'Chìa khóa vàng' của nền kinh tế

Hành khách tại sân bay quốc gia Ronald Reagan Washington ở Arlington, Virginia, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Trong khi Washington muốn bảo hộ thị trường lao động nội địa, nhiều quốc gia khác lại coi đây là cơ hội để đẩy mạnh thu hút chuyên gia công nghệ, nhà khoa học quốc tế, đồng thời tái định vị trong cuộc “săn lùng” nhân lực chất lượng cao – vốn ngày càng khốc liệt trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ và kinh tế tri thức toàn cầu.

Ngay sau bước đi của Mỹ, Anh đã khởi động các kế hoạch mới nhằm thu hút các nhà khoa học hàng đầu. Một loạt biện pháp đang được cân nhắc, từ giảm phí thị thực, miễn thị thực, nới lỏng thủ tục đến tạo điều kiện thuận lợi hơn cho học giả và chuyên gia kỹ thuật số. London kỳ vọng những động thái này sẽ tạo bước đột phá cho tăng trưởng kinh tế.

Trên thực tế, Anh vốn đã xây dựng một chính sách “đa tầng” để giữ vững vị thế trung tâm quốc tế về nhân tài, trong đó nổi bật là “High Potential Individual route” – loại thị thực cho phép những người tốt nghiệp từ các trường đại học hàng đầu thế giới sang Anh tìm việc hoặc khởi nghiệp trong 2–3 năm, sau đó có thể chuyển sang dài hạn. Đây là cách Anh đi trước để thu hút "nguồn chất xám trẻ" trước khi các quốc gia khác kịp vào cuộc.

Trong khi đó, Canada từ lâu đã được coi là điểm đến hấp dẫn với lao động kỹ năng cao. Ottawa hiện hạ điểm chuẩn trong Hệ thống Xếp hạng toàn diện (CRS) để mở rộng cửa cho nhân lực chất lượng, đồng thời xem xét khôi phục chương trình thị thực từng gây tiếng vang năm 2023, cho phép người giữ H-1B tại Mỹ chuyển sang Canada trong thời hạn tối đa 3 năm. Chương trình này từng đạt trần 10.000 hồ sơ chỉ trong vòng chưa đầy 48 giờ, cho thấy sức hút mạnh mẽ mà Canada đang sở hữu trong cuộc đua nhân tài.

Khu vực Trung Đông đã mở rộng các con đường cư trú bằng cách cung cấp nhiều loại thị thực dài hạn cho các chuyên gia lành nghề từ nhiều ngành khác nhau, bao gồm thị thực vàng 10 năm của Các tiểu vương quốc Arập thống nhất (UAE), thị thực cư trú cao cấp của Saudi Arabia và giấy phép cư trú chuyên biệt do Qatar cung cấp. Các nước như UAE và Saudi Arabia đều đang tập trung phát triển các lĩnh vực công nghệ đặc biệt chú trọng đến AI và đang xây dựng các dự án mới trị giá hàng tỷ USD, dự kiến sẽ trở thành điểm đến rất hấp dẫn cho những người tìm kiếm sự ổn định cùng với cơ hội việc làm.

Từ ngày 1/10, Trung Quốc áp dụng thị thực K – được ví như phiên bản H-1B của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới – hướng tới nhân lực trẻ trong các lĩnh vực STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học). Bà Miao Lu, đồng sáng lập Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa, nhận định đây sẽ là nền tảng để Trung Quốc trở thành “nam châm” thu hút nhân tài STEM trẻ tuổi.

Song song với đó, thị thực R vẫn dành cho những “cây cổ thụ” trong công nghệ, giáo dục, y tế, năng lượng. Với “trục kép” này, Trung Quốc tối ưu hóa chính sách visa để tạo bàn đạp vươn thành siêu cường công nghệ, đồng thời tận dụng khoảng trống nhân lực do chi phí H-1B của Mỹ ngày càng cao.

Hàn Quốc cũng không đứng ngoài cuộc. Từ ngày 2/4/2025, Hàn Quốc triển khai thị thực F2 hạng nhất (Top-Tier) dành cho chuyên gia trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ lượng tử, bán dẫn, hàng không, robot, sinh học… Trước đó, tháng 11/2024, nước này ban hành “Thị thực đặc biệt khởi nghiệp tại Hàn Quốc” (Startup Korea Special Visa) để khuyến khích doanh nhân trẻ quốc tế mở công ty công nghệ. Theo cựu Chủ tịch Samsung Electronics Koh Dong Jin, chính sách này sẽ giúp Hàn Quốc không tụt lại trong cuộc đua AI – lĩnh vực mà gần như mọi cường quốc đều dốc sức “gọi tên” nhân tài.

