Chè Thái Nguyên chinh phục thị trường thế giới - Kỳ 3: Tăng cường xuất khẩu để phát triển bền vững

Cùng với sản xuất trà, việc chế biến các sản phẩm từ trà như kẹo trà xanh, mỹ phẩm... cũng là một trong những giải pháp giúp chè Thái Nguyên có cơ hội xuất khẩu.

Luôn sẵn sàng “cất cánh”

Khối lượng và giá trị chè Thái Nguyên xuất khẩu trực tiếp giảm mạnh từ năm 2017. Những năm trước đó, bình quân giá trị xuất khẩu đạt trên 10 triệu USD, giá bình quân 1,65 USD/kg. Năm 2017 giá trị xuất khẩu chè chỉ còn 4,2 triệu USD; năm 2023 xuất khẩu được 1.040 tấn, đạt 1,6 triệu USD; năm 2024 giá trị xuất khẩu đạt 2,6 triệu USD, giá bình quân 1,6 USD/kg.

Hiện nay, một số doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX) đang tăng cường tiếp cận, mở rộng thị trường quốc tế, như HTX chè Khe Cốc, HTX chè Hảo Đạt, Công ty CP chè Hà Thái, Công ty TNHH MTV trà Hùng Thái,…

Công ty CP chè Hà Thái là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu chè lớn của tỉnh, từ nhiều năm trước đã đầu tư nhà máy chế biến chè đen công suất 25 tấn/ngày. Bà Nguyễn Thị Hiền, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP chè Hà Thái, cho biết: Từ năm 2010, Công ty đã liên kết với một số HTX có vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn, hiện tại đang quản lý chặt chẽ 50ha sản xuất theo hướng hữu cơ và 250ha vùng đệm đang thực hiện chuyển đổi từ sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP sang hữu cơ toàn phần.

Tiếp đó, Công ty đã mạnh dạn trồng mới 20ha theo chương trình 4.0 từ vườn chè cho đến bàn trà theo một quy trình khép kín cao cấp nhất hiện nay. Trong 20ha theo chương trình 4.0 chúng tôi dành ra 5ha chuyên sản xuất trà matcha, diện tích còn lại sản xuất các sản phẩm trà cao cấp khác. - bà Nguyễn Thị Hiền

Năm 2016, Công ty CP chè Hà Thái được Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) chỉ định gửi sản phẩm tham dự Cuộc thi Trà Vàng tại Bắc Mỹ Canada do Hiệp hội chè Hoa Kỳ tổ chức và đoạt giải Bạc. Từ đó, Công ty đã được nhiều bạn hàng thế giới quan tâm, giá trị chè tăng lên từ 3 đến 5 lần so với trước đây. Công ty được nhiều bạn hàng từ Mỹ, Pháp, Nhật, Đức, Hàn Quốc, Đài Loan, Srilanka cùng các viện nghiên cứu chè của một số nước đến thăm quan về mô hình sản xuất chè.

Công ty CP chè Hà Thái là một trong những doanh nghiệp đi đầu trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm trà, đưa chè Thái Nguyên ra thế giới.

Bà Hiền tự tin: Thế giới có sản phẩm chè dù cao cấp đến đâu chúng tôi cũng đều sản xuất được như vậy. Tuy nhiên, bà Hiền cũng thừa nhận, hoạt động từ năm 2001 trong lĩnh vực xuất khẩu chè, hàng năm, doanh thu của đơn vị có đến 80% thu về từ thị trường xuất khẩu, chỉ có 20% nội tiêu. Song, mấy năm vừa qua hoạt động xuất khẩu của đơn vị gần như đóng băng, mặc dù doanh thu đạt trên 20 tỷ đồng/năm nhưng chúng tôi gần như không xuất được cân chè nào ra nước ngoài.

Bà cho rằng sản phẩm chè xuất khẩu giá trị rất thấp chỉ có từ 1,5 USD đến 2,5 USD vào các thị trường dễ tính, trong khi đó thị trường tiêu thụ trong nước là thị trường tiềm năng, lợi thế của sản phẩm chè Thái Nguyên, lợi thế cả về giá bán, thị phần tiêu thụ. Do vậy, sản phẩm chè Thái Nguyên ít chịu ảnh hưởng, tác động của thị trường chè thế giới. Đồng thời, với rất nhiều mẫu sản phẩm gửi đi các nước khó tính và họ đều trả lời sản phẩm chưa phù hợp, đây thực sự là bài toán khó đối với doanh nghiệp.

Muốn bay xa, cần chuẩn bị thật tốt

Thực tế nhiều năm qua sản phẩm chè chủ yếu xuất khẩu theo hình thức nguyên liệu thô, sau đó được chế biến lại với mẫu mã, chủng loại đa dạng, gắn bao bì, nhãn mác mang thương hiệu của nước nhập khẩu và lại tiếp tục được bán ra nhiều nước khác. Trong đó Pakistan là thị trường xuất khẩu lớn nhất, yêu cầu không cao về chất lượng sản phẩm, giá thấp. Chè thành phẩm của Thái Nguyên chủ yếu được xuất khẩu dưới dạng tiểu ngạch với số lượng không đáng kể, khách hàng thường là người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài.

Khối lượng, giá trị xuất khẩu chè của Thái Nguyên đạt thấp được xác định là do sản xuất chè vẫn ở quy mô hộ là chủ yếu, vùng nguyên liệu manh mún, mô hình sản xuất nhỏ lẻ, dẫn tới việc quản lý chất lượng chè gặp nhiều khó khăn. Quy mô doanh nghiệp, HTX nhỏ, chưa có doanh nghiệp lớn làm đầu mối kết nối sản xuất, chế biến tạo ra khối lượng lớn sản phẩm đồng đều về chất lượng, mẫu mã, đáp ứng tiêu chuẩn, quy định pháp lý của các nước nhập khẩu để phục vụ xuất khẩu chè, nhất là mở rộng xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Nga, Nhật Bản, Mỹ, Anh. Đây là những nước tiêu dùng chè lớn nhất thuộc nhóm thị trường các nước phát triển.

