Cân nhắc bỏ thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án toàn án nhân dân, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp

Cho ý kiến Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, các đại biểu đánh giá cao kết quả làm việc của Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp trong việc chuẩn bị Hồ sơ dự thảo Nghị quyết. Phạm vi sửa đổi theo Dự thảo là 8/120 Điều đã bám sát yêu cầu tại Điều 1 Nghị quyết số 194/2025/QH15 ngày 05/5/2025 của Quốc hội. Quan tâm đến nội dung quy định tại khoản 5 Điều 1 dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 115 Hiến pháp 2013, nhiều ý kiến đại biểu đề nghị cân nhắc việc bỏ quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân (TAND, VKSND).

Tổng Bí thư Tô Lâm và Chủ tịch nước Lương Cường tại phiên họp

Góp ý về quy định này, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Đà Nẵng cho rằng, trong đổi mới cơ cấu sắp tới thì TAND, VKSND khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu HĐNĐ là đại diện. Đại biểu băn khoăn đặt vấn đề: “Không lẽ TAND, VKSND khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu HĐND? Nếu vậy thì dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi của họ?” Trước khi thông qua mô hình Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đề nghị Quốc hội xem xét kỹ cơ chế giám sát quyền lực đối với các cơ quan này.

Các đại biểu tham dự phiên họp

Theo Nguyễn Thị Kim Thúy, không có quyền chất vấn đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp Hội đồng nhân dân để trả lời cụ thể từng vấn đề đối thoại công khai với đại biểu và cử tri. Đại biểu nhấn mạnh, trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri, Nhân dân địa phương yêu cầu thông tin, trao đổi trực tiếp với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND. Do đó, nhận định rằng “HĐND vẫn giám sát được” là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát. Với nhiều lập luận đưa ra, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đề nghị Quốc hội giữ lại quy định quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND trong Hiến pháp. Trên cơ sở đó, luật chuyên ngành quy định cụ thể, phù hợp với mô hình tổ chức mới, đây chính là cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước và nội dung này hiện chưa phát sinh vướng mắc.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Đà Nẵng

Đồng quan điểm, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn đề nghị hết sức cân nhắc việc bỏ thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với chánh án TAND, Viện trưởng VKSND. Nêu lên các lý do đại biểu nhấn mạnh, chất vấn là một công cụ giám sát quan trọng nhằm đảm bảo các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm giải trình trước Đại biểu dân cử và Nhân dân. Nếu cho rằng việc chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án và Viện trưởng làm ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp thì sẽ rất khó lý giải quyền chất vấn của ĐBQH đối với Chánh án TAND tối cao và Viện trưởng VKSND tối cao.

Các đại biểu tham dự phiên họp

Bên cạnh đó theo đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, chất vấn của đại biểu HĐND không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử hay truy tố của vụ án cụ thể, mà tập trung vào trách nhiệm quản lý, việc tổ chức thi hành và tuân thủ pháp luật của Chánh án và Viện trưởng. Việc duy trì quyền chất vấn là cần thiết để đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp. Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cũng dẫn chứng theo Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND và Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức VKSND trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp này thì mô hình tổ chức của TAND và Viện KSND có 3 cấp: Tối cao, cấp tỉnh và khu vực. Như vậy, việc trao quyền giám sát, nhất là quyền chất vấn cho đại biểu HĐND cấp tỉnh đối với Chánh án và Viện trưởng cấp tỉnh là phù hợp và khả thi.

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn

Bày tỏ đồng tình với các ý kiến phát biểu về nội dung này, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương nhấn mạnh, cần giữ nguyên quyền chất vấn của đại biểu HĐND như trong Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) tại khoản 5 Điều 33. Đồng thời kiến nghị bổ sung thêm đối tượng được chất vấn là: “các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương” vào đối tượng được đại biểu HĐND chất vấn tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp. Vì theo đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân, trước hết, đại biểu HĐND được chất vấn đối với các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương sẽ giúp cho việc thực hiện trách nhiệm giải trình trong việc thực hiện chính sách, pháp luật và thực thi công vụ trên địa bàn được tốt hơn, nhất là trong điều kiện các cơ quan như: Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân hay cơ quan thuế, hải quan, Kho bạc, Bảo hiểm xã hội, Ngân hàng Chính sách xã hội… đều được tổ chức ở cấp tỉnh hoặc khu vực. Trong khi đó, việc thực hiện các nhiệm vụ của các cơ quan này liên quan trực tiếp đến thực thi pháp luật, đến các giải pháp thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội, quốc phòng, an ninh do cấp trên giao.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương

Cùng với đó, cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy theo hướng phân công, phân cấp, phân quyền ngày càng mạnh cho các địa phương và Bộ, ngành Trung ương, trong đó có các cơ quan ngành dọc của Trung ương tại địa phương. Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân nhấn mạnh, việc mở rộng đối tượng chất vấn sẽ giúp cho đại biểu dân cử nói riêng và cơ quan nhà nước cấp trên nói chung tăng cường giám sát, kiểm soát tốt việc thực hiện quyền lực nhà nước.

Toàn cảnh phiên họp

Ngoài ra, thông qua chất vấn của đại biểu HĐND làm rõ trách nhiệm, giải pháp của Ủy ban nhân dân, các cơ quan nhà nước có liên quan trong thực thi pháp luật và thực hiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Đại biểu cũng cho rằng, với cơ chế chất vấn này sẽ giúp cho việc giám sát việc sử dụng nguồn lực của Nhà nước được hiệu quả.

Như Thảo - Trọng Quỳnh