Tại khu vực Đông Nam Á, Singapore và Malaysia cũng nhanh chóng điều chỉnh chính sách. Singapore nâng chuẩn lương với chuyên gia cao cấp nước ngoài từ năm 2025, đồng thời tinh chỉnh các loại thị thực đặc biệt như Tech.Pass hay ONE Pass nhằm cân bằng lợi ích – vừa mở cửa cho chuyên gia hàng đầu, vừa bảo vệ sân chơi cho lao động trong nước.

Malaysia năm 2024 đã cải tổ chương trình “Ngôi nhà thứ hai của tôi” (Malaysia My Second Home) để thu hút nhân tài và nhà đầu tư quốc tế. Nước này còn triển khai các sáng kiến công nghệ cao, đặc biệt là dự án công viên thiết kế mạch tích hợp lớn nhất Đông Nam Á tại Kuala Lumpur, trong đó có ưu đãi miễn phí visa cho các công ty công nghệ toàn cầu.

Việt Nam cũng đã nhập cuộc với Nghị định 221/2025/NĐ-CP, có hiệu lực từ 15/8/2025, miễn thị thực cho học giả, chuyên gia, nhà khoa học, giáo sư, tổng công trình sư và nhân lực công nghệ số chất lượng cao. Đây là bước cụ thể hóa chương trình hành động của Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Với bước đi này, Việt Nam kỳ vọng thu hút nhân lực quốc tế để thúc đẩy phát triển khoa học, giáo dục và kinh tế số, góp phần tạo lợi thế cạnh tranh trong khu vực.

Nếu coi nhân tài là dòng chảy của nền kinh tế tri thức, thì chính sách visa chính là những “cánh cửa” định hướng dòng chảy ấy. Khả năng kiểm soát và dẫn dắt dòng nhân lực toàn cầu sẽ quyết định lợi thế trong kỷ nguyên số. Chính sách visa càng linh hoạt thì càng tạo điều kiện cho doanh nghiệp đổi mới, nâng năng suất, thu hút FDI và tăng sức cạnh tranh. Nhân lực chất lượng cao cũng chính là lực lượng nòng cốt cho mạng lưới nghiên cứu, sáng chế, khởi nghiệp.

Một khảo sát của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) với Phần Lan (công bố 5/2025) cho thấy, năm 2021 có tới 60% số bằng sáng chế của nước này đến từ các nhà sáng chế là lao động nước ngoài – minh chứng rõ rệt cho vai trò then chốt của nhân tài quốc tế trong hệ sinh thái sáng tạo.

Không chỉ là cạnh tranh lao động, giới chuyên gia cho rằng đây còn là một “cuộc chiến địa chiến lược”. Trong các chuỗi cung ứng chiến lược như bán dẫn, năng lượng sạch, pin xe điện hay vaccine, nhân tài chất lượng cao chính là “trái tim” để vận hành, vượt lên cả vốn đầu tư hay hạ tầng. Giáo sư William Kerr (Trường Kinh doanh Harvard, Mỹ) khẳng định: quốc gia nào thu hút được nhiều nhân tài hơn sẽ có sức mạnh vượt trội, không chỉ về kinh tế mà cả năng lực chiến lược. Báo cáo của Boston Consulting Group (8/2025) cũng cảnh báo: khi các nước chạy đua giành ưu thế về AI, sự chênh lệch về nhân tài, hạ tầng tính toán và khả năng tiếp cận dữ liệu đang tái định hình hệ thống phân cấp quyền lực toàn cầu, góp phần gia tăng phân mảnh kinh tế số.

Theo khảo sát “Global Business Services 2025” của Deloitte, cuộc chiến giành nhân tài là xu thế mang tính cấu trúc, gắn liền với vận hành kinh tế toàn cầu. Có thể thấy việc nắm giữ dòng chảy nhân tài là chìa khóa mở cánh cửa cho nền kinh tế tri thức, những nước có chính sách thị thực “thông minh” hơn sẽ nắm "chìa khóa vàng" để định hình tương lai quốc gia. Trong những năm tới, “cuộc săn” nhân lực chất lượng cao chắc chắn sẽ toàn cầu hóa hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực AI, công nghệ xanh, robot, dữ liệu lớn – nơi mà nhân tài trở thành yếu tố quyết định vị thế.

Nguyễn Hà (TTXVN)