Cân bằng giữa lợi ích kinh tế và đổi mới công nghệ

17 triệu người Việt sở hữu tài sản mã hóa

Theo Hiệp hội Blockchain Việt Nam, thị trường tài sản mã hóa hiện có quy mô giao dịch lên đến 200 tỷ USD mỗi ngày, với 617 triệu người dùng, chiếm khoảng 8% dân số toàn cầu. Trong đó, Việt Nam có khoảng 17 triệu người sở hữu tài sản mã hóa, đứng thứ 7 thế giới.

Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: Vũ Quang

Đáng chú ý, Việt Nam liên tục nằm trong top 5 Chỉ số Chấp nhận Tài sản Số Toàn cầu của Chainalysis trong bốn năm qua, trong đó có hai năm giữ vị trí dẫn đầu. Bên cạnh đó, Việt Nam hiện có khoảng 20 sàn giao dịch tập trung đang hoạt động, với hơn 1.000 cộng đồng marketing liên quan. Theo báo cáo của Binance vào tháng 5.2023, khối lượng giao dịch từ Việt Nam chiếm khoảng 5% tổng giao dịch toàn cầu, các chuyên gia nhận định con số thực tế có thể còn cao hơn.

Trong bối cảnh thiếu khung pháp lý rõ ràng, sự tăng trưởng bùng nổ nói trên đang đặt ra nhiều thách thức với nhà đầu tư và hệ thống tài chính quốc gia. Nhà đầu tư có thể đối mặt với nguy cơ mất tài sản mà không có cơ chế bảo vệ, Nhà nước thất thu nguồn thuế khổng lồ từ dòng tiền giao dịch tài sản số mỗi năm. Đó là chưa kể các sàn giao dịch tài sản mã hóa tại Việt Nam vẫn nằm trong "vùng xám" pháp lý khi chưa có quy định cụ thể về việc cấm hay cho phép hoạt động. Không có pháp nhân hay trụ sở chính thức tại Việt Nam, các sàn này hoạt động xuyên biên giới, khả năng chưa tuân thủ các quy định về chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CTF), đồng thời hạn chế hợp tác với cơ quan chức năng. Điều này dẫn đến gia tăng các vụ lừa đảo liên quan đến tài sản mã hóa.

Trong năm 2024, mặc dù nhiều đơn tố cáo lừa đảo đã được gửi đến cơ quan chức năng, nhưng quá trình điều tra gặp khó khăn do các sàn giao dịch từ chối hợp tác, thậm chí ngay cả cơ quan chức năng cũng bị từ chối cung cấp dữ liệu. Điều này cho thấy những lỗ hổng lớn trong hệ thống giám sát và quản lý thị trường tài sản số tại Việt Nam.

Để giải quyết thực trạng này, cơ quan quản lý đang hướng tới việc kiểm soát chặt chẽ hơn các sàn giao dịch tài sản mã hóa tập trung, tập trung vào việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng, kiểm soát thuế, dòng tiền và tăng cường quản trị rủi ro. Theo ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, việc thúc đẩy triển khai thí điểm sàn giao dịch tài sản mã hóa cùng lúc với việc Luật Công nghiệp Công nghệ số dự kiến được Quốc hội thông qua tháng tới thể hiện sự quyết tâm Việt Nam trong việc xây dựng khung pháp lý cho tài sản số. Việc luật hóa tài chính phi tập trung sẽ bảo đảm tính pháp lý của các tài sản mã hóa, đồng thời thúc đẩy đổi mới công nghệ hội nhập toàn cầu, giúp Việt Nam tối ưu nguồn lực từ thị trường mã hóa đang phát triển sôi động và thực hiện cam kết về phòng chống rửa tiền của Chính phủ.

Hướng tới sự cân bằng

Hiện, nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á và châu Á đã xây dựng thành công khung pháp lý chặt chẽ để quản lý tài sản mã hóa ví như Singapore, Thái Lan. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Ứng dụng Fintech của Hiệp hội Blockchain Việt Nam Trần Huyền Dinh, Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm của những nước này.

Toàn cảnh hội thảo

Tại Thái Lan, các sàn giao dịch tài sản mã hóa do Ủy ban Chứng khoán và Bộ Tài chính quản lý. Chính sách quản lý ban đầu khá chặt chẽ, thử nghiệm 9 sàn nội địa với giá trị giao dịch thấp. Nhà đầu tư được miễn thuế giao dịch và thuế giá trị gia tăng nhưng phải đóng thuế thu nhập cá nhân. Hệ thống giao dịch và lưu ký phải đặt tại Thái Lan.

Tại Singapore, tài sản mã hóa được quản lý theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán 2019. Các sàn giao dịch cần có giám đốc điều hành là công dân hoặc thường trú nhân Singapore, xin giấy phép từ Cơ quan Tiền tệ Singapore (MÂ). MAS yêu cầu tách bạch tài sản và tuân thủ quy tắc an ninh mạng, nhưng hệ thống giao dịch không nhất thiết phải ở Singapore.

Giám đốc Học viện Kỹ thuật Mật mã, Ban Cơ yếu Chính phủ Hoàng Văn Thức nhấn mạnh, cần xây dựng bộ tiêu chí an toàn, an ninh thông tin cho dịch vụ giao dịch tài sản mã hóa. Đồng thời, phải có quy định về kiểm tra, chứng nhận mức độ bảo mật, an ninh, an toàn đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ giao dịch tài sản mã hóa nhằm bảo đảm sự vận hành an toàn, tin cậy và minh bạch của thị trường. Những vấn đề này cần được quy định trong các văn bản pháp lý mà trước mắt là Nghị quyết của Chính phủ về thí điểm sàn giao dịch tài sản mã hóa tập trung.

Để ngăn chặn các nguy cơ an ninh, đặc biệt là tài trợ khủng bố, Thượng tá Dương Đức Hùng, Phó trưởng phòng Chống khủng bố, Cục An ninh nội địa, Bộ Công an cho rằng, bên cạnh việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng và toàn diện, cần sự phối hợp liên ngành, nâng cao nhận thức cộng đồng, ứng dụng công cụ quản lý tiên tiến và xử lý nghiêm các sàn giao dịch không phép. Các cơ quan chức năng, đặc biệt là lực lượng công an, cần tăng cường điều tra và xử lý nghiêm các sàn giao dịch không phép, với mức phạt hành chính cao và truy cứu trách nhiệm hình sự nếu phát hiện liên quan đến tài trợ khủng bố hoặc rửa tiền. Đồng thời, công khai danh sách các sàn không phép trên các phương tiện truyền thông để cảnh báo người dân, phối hợp với các nhà cung cấp dịch vụ Internet để chặn truy cập vào những nền tảng này.

Theo TS. Wayne Huang, đồng sáng lập, CEO XREX, đơn vị tư vấn dịch vụ theo dõi phòng chống rửa tiền cho Đài Loan (Trung Quốc) và Singapore, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá trên thị trường tài chính phi tập trung nhờ mức độ chấp nhận và sự phổ biến của tài sản mã hóa trong cộng đồng Việt Nam. Tuy nhiên, cơ quan chức năng cần quan tâm đến sự cân bằng, tránh quy định quá chặt chẽ khiến các doanh nghiệp khó hoạt động nhưng vẫn phải bảo đảm tuân thủ nghĩa vụ về phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố và các quy định pháp lý khác.