Chỉ thị báo cáo phát triển bền vững doanh nghiệp của EU 'gõ cửa' logistics Việt Nam

Áp lực không còn gián tiếp

Chuyên gia ESG và phân tích vòng đời (LCA) Phạm Hoài Trung – Cố vấn trưởng của SSBTi Việt Nam, nhà sáng lập Azitech và GreenGo nhận định, CSRD không còn là một quy định nội khối EU mà đã trở thành “chuẩn mực toàn cầu” về minh bạch hóa trách nhiệm xã hội, môi trường và quản trị doanh nghiệp (ESG). Dự kiến đến năm 2026, khoảng 50.000 doanh nghiệp hoạt động hoặc có doanh thu từ thị trường EU sẽ phải công bố báo cáo phát triển bền vững theo Bộ Tiêu chuẩn Báo cáo Phát triển Bền vững châu Âu (European Sustainability Reporting Standards – ESRS).

Không chỉ các doanh nghiệp EU phải tuân thủ CSRD, mà toàn bộ chuỗi cung ứng, trong đó có Việt Nam, cũng sẽ bị “soi chiếu”. Với đặc thù là mắt xích vận hành trọng yếu, ngành logistics, vận tải và cảng biển sẽ là nhóm chịu ảnh hưởng đầu tiên và rõ rệt nhất.

CSRD yêu cầu doanh nghiệp minh bạch hóa toàn bộ tác động ESG trong chuỗi giá trị. Cụ thể, các chỉ số phải được đo lường và báo cáo bao gồm: phát thải khí nhà kính (Scope 1, 2, 3), ô nhiễm môi trường, sử dụng tài nguyên, năng lượng tái tạo, điều kiện lao động, nhân quyền, quản trị nội bộ, chống tham nhũng...

Chỉ thị về Báo cáo Phát triển Bền vững Doanh nghiệp (CSRD) của Liên minh châu Âu sẽ tác động trực tiếp và mạnh mẽ đến ngành logistics, vận tải và cảng biển Việt Nam.

Trong đó, phát thải gián tiếp từ chuỗi giá trị (Scope 3), chiếm 70–90% tổng phát thải, là khu vực nhạy cảm nhất đối với doanh nghiệp sản xuất, thương mại và đặc biệt là logistics. Mỗi km vận chuyển, mỗi container lưu kho, mỗi pallet hàng hóa được xử lý đều để lại “dấu chân carbon”, “dấu chân nước”, “dấu chân rác thải”...

Nói rõ hơn về yêu cầu từ CSRD, chuyên gia Phạm Hoài Trung cho biết, các công ty EU buộc phải yêu cầu đối tác logistics cung cấp dữ liệu ESG minh bạch, đáng tin cậy và có thể kiểm toán. Doanh nghiệp Việt không đáp ứng được sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng, mất cơ hội hợp tác hoặc phải gánh chi phí carbon cao hơn.

Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải nhanh chóng triển khai hệ thống đo lường chỉ số môi trường như lượng phát thải CO₂e theo kg/tấn-km, lượng nước tiêu thụ, tỷ lệ vật tư tái chế, tiêu thụ nhiên liệu, năng lượng tái tạo…, những nội dung cốt lõi trong ESRS E1, E2, E3, E5. Đồng thời, cần báo cáo về điều kiện lao động (ESRS S1, S2) và quản trị (ESRS G1).

“Khi không thể cung cấp thông tin ESG định lượng và đáng tin cậy, doanh nghiệp sẽ bị loại khỏi danh sách nhà cung ứng đủ điều kiện. Không có hệ thống ESG đồng nghĩa với việc không tiếp cận được các quỹ đầu tư bền vững, bị định giá rủi ro tín dụng cao, mất uy tín và thậm chí đối mặt với nguy cơ kiện tụng”, ông Trung cảnh báo.

