Cần khung pháp lý 'quản' thuốc lá điện tử

Tràn lan thuốc lá điện tử

Tại Việt Nam, dù chưa được phép kinh doanh, nhưng thuốc lá thế hệ mới vẫn được quảng cáo trên các nền tảng xã hội, trang thương mại điện tử và bày bán công khai trên thị trường. Trào lưu sử dụng thuốc lá điện tử nở rộ vài năm trở lại đây, đặc biệt là trong giới trẻ, như một cách để thể hiện đẳng cấp, sành điệu, thời thượng. Để tăng độ “phê”, đồng thời tránh sự phát hiện của cơ quan chức năng, các đối tượng pha trộn, tẩm ướp, bơm tinh dầu ma túy vào những điếu thuốc này. Vì lợi nhuận, các đối tượng không từ bất kỳ một thủ đoạn nào, kể cả “đầu độc” thế hệ trẻ.

Lực lượng chức năng kiểm tra cơ sở kinh doanh thuốc lá thế hệ mới.

Từ đầu năm đến nay, lực lượng chức năng đã phát hiện và xử lý nhiều vụ buôn lậu thuốc lá điện tử với quy mô lớn. Điển hình, đầu tháng 5, lực lượng quản lý thị trường Hà Nội đã thu giữ 1 lô hàng với nhiều sản phẩm được gửi qua dịch vụ chuyển phát hàng hóa. Cụ thể, có 18 máy hút thuốc lá điện tử nghi có xuất xứ từ Trung Quốc; 370 lọ tinh dầu thuốc lá điện tử trên vỏ hộp có chữ “Made in USA” và khoảng 6.300 gói thuốc lá thành phẩm khác, vỏ bao bì có chữ “Made in Denmark by” tương đương 12.600 bao thuốc lá. Đây là vụ việc điển hình trong việc lợi dụng dịch vụ chuyển phát hàng hóa để vận chuyển, tàng trữ, kinh doanh hàng hóa là thuốc lá điện tử, đặc biệt là hàng cấm.

Trước đó, năm 2023, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy - Bộ Công an, đã phát hiện, bắt giữ nhiều đối tượng trong đường dây bán thuốc lá điện tử, thuốc lá điếu có chứa ma túy trên các trang mạng xã hội.

Xác định tính chất nguy hại của các loại ma túy ngụy trang, núp bóng thuốc lá điện tử, thuốc lá điếu và quy mô, tính chất phức tạp của đường dây, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã xác lập chuyên án để tập trung khám phá.

Giữa tháng 9/2023, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy chủ trì phối hợp cùng các đơn vị chức năng khác đã mật phục và bắt quả tang 4 đối tượng Đỗ Duy Lung, Lê Anh Đức, Hoàng Văn Quý, Phùng Quốc Việt đang có hành vi pha trộn, dùng bơm kim tiêm đưa tinh dầu chứa ma túy pha trộn vào thuốc lá điện tử “ampire chill” tại kho xưởng ở xã Phương Nhị, huyện Thanh Trì. Tại hiện trường, lực lượng Công an thu giữ hơn 3.500 điếu thuốc lá thành phẩm đã được bơm tinh dầu có chứa chất ma túy, 5 can nhựa chứa 84 lít dung dịch ma túy, 1 máy bơm tinh dầu có pha trộn ma túy tổng hợp, gần 300 thùng các tông chứa thiết bị lắp ráp thành hơn 10.000 điếu thuốc lá điện tử, 1 triệu vỏ điếu thuốc lá sợi, cùng nhiều dung môi, hóa chất, nguyên vật liệu, linh kiện, phụ kiện, vỏ hộp, nhãn mác dùng vào việc sản xuất, đóng gói thuốc lá điện tử…

Cần thiết ban hành giải pháp quản lý

Phát biểu tại Hội thảo về phòng, chống tác hại của thuốc lá mới đây tại Hà Nội, PGS.TS Lương Ngọc Khuê - Phó Chủ tịch Hội đồng Y Khoa quốc gia, Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh, Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, cho biết, báo cáo tổng hợp của gần 700 cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, bao gồm các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế, bệnh viện thuộc Sở Y tế và trung tâm y tế huyện, chỉ tính riêng năm 2023, đã có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Theo PGS.TS Lương Ngọc Khuê, hút thuốc lá điếu thông thường đã và đang gây ra gánh nặng lớn về sức khỏe và kinh tế và cần nhiều thời gian, nguồn lực để giải quyết tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Nếu cho phép lưu hành thuốc lá điện tử với thành phần Nicotine, các sản phẩm này sẽ nhanh chóng gây nghiện và gia tăng số người sử dụng theo thời gian, cùng với đó, sẽ đe dọa những thành quả bước đầu trong công cuộc phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam...

Trước vấn đề này, ngày 13/5/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký ban hành Công điện số 47/CĐ-TTg về tăng cường quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Công điện nêu rõ, thời gian gần đây, thị trường đã xuất hiện các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và việc sử dụng các sản phẩm này có nhiều diễn biến phức tạp, tỷ lệ sử dụng có xu hướng gia tăng nhanh trong cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của người sử dụng. Để tăng cường kiểm soát, ngăn chặn kịp thời tác hại của việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Y tế thông tin, giáo dục, truyền thông về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; nghiên cứu, đề xuất ban hành theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành giải pháp quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Việt Nam đã có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhằm giảm sử dụng mặt hàng không khuyến khích này. Tuy nhiên chính sách, chế tài xử lý hiện chưa theo kịp thực tiễn. Tại phiên giải trình về trách nhiệm quản lý nhà nước về phòng, chống tác hại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng do Ủy ban xã hội của Quốc hội tổ chức mới đây, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan đã nhấn mạnh về nguy cơ gây nghiện cao và lan truyền nhanh của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong cộng đồng. Các nghiên cứu về tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, chỉ ra rằng, có ít nhất 60 hợp chất hóa học trong dung dịch của chúng và gần 20.000 loại hương vị khác nhau được sử dụng. Theo Bộ trưởng Bộ Y tế, trước mắt Bộ đang nghiên cứu đề xuất Chính phủ trình Quốc hội ban hành nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm tương tự. Về lâu dài, Bộ Y tế sẽ sửa đổi, bổ sung Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá đảm bảo tính thống nhất.

Theo Tổng cục Quản lý thị trường - Bộ Công Thương, thuốc lá điện tử đã xuất hiện nhiều năm nay trên thị trường qua đường “xách tay”. Thuốc lá thế hệ mới được chia làm 2 loại: Thuốc lá điện tử sử dụng tinh dầu hóa chất và thuốc lá dùng máy làm nóng để tạo ra khí hơi nicotine. Nhiều loại thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử được quảng cáo, bày bán công khai và được sử dụng ngày càng nhiều trong giới trẻ, qua đó gia tăng buôn lậu, kinh doanh trái phép mặt hàng này. Điều đáng nói, hiện Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá không có định nghĩa đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, nên nước ta đang tồn tại khoảng trống pháp lý trong việc quản lý loại hình sản phẩm này. Bên cạnh đó, việc chế tài xử lý chưa đủ mạnh, chỉ xử lý hành chính dẫn đến tình hình buôn bán, tàng trữ, vận chuyển thuốc lá điện tử diễn biến rất phức tạp.

Minh Phương