Cạm bẫy rug pull và cẩm nang sống còn trên thị trường đầy biến động crypto

Những vụ sập bẫy rug pull tiêu biểu

Rug pull (rút vốn bất ngờ) là một hình thức lừa đảo phổ biến, trong đó đội ngũ phát triển dự án bỏ rơi dự án và rút toàn bộ số tiền của nhà đầu tư, khiến giá token giảm về 0.

Một dự án crypto tiềm ẩn rug pull là tính thanh khoản không bị khóa. Đây là dấu hiệu quan trọng nhất. Nếu thanh khoản không bị khóa, đội ngũ phát triển có thể rút hết tiền ra khỏi pool bất cứ lúc nào.

Hay độ tập trung nắm giữ token cao. Nếu một hoặc một vài ví cá voi nắm giữ phần lớn lượng cung của token, họ có thể "xả hàng" bất ngờ, khiến giá sập. Các dự án rug pull thường hứa hẹn mức lợi nhuận "trên trời", ví dụ trên 1000% APY, để thu hút lượng lớn nhà đầu tư FOMO (sợ bỏ lỡ).

Thế giới crypto mang lại cơ hội làm giàu nhanh nhưng cũng đầy rẫy cạm bẫy, đặc biệt là rug pull

Dự án không công khai mã nguồn, lộ trình phát triển mập mờ, hoặc báo cáo kiểm toán từ các tổ chức uy tín (như CertiK, PeckShield) chỉ là giả mạo hoặc có kết quả rủi ro cao. Giá token tăng đột biến, kèm theo tâm lý sợ hãi, không chắc chắn, nghi ngờ hoặc FOMO mạnh mẽ, thường là dấu hiệu của việc làm giá trước khi bị xả...

Ví dụ điển hình là vào tháng 10.2021, một dự án theo mô hình OlympusDAO, huy động được hơn 13.256 ETH chỉ sau một đêm qua hình thức Pre-sale (bán trước). Ngay sau đó, số tiền này được rút khỏi Pool và đội ngũ biến mất. Ước tình thiệt hại lên tới 54 triệu USD.

Hay vào tháng 11.2021, vụ token ăn theo cơn sốt phim "Squid Game". Dự án gây chú ý lớn nhưng có một "điểm yếu" chết người: người dùng chỉ có thể mua, không thể bán (do mã độc trong hợp đồng). Khi giá lên đỉnh, đội ngũ đã bán tháo lượng token họ nắm giữ và biến mất, giá token giảm từ hơn 2.800 USD về gần 0 USD. Thiệt hại ước tính là 3,38 triệu USD.

Các vụ lừa đảo quy mô lớn khác, không hoàn toàn là Rug Pull, nhưng là bẫy scam (lừa đảo). Như vụ OneCoin (2014 - 2017): Vụ lừa đảo đa cấp (Ponzi) lớn nhất lịch sử crypto, không có Blockchain thực sự. Thiệt hại ước tính hơn 4 tỉ USD do "nữ hoàng tiền ảo" Ruja Ignatova cầm đầu.

Tại Việt Nam, các vụ lừa đảo trong lĩnh vực tiền điện tử, bao gồm cả hình thức rug pull và các mô hình lừa đảo tài chính khác (Ponzi, đa cấp trá hình), đã gây ra thiệt hại lớn. Các vụ việc thường đánh vào tâm lý muốn "làm giàu nhanh" và lợi dụng sự thiếu hiểu biết về công nghệ Blockchain.

Đơn cử gần đây nhất là dự án tiền số AntEx, một lùm xùm liên quan đến Shark Bình, được xem là điển hình của lừa đảo đầu tư kết hợp giữa tâm lý và công nghệ, với các hành vi được mô tả tương tự như "slow rug" (rút thảm từ từ - một hình thức lừa đảo tinh vi hơn của rug pull) và chiếm dụng vốn nhà đầu tư.

Cụ thể, token ANTEX được quảng bá rầm rộ. Dự án đã huy động được khoảng 4,5 triệu USDT (tương đương 117 tỉ đồng) từ khoảng 30.000 nhà đầu tư. Token mất hơn 99% giá trị chỉ sau 5 tháng.

