Cận cảnh con thuyền cổ song thân ngàn năm tuổi vừa phát lộ trong lòng cũ sông Dâu

Trong những ngày qua, thông tin khai quật khẩn cấp 2 chiếc thuyền cổ nằm trên dòng sông Dâu xưa, một nhánh của sông Thiên Đức (sông Đuống) chảy sát bờ phía Tây của thành Luy Lâu ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà khoa học trong và ngoài nước cũng như công chúng.

Người đầu tiên phát hiện 2 chiếc thuyền cổ là ông Nguyễn Văn Chiến (50 tuổi), trú tại khu phố Công Hà, phường Hà Mãn. Ông Chiến cho biết, tháng 12/2024, gia đình cải tạo ao nuôi cá, khi máy múc nạo vét bùn đáy ao thì phát hiện có vật lạ. "Tôi cho dừng máy múc, chờ 1-2 hôm để cát khô và nhìn thấy hằn lên hình hai chiếc thuyền", ông Chiến kể với PV Báo CAND. "Tôi cho rằng đó có thể là cổ vật nên báo cáo chính quyền để có phương án tốt nhất".

Đến nay, dù phải dừng thi công ao thời gian dài phục vụ công tác khai quật, nhưng gia đình ông Chiến vẫn nhiệt tình ủng hộ. "Đây là di sản văn hóa nên ai cũng có trách nhiệm bảo vệ", ông nói. "Những ngày qua có rất đông các nhà khảo cổ đến nghiên cứu, nhân dân đến xem".

TS Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử (Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho biết, sau khi nhận được thông tin về hai chiếc thuyền, các nhà khảo cổ học đã dành 1 tháng để nghiên cứu hiện trường và lên phương án rồi mới bắt đầu khai quật để đảm bảo tính nguyên trạng của cổ vật.

Theo TS Triệu, khác với các thuyền đã được tìm thấy không chia khoang, hai chiếc thuyền này được chia thành 6 khoang, được ghép nối hoàn toàn bằng đinh gỗ một cách chắc chắn và tỉ mỉ. Các nhà khoa học đến nay chưa phát hiện dấu vết kim loại trên thân thuyền.

TS Triệu thông tin thêm, qua khảo sát các nguồn tư liệu và công tác hiện trường, các nhà khảo cổ học sơ bộ xác định hai con thuyền này nằm trên dòng sông Dâu xưa. Vị trí phát hiện cách thành Luy Lâu khoảng 800m, khu vực có nhiều di tích lịch sử quan trọng.

Hiện chưa có kết luận về niên đại và chủng loại của hai chiếc thuyền; tuy nhiên các nhà khảo cổ học phán đoán, hai chiếc thuyền có thể được chế tạo từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 14 bằng gỗ táu và gỗ lim. Trong lòng thuyền không phát hiện cổ vật nào khác, chỉ có một số hạt quả và cành cây.

Các nhà khảo cổ học tỏ ra ấn tượng với tấm ván ghép nối hai thuyền ở phần đầu thuyền. Tấm ván này dài khoảng 6,4m. Đây là lần đầu tiên các nhà khảo cổ học phát hiện kiểu ghép nối này ở Việt Nam, cho thấy những tiến bộ kỹ thuật khi chúng được chế tạo. Sau nhiều năm, các mối ghép nối ở đầu thuyền với ván gỗ vẫn còn khá nguyên vẹn.

Dựa trên hình dáng và kết cấu của hai thân thuyền, các nhà khảo cổ học cũng xác định đáy thuyền được làm từ thân gỗ rộng 95cm theo kiểu độc mộc, dài đến 16,2 m; bên trên ghép thành vách dọc. Vách các khoang thuyền có mộng đóng dọc từ sàn thuyền xuống đáy thuyền. Khoảng cách từ điểm cao nhất thân thuyền đến đáy là 2,15m, rộng gần 2m.

Ngoài ra, các nhà khoa học xác định, 2 chiếc thuyền khả năng cao được ghép đấu sàn liền mạch với nhau, nói cách khác, chúng tạo thành một chiếc thuyền song thân (song đáy) với diện tích mặt sàn bên trên rộng tới 100m2. PGS Bùi Minh Trí (Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đánh giá chiếc thuyền "song lòng" này hoạt động bằng buồm và đã bị bỏ hoang trên sông trước khi tự chìm.

Để xác định niên đại và chức năng của thuyền, rất nhiều mẫu vật đã được thu thập. Trong số đó, một số mẫu đang được phân tích bằng phương pháp đồng vị phóng xạ Carbon-14 (C14). Viện Khảo cổ học sẽ phối hợp với Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân thực hiện quá trình này, dự kiến mất khoảng 20-25 ngày nữa để có kết quả.

Tại buổi Hội thảo đầu bờ về kết quả khai quật hai chiếc thuyền diễn ra sáng 26/3, các nhà khoa học đã nêu nhiều giải pháp để gìn giữ hai chiếc thuyền cổ, trong đó nhiều nhà khoa học khẳng định việc di dời hai chiếc thuyền có kích thước lớn thế này khỏi hiện trường là việc rất khó khăn, đồng thời đề nghị địa phương và các cấp, ngành nghiên cứu phương án bảo tồn tại chỗ (xây bể chứa, dựng nhà trưng bày).

PGS TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam nhận định, hai chiếc thuyền vừa được khai quật có giá trị khảo cổ độc đáo và rất lớn với không chỉ với ngành khảo cổ học Việt Nam mà còn là ở tầm thế giới. Ông đề nghị các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, so sánh chúng với các phương tiện đường thủy được tìm thấy ở khu vực và trên thế giới, cũng như tìm hiểu dòng chảy thương mại trong lịch sử để làm rõ thêm về nguồn gốc hai chiếc thuyền.

Thái Hà