Cái giá đắt đỏ khi châu Âu cắt đứt phụ thuộc năng lượng Nga

Cơ sở dự trữ khí đốt ở Zsana, Hungary. Ảnh: THX/TTXVN

Mùa Đông đã đến, nhưng châu Âu vẫn duy trì đủ năng lượng để sưởi ấm. Kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, Liên minh châu Âu (EU) đã cắt giảm mạnh sự phụ thuộc vào khí đốt Nga, với tổng mức tiêu thụ khí đốt tự nhiên giảm hơn 7% trong năm 2023 so với năm 2022.

Lần đầu tiên, điện gió và điện mặt trời vượt qua nhiên liệu hóa thạch, chiếm một phần ba sản lượng điện của EU.

Đáng chú ý, các quốc gia vùng Baltic gồm Estonia, Latvia và Litva trong tháng này đã hoàn tất việc chuyển đổi từ lưới điện Nga sang hệ thống của EU, chính thức chấm dứt mối liên kết từ thời Liên Xô.

Động thái này diễn ra trong bối cảnh lo ngại an ninh gia tăng sau các vụ phá hoại nghi ngờ nhắm vào một số đường ống dẫn dầu và cáp ngầm dưới biển. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen ca ngợi đây là một kỷ nguyên mới của tự do đối với khu vực này trong bài phát biểu tại Vilnius cùng các nhà lãnh đạo ba nước Baltic và Tổng thống Ba Lan.

Tuy nhiên, dù đã đạt được nhiều bước tiến, ngành công nghiệp châu Âu vẫn phải đối mặt với chi phí năng lượng cao hơn đáng kể so với Mỹ và Trung Quốc, đe dọa khả năng cạnh tranh cũng như tham vọng chuyển đổi xanh của khu vực.

Chính sách của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump khi rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu và yêu cầu châu Âu mua thêm khí đốt và dầu từ Mỹ đã tạo thêm áp lực lên lục địa này.

Chi phí năng lượng – gánh nặng chưa thể tháo gỡ

Sử dụng bếp gas tại London, Anh. Ảnh: THX/TTXVN

Giá năng lượng tại châu Âu vẫn là một vấn đề nan giải. Năm 2023, giá điện công nghiệp trung bình tại EU vào khoảng 186,7 euro/MWh, cao hơn nhiều so với mức 75,5 USD (72,7 euro) tại Mỹ và khoảng 88 euro tại Trung Quốc. Tuy nhiên, giá điện giữa các quốc gia EU có sự chênh lệch lớn: tại Phần Lan, mỗi MWh điện công nghiệp có giá khoảng 94 euro, trong khi con số này tại Italy lên tới 256 euro.

Chi phí năng lượng cao và sự suy giảm sức cạnh tranh của ngành công nghiệp đang buộc châu Âu phải xem xét lại chính sách khí hậu đầy tham vọng của mình, bao gồm cả hệ thống giao dịch khí thải carbon. Giá carbon cao, từng đạt đỉnh 100 euro/tấn vào năm 2023, đã làm dấy lên tranh cãi nội bộ.

Các ngành công nghiệp thép, xi măng và hóa chất muốn kéo dài thời gian miễn trừ thuế carbon, trong khi Pháp và Tây Ban Nha ủng hộ các quy định nghiêm ngặt. Trong khi, Đức, Ba Lan và Italy lại kêu gọi sự linh hoạt.

Cơ chế điều chỉnh biên giới Carbon (CBAM) của EU, dự kiến được triển khai đầy đủ vào năm 2026, cũng đang gây chia rẽ giữa các nước thành viên. Một số nước lo ngại CBAM có thể kích hoạt các biện pháp trả đũa thương mại, trong khi những nước khác muốn mở rộng cơ chế này. Trong bối cảnh bất ổn, nhiều tập đoàn công nghiệp đã trì hoãn các khoản đầu tư quan trọng.

Nỗ lực mở rộng nguồn cung năng lượng

Dù chi phí cao, EU vẫn kiên trì thúc đẩy năng lượng tái tạo. Tập đoàn ERG của Italy đã được Ngân hàng đầu tư châu Âu (EIB) cấp khoản vay 243 triệu euro để phát triển các dự án điện gió và điện mặt trời tại Italy, Pháp, Đức, cũng như xây dựng trang trại điện gió ngoài khơi công suất 1,5 GW tại Ba Lan.

Bên cạnh đó, địa nhiệt, một nguồn năng lượng ít được chú ý trước đây, đang nổi lên như một giải pháp tiềm năng. Theo ước tính, địa nhiệt có thể cung cấp hơn 75% nhu cầu sưởi ấm và làm mát của châu Âu, cũng như hơn 15% sản lượng điện vào năm 2040.

Ngoài ra, EU vẫn tiếp tục đa dạng hóa nguồn cung năng lượng. Dù đã giảm mạnh nhập khẩu khí đốt từ Nga qua đường ống, khối này vẫn mua khí đốt hóa lỏng (LNG) của Nga, chủ yếu thông qua các cảng ở Tây Ban Nha, Bỉ và Pháp.

Mỹ đã nhanh chóng trở thành nhà cung cấp LNG chính cho châu Âu, chiếm gần 50% tổng lượng nhập khẩu khí đốt của EU vào năm 2023. Đức, nền kinh tế lớn nhất EU, đã tăng cường năng lực nhập khẩu LNG bằng cách đưa vào vận hành nhiều trạm tái hóa khí mới. Riêng trong năm 2022, nước này đã nhập khẩu 1,32 triệu tấn khí đốt, chủ yếu từ Mỹ và các quốc gia vùng Vịnh.

Tuy nhiên, đầu tư vào năng lượng tái tạo đang suy giảm. Năm 2023, EU chỉ đầu tư khoảng 110 tỷ euro vào lĩnh vực này, giảm 6,5% so với năm trước. Trong khi đó, Trung Quốc chi khoảng 4,5% GDP cho năng lượng xanh, gấp hơn hai lần mức 2% GDP của EU.

Hướng đi nào cho châu Âu?

Để giảm hóa đơn năng lượng cho cả doanh nghiệp lẫn hộ gia đình, EU cần giải quyết các vấn đề từ cả góc độ vi mô và vĩ mô. Trên phương diện vi mô, khu vực này cần tăng cường hiệu quả năng lượng thông qua đổi mới công nghệ và khuyến khích các biện pháp tiết kiệm điện.

Một mục tiêu quan trọng khác là hội nhập thị trường điện EU, giúp tối ưu hóa việc phân phối năng lượng tái tạo giá rẻ giữa các khu vực, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch đắt đỏ và hạn chế biến động giá. Nghiên cứu chỉ ra rằng nếu thị trường điện EU được hội nhập hoàn chỉnh, khu vực này có thể tiết kiệm khoảng 40 tỷ euro mỗi năm vào năm 2030.

Không có giải pháp "vàng" nào có thể ngay lập tức khôi phục sức cạnh tranh của châu Âu. Tuy nhiên, một chiến lược hợp lý và hiệu quả nhằm giảm chi phí năng lượng chắc chắn sẽ là bước đi đầu tiên đầy quan trọng.

Việt Dũng/Báo Tin tức (Theo cepa)