Cơ quan chức năng đã khởi tố một số cá nhân liên quan với cáo buộc rút tiền từ ví tổng của dự án, chuyển vào ví cá nhân và công ty trong hệ sinh thái để sử dụng không đúng mục đích.

Cẩm nang sống còn cho người chơi crypto

Không giống 3-4 năm trước, tiền mã hóa nay đã trở thành thuật ngữ quen thuộc tại Việt Nam. Đặc biệt, kể từ khi Nghị định 05 về thí điểm thị trường tài sản số ở Việt Nam có hiệu lực, mọi ánh mắt của các đầu tư tại Việt Nam đều hướng đến thị trường đầy biến động này.

Vậy cẩm nang sống còn cho người chơi crypto là gì? Trao đổi với PV Tạp chí Một Thế Giới, anh Phạm Minh Nhật - một nhà đầu tư crypto có nhiều năm kinh nghiệm - cho biết để tránh sập bẫy rug pull, các nhà đầu tư Việt Nam cần tuân thủ triệt để nguyên tắc cốt lõi trong đầu tư crypto là DYOR (tự nghiên cứu) và tuyệt đối không hành động theo cảm tính hay hiệu ứng đám đông.

Nhà đầu tư cần tìm kiếm thông tin trên LinkedIn, website chính thức. Kiểm tra xem họ có lộ diện danh tính thật không, kinh nghiệm trong ngành, và lịch sử tham gia các dự án trước. Bởi vì đội ngũ ẩn danh hoàn toàn, chỉ dùng nickname, ảnh đại diện hoạt hình, hoặc sử dụng hình ảnh người nước ngoài giả mạo.

Các nhà đầu tư cũng cần kiểm toán hợp đồng thông minh, kiểm tra xem dự án đã được các công ty kiểm toán uy tín (như CertiK, PeckShield, Hacken) kiểm toán chưa. Kiểm tra xem thanh khoản có bị khóa trong một hợp đồng thời gian không. Đây là rào cản kỹ thuật quan trọng nhất chống rug pull. Bởi toàn bộ hoặc phần lớn thanh khoản nằm trong một ví duy nhất (ví quản trị), cho phép đội ngũ rút sạch bất cứ lúc nào.

Đặc biệt, cần cảnh giác với tâm lý và những lời mời gọi. Trong thế giới crypto, chủ nghĩa lợi nhuận khủng luôn được đánh vào tâm lý để kêu gọi các nhà đầu tư. Bất kỳ lời hứa nào về lợi nhuận quá cao, ví dụ: x2, x10 tài sản trong vài ngày/tuần hoặc lãi suất cố định phi lý, ví dụ 10 - 50% mỗi tháng, đều là bẫy lừa đảo.

Hiệu ứng FOMO và những người có ảnh hưởng (KOL) cũng là nỗi ám ảnh trong thế giới crypto hiện nay sau lùm xùm vụ việc liên quan đến Shark Bình. Nếu bị hối thúc đầu tư nhanh chóng như "cơ hội chỉ còn 24 giờ", "suất mua Pre-sale cuối cùng", hãy dừng lại, tuyệt đối không đầu tư theo lời kêu gọi, mời gọi mua bán từ những KOL, diễn đàn hoặc nhóm kín.

"Cơ hội làm giàu nhanh thường đi đôi với rủi ro sập bẫy. Trong crypto, kiến thức là tài sản lớn nhất. Các nhà đầu tư hãy luôn tự mình nghiên cứu kỹ lưỡng và tránh xa các dự án đội ngũ ẩn danh và không khóa thanh khoản", anh Nhật nhấn mạnh.

Anh Nhật cũng kể thêm: "Tôi từng bỏ 20 triệu đồng để đầu tư vào thị trường tiền mã hóa và thu về hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỉ đồng. Tôi không phải nhà đầu tư đời đầu nhưng khi tôi bắt đầu tham gia thì giá Bitcoin đã chạm ngưỡng gần 20.000 USD/đồng.

Hiện tại tôi đang đi theo hướng của một nhà đầu tư đa năng, tức là nắm giữ các danh mục đầu tư có thể trong một thời điểm nhất định, khi nào được giá tôi sẽ bán ngay chứ không kỳ vọng giá lên cao như thời gian đầu tôi mới tham gia đầu tư".

Tuyết Nhung