Cách nào giúp người trẻ 'thích nghi' giữa làn sóng mất việc?

Xu hướng "từ bỏ công việc thầm lặng" hoặc "nằm yên mặc kệ"

Trước làn sóng làn sóng thất nghiệp cả ở khu vực công - tư hiện nay, TS. Phan Duy Anh - Trường Đại học Bách khoa (ĐHQG TPHCM) nhận định, đối với khu vực tư nhân, trong bối cảnh kinh doanh khó khăn do sức cầu tiêu dùng yếu, chi phí đầu vào tăng đã khiến nhiều doanh nghiệp không thể trụ vững, họ buộc phải cắt giảm nhân sự, tinh gọn bộ máy để tồn tại, vượt khó, dẫn tới hình thành một làn sóng sa thải nhân sự xuất hiện phổ biến từ năm 2023.

Làn sóng mất việc không chỉ gây khó khăn về kinh tế mà còn tác động sâu sắc đến cấu trúc xã hội và tâm lý của người lao động, đặc biệt là nhóm dễ tổn thương như Gen Z. Thêm vào đó, cắt giảm nhân sự tạo ra một thị trường có mức cạnh tranh cao do dư thừa lượng lớn nguồn lao động có kinh nghiệm. Điều đó dẫn đến sự khốc liệt trong việc tìm kiếm việc làm, đặc biệt là đối với các bạn sinh viên mới ra trường, dễ bị layoff (không có việc làm) do chưa có quá nhiều kinh nghiệm làm việc.

Mặt khác, làn sóng này đã tác động đến sự thay đổi trong phản ứng tâm lý của người lao động theo cả hai chiều hướng tiêu cực và tích cực. Theo TS. Duy Anh, khi mất việc một cách đột ngột, tâm lý nhiều người có thể cảm thấy bàng hoàng, không thể tin rằng mình rơi vào hoàn cảnh này.

Mất việc làm cũng trở thành một trong những nguyên nhân khiến một bộ phận người lao động cảm thấy áp lực tài chính, lo lắng về tương lai và khả năng tìm việc mới. Nhiều người mất tự tin, đặc biệt là nếu họ không có kỹ năng phù hợp với thị trường lao động hiện tại.

Tuy nhiên, bên cạnh những người có tâm lý bi quan, tức giận và thậm chí là bất mãn, cũng có một bộ phận những người lao động có tinh thần vững vàng hơn sẽ bắt đầu đánh giá lại bản thân, tìm kiếm những cơ hội mới và học hỏi để thích nghi.

Gen Z, vốn đã đối mặt với nhiều áp lực từ mạng xã hội và kỳ vọng của xã hội, khi thất nghiệp sẽ dễ cảm thấy mất phương hướng, dẫn đến lo âu, căng thẳng, thậm chí trầm cảm. Ảnh minh họa

Bộ kỹ năng "sinh tồn"

Phân tích thêm về cách người lao động phản ứng với làn sóng này, TS. Phan Tấn Lực - giảng viên Trường Kinh tế tài chính, Trường Đại học Thủ Dầu Một nhìn nhận, phổ biến nhất là chủ động nâng cấp kỹ năng thông qua các khóa học trực tuyến, học thêm ngoại ngữ, công nghệ số để tăng khả năng cạnh tranh. Nhiều người lựa chọn chuyển hướng nghề nghiệp sang các lĩnh vực ít biến động hơn, làm việc tự do (freelance) hoặc khởi nghiệp nhỏ để tự tạo thu nhập. Một số khác chấp nhận mức lương thấp hơn, vị trí thấp hơn để duy trì việc làm, trong khi có những người tạm nghỉ việc để chờ đợi thị trường phục hồi. Tuy nhiên, tâm lý lo lắng, bất an vẫn phổ biến, đặc biệt ở lao động trẻ thiếu kinh nghiệm ứng phó với khủng hoảng nghề nghiệp.

Trước bối cảnh này, những kỹ năng quan trọng giúp người lao động thích nghi tốt với thị trường việc làm biến động là khả năng học tập liên tục để cập nhật kiến thức mới, kỹ năng công nghệ số như sử dụng AI, phân tích dữ liệu, vận hành phần mềm chuyên môn.

"Bên cạnh đó, kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm, tư duy linh hoạt và khả năng thích ứng nhanh với thay đổi là rất cần thiết để bắt kịp yêu cầu mới từ doanh nghiệp. Đặc biệt, kỹ năng quản lý cảm xúc và duy trì tinh thần tích cực sẽ giúp người lao động vượt qua áp lực mất việc, giữ vững động lực phát triển sự nghiệp lâu dài. Đây được xem là bộ kỹ năng "sinh tồn" trong kỷ nguyên việc làm đầy biến động như hiện nay", TS. Phan Tấn Lực nói.