Theo ông Tô Văn Khiêm, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX chè an toàn Khe Cốc, để sản phầm chè vào được thị trường châu Âu, HTX phải sản xuất đáp ứng tiêu chuẩn rất khắt khe của đối tác từ vùng chè nguyên liệu an toàn, nhà xưởng, máy móc, bao bì, chất lượng chè. Tuy nhiên, dù diện tích chè của Thái Nguyên lớn nhưng quy mô sản xuất nông hộ, thiếu sự liên kết để tạo ra vùng nguyên liệu. Cần có ít nhất từ 300ha - 500ha tiêu chuẩn hữu cơ mới tính được đến chuyện xuất khẩu nhưng hiện nay, dù có gom hết chè của cả tỉnh cũng không đủ một container nên không doanh nghiệp nào dám nhận đơn hàng của đối tác.

Cùng với đó, thị trường tiêu thụ chè trong nước luôn có mức giá cao hơn nhiều lần so với giá xuất khẩu cũng gây tâm lý thỏa mãn trong sản xuất, kinh doanh chè. Trên địa bàn tỉnh mới có một số doanh nghiệp, HTX đang tăng cường tiếp cận, mở rộng thị trường quốc tế…, xuất khẩu dưới hình thức ủy thác, số lượng không lớn và chưa thường xuyên.

Mức giá bán chè trong nước cao hơn xuất khẩu nên nhiều hộ dân chưa mặn mà với việc đưa sản phẩm trà Thái Nguyên ra nước ngoài.

Với định hướng xây dựng chè không chỉ là cây trồng chủ lực mà còn là thương hiệu quốc gia, Thái Nguyên đặt mục tiêu ngành chè cán mốc 1 tỷ USD trong giai đoạn 2025- 2030, đưa chè Thái Nguyên trở thành mặt hàng chiến lược trong xuất khẩu nông sản Việt Nam. Trong khi đó, yêu cầu về an toàn vệ sinh thực phẩm đang ngày một cao và khắt khe hơn. Do đó, việc xây dựng các mô hình HTX, liên kết sản xuất giữa các hộ gia đình là hết sức cần thiết.

Để cây chè phát triển bền vững, tỉnh cần rà soát, quy hoạch tổng thể trồng và chế biến chè theo chuỗi giá trị từ hạ tầng kỹ thuật đến các hoạt động phụ trợ, dịch vụ, thương mại, kết hợp du lịch sinh thái vùng chè, đáp ứng yêu cầu sản xuất, chế biến an toàn tiến tới sản xuất theo hướng hữu cơ.

Ông Dương Sơn Hà, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, vấn đề cạnh tranh trong nước và quốc tế ngày càng trở nên mạnh mẽ và gay gắt, yêu cầu về chất lượng các sản phẩm trà ngày càng cao. Việc tìm chỗ đứng cho chè Thái Nguyên trên thị trường quốc tế luôn là sự trăn trở của các nhà quản lý cũng như doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trên địa bàn.

Ngành chè Thái Nguyên đã và đang phát triển theo hướng bền vững, áp dụng sản xuất theo các chứng nhận quốc tế. Để tiếp tục nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm chè, đa dạng hóa sản phẩm, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng trong nước và đặc biệt là đáp ứng các yêu cầu xuất khẩu, Thái Nguyên đang đẩy mạnh tuyên truyền, xây dựng vùng nguyên liệu đảm bảo an toàn, chất lượng đáp ứng các tiêu chuẩn trong nước, quốc tế. - ông Dương Sơn Hà

Thái Nguyên hiện là một trong những địa phương tiên phong tại khu vực trung du và miền núi phía Bắc trong việc ứng dụng chuyển đổi số nhằm quảng bá và tiêu thụ nông sản. Tỉnh đã đẩy xây dựng thương hiệu, quảng bá xúc tiến tiêu thụ sản phẩm chè Thái Nguyên thông qua tổ chức Festival Trà, Hội chợ triển lãm, Festival Nông sản, OCOP, làng nghề gắn kết du lịch - Thái Nguyên, chương trình “Xúc tiến sắc màu nông sản thời kỳ 4.0 - Thái Nguyên, các chương trình xúc tiến, kết nối tiêu thụ sản phẩm của địa phương… Thực hiện ứng dụng công nghệ số trong kết nối, quảng bá và tiêu thụ sản phẩm chè của tỉnh.

Hiện trên địa bàn tỉnh có 38 doanh nghiệp, 163 HTX, 251 làng nghề truyền thống, với trên 91.000 hộ chế biến chè xanh, chè xanh chất lượng cao, cùng với sản xuất, giai đoạn từ nay đến năm 2030, tỉnh chủ trương phát triển HTX không chỉ là mô hình tổ chức sản xuất, mà trở thành lực lượng dẫn dắt trong thực hiện các chương trình phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn mới nâng cao, mô hình OCOP và phát triển kinh tế xanh. Trong đó, tập trung phát triển các mặt hàng chè mới có giá trị gia tăng cao, chế biến sâu, sản phẩm tinh chế cao cấp, được sử dụng trong các ngành thực phẩm và phi thực phẩm, dược phẩm hoặc mỹ phẩm… nhằm xuất khẩu chính ngạch sang EU, Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Nga, các nước Trung Đông…

(Xem từ bài báo ra ngày 18-6)

Nhóm P.V