Hành động sớm để có lợi thế

Trong khi đó, thực trạng tại Việt Nam cho thấy, phần lớn doanh nghiệp logistics chưa có hệ thống dữ liệu ESG chuẩn hóa, chưa áp dụng LCA, chưa đo lường Scope 3 và chưa có bộ KPI ESG quốc tế. Đây là rào cản lớn nhất khiến ngành khó bắt nhịp với yêu cầu toàn cầu mới.

Tuy nhiên, theo chuyên gia, nếu biết tận dụng công cụ phù hợp, doanh nghiệp vẫn có thể tạo ra lợi thế. Một trong những giải pháp then chốt là áp dụng Đánh giá vòng đời (LCA) – phương pháp khoa học đo lường toàn diện tác động môi trường của dịch vụ logistics hoặc cảng biển từ đầu đến cuối.

Khi tích hợp LCA, doanh nghiệp có thể xây dựng báo cáo ESG theo sáng kiến báo cáo toàn cầu (GRI), nộp báo cáo dự án phát thải carbon (CDP), tuân thủ chuẩm mực về khí nhà kính (GHG Protocol) và ISO 14064 cũng như tham gia hệ thống tín chỉ carbon và xếp hạng đầu tư bền vững.

Thay vì báo cáo rời rạc theo từng khách hàng, doanh nghiệp có thể chuẩn hóa mô hình dữ liệu ESG phục vụ đa mục tiêu, đồng bộ với tiêu chuẩn quốc tế như dấu chân carbon của sản phẩm (PCF), dấu chân môi trường của sản phẩ, (PEF), ISO, GHG Protocol.

Chuyên gia Phạm Hoài Trung khuyến nghị, doanh nghiệp cần nhanh chóng thiết lập hệ thống KPI ESG định lượng. Trong đó, về môi trường: lượng CO₂e/tấn-km vận tải, tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo, tổng lượng nước tiêu thụ, tỷ lệ tái sử dụng container và bao bì, phát thải NOx, SOx theo phương tiện. Về xã hội: tỷ lệ tai nạn lao động, tỷ lệ nhân viên có hợp đồng dài hạn, chính sách đào tạo ESG, tính đa dạng và hòa nhập, cam kết nhân quyền trong chuỗi cung ứng. Về quản trị: tỷ lệ nhà cung ứng ký cam kết ESG, tỷ lệ kiểm toán ESG độc lập, mức độ tích hợp ESG vào chiến lược điều hành và vai trò của ban lãnh đạo trong giám sát ESG.

“Các nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia, Indonesia đã bắt đầu triển khai logistics tuần hoàn, cảng trung hòa carbon, xe điện và hệ thống báo cáo ESG tự động. Nếu logistics Việt Nam không chuyển mình kịp thời, không chỉ mất thị phần xuất khẩu mà còn tụt hậu ngay tại thị trường trong nước”, ông Trung cảnh báo.

Bắt đầu ngay từ bây giờ, doanh nghiệp logistics tại Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng hệ thống báo cáo ESG theo GRI, đo lường LCA các tuyến vận tải chính, chuẩn hóa hệ thống phát thải theo ISO 14064 và GHG Protocol, tích hợp vào báo cáo CSRD của đối tác châu Âu, tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu và tiếp cận các nguồn vốn xanh.

"CSRD không phải là một xu hướng tạm thời hay rào cản hành chính, mà là cuộc cách mạng về quản trị minh bạch, hiệu quả và có trách nhiệm. Và trong cuộc cách mạng ấy, logistics, vận tải và cảng biển là những “mắt xích” tiên phong cần thay đổi nếu không muốn bị bật khỏi hệ thống.

Đây không chỉ là lời cảnh báo, mà là lời hiệu triệu hành động. Để ngành logistics Việt Nam không đứng ngoài cuộc chơi toàn cầu, mà trở thành một phần tích cực, dẫn dắt sự thay đổi và tiến đến một tương lai phát triển bền vững – nơi tăng trưởng và trách nhiệm không còn là hai mục tiêu đối lập, mà là một chiến lược thống nhất", chuyên gia nhấn mạnh.

Nguyệt Minh