Mặc dù xuất hiện làn sóng cắt giảm nhân sự, nhưng với với xu hướng phát triển công nghệ tạo nên sự xuất hiện của các dạng công việc mới, chẳng hạn như sáng tạo nội dung và hướng đến chiến lược phát triển bền vững, phát triển công nghệ AI... Tất cả cho thấy tiềm năng sẽ gia tăng nhiều cơ hội việc làm và sự thay đổi trong một số vai trò công việc nhất định.

Theo TS. Duy Anh, các nhóm công việc ngày càng mở rộng, nhiều loại hình vô cùng mới mẻ mở ra thêm nhiều cơ hội cho những người thành thạo các kỹ thuật phân tích, tư duy sáng tạo, năng động với cơ cấu công việc linh hoạt, nhấn mạnh sự cần thiết phải đào tạo liên tục và khả năng thích ứng trong môi trường việc làm đang thay đổi nhanh chóng.

Vì vậy, về chính sách xã hội, cần xây dựng các chương trình hỗ trợ đào tạo miễn phí hoặc trợ cấp học phí cho người lao động mất việc, đặc biệt trong các ngành dễ bị ảnh hưởng chứ không chỉ chú trọng trợ cấp cho họ khi mất việc làm. Đẩy mạnh hợp tác công - tư trong việc tổ chức các khóa học thực hành, hướng nghiệp giúp người lao động dễ dàng tìm việc mới.

"Cần có chính sách hỗ trợ trực tiếp để người lao động bị mất việc có điều kiện đảm bảo cuộc sống, đặc biệt là chính sách về tiền lương, thu nhập, tránh tình trạng họ không đủ tiền duy trì cuộc sống, buộc phải rút bảo hiểm xã hội một lần. Suy cho cùng, đích đến là các chính sách phải duy trì, tạo ra việc làm bền vững, chất lượng cao", TS. Duy Anh nói.

Trở thành một "nhân sự bền vững"

Theo quan sát của TS. Phan Tấn Lực dưới góc nhìn kinh tế, trong vòng 5 - 10 năm tới, nhu cầu tuyển dụng sẽ gia tăng mạnh mẽ ở các ngành gắn liền với xu hướng chuyển đổi số và phát triển bền vững. Cụ thể, các lĩnh vực như công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học dữ liệu, an ninh mạng và thương mại điện tử sẽ tiếp tục dẫn đầu về nhu cầu nhân lực nhờ sự bùng nổ của nền kinh tế số.

Bên cạnh đó, các ngành liên quan đến năng lượng tái tạo, sản xuất xanh, logistics thông minh, công nghệ tài chính và chăm sóc sức khỏe chất lượng cao cũng được dự báo sẽ phát triển mạnh trong bối cảnh thế giới ưu tiên giải pháp bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống. Đặc biệt, những lĩnh vực sáng tạo như marketing số và giáo dục trực tuyến cũng sẽ cần đội ngũ nhân lực chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu toàn cầu hóa và cá nhân hóa dịch vụ.

Đối với người lao động, để bảo vệ vị trí việc làm trước làn sóng cắt giảm nhân sự, việc chủ động thích ứng là yêu cầu cấp thiết. Người lao động cần đầu tư nghiêm túc vào việc nâng cao trình độ chuyên môn, thường xuyên cập nhật kiến thức mới, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ và ngoại ngữ.

Song song đó, việc phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, giao tiếp hiệu quả, làm việc nhóm đa văn hóa và khả năng ứng dụng công nghệ số vào công việc hằng ngày sẽ trở thành lợi thế cạnh tranh quan trọng. Ngoài ra, duy trì tinh thần cầu tiến, thái độ chuyên nghiệp và khả năng làm việc trong môi trường linh hoạt, đa nhiệm cũng là yếu tố giúp người lao động thích ứng với sự thay đổi liên tục của thị trường lao động.

Về phía doanh nghiệp, để quản trị nhân sự hiệu quả trong bối cảnh bất ổn, điều cần thiết là xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực mang tính dài hạn và bền vững. Thay vì chỉ tập trung vào việc tinh giản biên chế nhằm cắt giảm chi phí ngắn hạn, doanh nghiệp nên chú trọng đến công tác đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng để giúp nhân viên đáp ứng được yêu cầu công việc mới.

Châu Linh