Cần có quy chuẩn về thực hành tín ngưỡng

TS Phạm Việt Long - nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển đã nhấn mạnh như vậy khi chia sẻ với phóng viên Báo Đại Đoàn Kết về ranh giới giữa tâm linh và mê tín dị đoan.

PV: Hiện nay, nhiều ý kiến cho rằng nghi lễ hầu đồng đang dần bị thương mại hóa, làm phai mờ tính chất linh thiêng vốn có. Theo ông, đâu là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng biến tướng trong tín ngưỡng thờ Mẫu và hệ lụy của nó đối với đời sống văn hóa?

TS Phạm Việt Long.

TS Phạm Việt Long: Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt. Tín ngưỡng này không chỉ thể hiện tinh thần tôn vinh vai trò của người mẹ, mà còn khẳng định triết lý sống hài hòa giữa con người với thiên nhiên và thế giới tâm linh.

Sự ghi danh của UNESCO đã giúp tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ được bảo tồn và phát huy rộng rãi hơn. Nhiều địa phương đã tổ chức các hoạt động tôn vinh, nghiên cứu và thực hành nghi lễ một cách bài bản, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản. Đồng thời, tín ngưỡng này cũng trở thành cầu nối giúp giới trẻ hiểu hơn về văn hóa truyền thống, từ đó bồi đắp lòng tự hào dân tộc.

Tuy nhiên, thời gian qua đã xuất hiện hiện tượng thương mại hóa nghi lễ hầu đồng. Nguyên nhân chính của vấn đề này xuất phát từ nhiều yếu tố. Trong đó, nhu cầu tín ngưỡng ngày càng cao của người dân khiến các hoạt động tâm linh dễ bị biến tướng. Nhiều người tham gia hầu đồng không chỉ vì mục đích tín ngưỡng mà còn xem đây là một cơ hội để cầu tài lộc, danh vọng, từ đó dẫn đến sự lạm dụng nghi lễ một cách thái quá.

Một số cá nhân lợi dụng tín ngưỡng này để trục lợi. Họ tổ chức hầu đồng một cách phô trương, thu hút người tham gia bằng những nghi thức xa hoa, tốn kém. Điều này khiến tinh thần của tín ngưỡng dần bị lu mờ, thay vào đó là sự chạy đua khoe mẽ, thể hiện đẳng cấp cá nhân.

Hệ lụy của hiện tượng này rất rõ ràng. Khi nghi lễ bị thương mại hóa, yếu tố tâm linh bị suy giảm, niềm tin tín ngưỡng trở nên lệch lạc, không còn mang ý nghĩa gốc ban đầu. Hơn nữa, nếu không kiểm soát tốt, tín ngưỡng thờ Mẫu có thể bị hiểu sai, gây ảnh hưởng đến nhận thức văn hóa của thế hệ trẻ, dẫn đến những cách thực hành lệch lạc, thậm chí tiếp tay cho các hình thức mê tín dị đoan.

Một hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ thu hút nhiều người tham gia. Ảnh: Minh Quân.

Vậy thưa ông, làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, đồng thời đảm bảo sự phù hợp với đời sống hiện đại mà không làm mất đi bản sắc vốn có?

- Theo tôi, bảo tồn và phát huy giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trong bối cảnh hiện đại đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, vừa tôn trọng truyền thống, vừa đảm bảo sự thích nghi với cuộc sống đương đại.

Việc tổ chức các hội thảo khoa học, xuất bản sách và tài liệu chuyên sâu sẽ giúp công chúng hiểu đúng về giá trị tín ngưỡng, từ đó có ý thức giữ gìn bản sắc truyền thống.

Hiện trong cộng đồng vẫn tồn tại những nhận thức chưa đầy đủ và sâu sắc về tín ngưỡng thờ Mẫu, do phần lớn mọi người chỉ tiếp cận tín ngưỡng này thông qua nghi lễ hầu đồng. Tuy nhiên, để hiểu một cách toàn diện, cần xem xét cả ba khía cạnh cốt lõi: truyền thuyết về các vị thần, nội dung ca từ trong các bài hát chầu văn, và nghệ thuật diễn xướng.

Việc chỉ nhìn nhận tín ngưỡng thờ Mẫu qua nghi lễ hầu đồng mà không thấu hiểu nền tảng văn hóa của nó dễ dẫn đến nhận thức mơ hồ, thậm chí sai lệch. Hệ quả là nhiều người chỉ khai thác khía cạnh tâm linh bề nổi, khiến tín ngưỡng này bị biến tướng, trở thành phương tiện để trục lợi, tiếp tay cho mê tín dị đoan và buôn thần bán thánh.

Bên cạnh đó, công tác giáo dục đóng vai trò quan trọng. Các chương trình giảng dạy văn hóa dân gian, tín ngưỡng trong nhà trường có thể giúp thế hệ trẻ tiếp cận đúng đắn với di sản này. Việc lồng ghép nội dung về tín ngưỡng thờ Mẫu vào các hoạt động văn hóa, nghệ thuật cũng là cách để giới trẻ dễ dàng tiếp nhận.

Ngoài ra, cần có sự quản lý chặt chẽ từ phía cơ quan chức năng trong việc tổ chức nghi lễ. Cần xây dựng quy chuẩn về thực hành tín ngưỡng, hạn chế tình trạng lạm dụng nghi lễ hầu đồng để trục lợi. Đồng thời, việc phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu cũng cần gắn với phát triển du lịch văn hóa một cách bền vững, đảm bảo không làm mất đi giá trị thiêng liêng vốn có.

Vậy các cơ quan quản lý văn hóa cần có những biện pháp cụ thể nào để ngăn chặn mê tín dị đoan, hạn chế những biến tướng tiêu cực và giữ gìn tín ngưỡng thờ Mẫu đúng với bản sắc truyền thống?

- Các cơ quan quản lý văn hóa cần có biện pháp chặt chẽ để đảm bảo thực hành tín ngưỡng đúng với bản sắc truyền thống. Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm phổ biến kiến thức về tín ngưỡng thờ Mẫu trên các phương tiện truyền thông. Điều này giúp cộng đồng hiểu rõ giá trị đích thực của tín ngưỡng, từ đó tránh xa những biểu hiện sai lệch.

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần xây dựng quy định cụ thể về tổ chức nghi lễ, nhằm hạn chế tình trạng lợi dụng tín ngưỡng để thu lợi cá nhân. Đồng thời, vai trò của các nhà nghiên cứu và chuyên gia văn hóa cũng cần được phát huy. Các học giả, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian có thể đóng góp ý kiến, hướng dẫn cộng đồng thực hành tín ngưỡng đúng với tinh thần truyền thống.

Trân trọng cảm ơn ông!

Phạm Sỹ (thực hiện)