Chính quyền địa phương 2 cấp: Nhận diện bất cập, khắc phục vướng mắc

Cần linh hoạt trong quy định loại hình quy hoạch

Trước đây, cả nước có 63 tỉnh/TP, 705 quận/huyện và 10.595 xã/phường. Số lượng tỉnh/thành này là lớn so với các nước khu vực (Trung Quốc chỉ 34 tỉnh, Nhật Bản 47 tỉnh, Hàn Quốc 16 tỉnh...). Theo các chuyên gia, chính quyền 3 cấp có bộ máy hành chính cồng kềnh, thiếu liên kết chặt chẽ, khó phát triển nên rất cần sắp xếp lại để mở rộng không gian cho phát triển bền vững, có tính chiến lược dài hạn để bước vào kỷ nguyên mới với "bộ tứ trụ cột" phát triển quốc gia. Sau quá trình nghiên cứu được thực hiện đồng bộ, khoa học, được sự đồng thuận của cộng đồng dân cư phù hợp với Hiến pháp sửa đổi hiện hành, hiện nay cả nước có 34 tỉnh/TP và 3.321 cấp xã/ phường được thực hiện từ 1/7/2025.

Quang cảnh TP Hà Nội. Ảnh: Hoàng Hà

Trong bối cảnh đổi mới, đột phá này góp phần thực hiện thắng lợi thành công trong phát triển những cũng bộc lộ một số bất cập, hạn chế, cần được điều chỉnh. Cụ thể, theo các chuyên gia, cơ quan chức năng cần chỉnh sửa hệ thống đô thị, phân loại đô thị. Cụ thể, Luật Quy hoạch đô thị 2009 đã quy định hệ thống đô thị, Luật Quy hoạch 2017 đã điều chỉnh, bổ sung; Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn vẫn đề cập đến cấp huyện. Do vậy cần có điều chỉnh để phù hợp chính quyền địa phương 2 cấp.

“Phân loại đô thị từ 1990 đến nay đã có 4 lần điều chỉnh, hiện nay thống nhất áp dụng theo Luật Quy hoạch đô thị và Nghị quyết 1210/2016/UBTVQH13 (có bổ sung mới năm 2022). Việc phân loại đô thị căn cứ vào 4 nguyên tắc và 5 nhóm tiêu chí với yêu cầu hàng đầu là vị trí, chức năng, qui mô dân số... đây cũng là cơ sở để xem xét thành lập, điều chỉnh đơn vị hành chính. Hiện nay đã bỏ cấp huyện, trong đó có đô thị loại IV, V là trung tâm của cấp huyện. Cả nước đã bỏ 698 đơn vị cấp huyện, trong đó theo phân loại gồm 85 thành phố thuộc tỉnh, 2 TP thuộc Trung ương và 52 thị xã... Trong bối cảnh này rõ ràng rất cần điều chỉnh nội dung, tiêu chí phân loại để gắn với mô hình đơn vị hành chính cấp phường, xã” – TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam chia sẻ.

Mặt khác, trong bổi cảnh hiện nay, công tác quy hoạch phường (đô thị) và xã (nông thôn) cần được linh hoạt. Đơn cử, Hà Nội từ 526 xã, phường sau sắp xếp lại có 126 xã, phường gồm 51 phường và 75 xã. Quá trình sắp xếp đã được nghiên cứu khoa học, được sự đồng tình cao của cộng đồng. Song với tiếp cận từ quy hoạch, quản lý điểm dễ nhận thấy có sự khác biệt nhiều về quy mô nên cần nhận diện để giải quyết từ quy hoạch.

"Trong 51 phường, về diện tích nhỏ nhất là 1,68km2, lớn nhất là 19,04km2. Dân số đông nhất 136.000 người, ít nhất có 20.700 người. Trong 75 xã thì diện tích nhỏ nhất là 10,15km2, lớn nhất tới 78km2. Như vậy, với bối cảnh đặc thù này rất cần linh hoạt trong quy định loại hình quy hoạch và nội dung quy hoạch để thuận tiện áp dụng khi lập dự án đầu tư, tổ chức hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật, bảo vệ môi trường" - TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm cho hay.

Động lực phát triển bền vững

Theo PGS.TS.Nguyễn Trúc Anh - Phó chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam: để các đô thị Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, thông minh và có bản sắc, đòi hỏi phải có những điều chỉnh mạnh mẽ, sáng tạo trong tổ chức bộ máy và cơ chế quản lý. Việc phân cấp phải đi đôi với tăng cường năng lực thực thi, sự giám sát hiệu quả và đặc biệt là tăng cường vai trò điều phối vùng, tổng thể của cấp tỉnh/thành phố. Sự phối hợp đồng bộ giữa hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực, ứng dụng công nghệ và huy động sự tham gia của cộng đồng là chìa khóa để vượt qua thách thức, biến các đô thị Việt Nam trở thành động lực phát triển bền vững của đất nước.

Khắc phục những bất cập, phát huy ưu điểm của mô hình hai cấp đồng thời đảm bảo sự phát triển đô thị đồng bộ, bền vững, PGS.TS.Nguyễn Trúc Anh chia sẻ cần hoàn thiện khung pháp lý, phân cấp hợp lý và tăng cường kiểm soát. Theo đó, cơ quan có thẩm quyền cần tiếp tục rà soát, sửa đổi các quy định của pháp luật liên quan để hoàn thiện, làm rõ và phân định cụ thể, phân cấp mạnh mẽ hơn nữa về thẩm quyền, trách nhiệm cho địa phương trong từng khâu của công tác quy hoạch, quản lý xây dựng và phát triển đô thị. Ưu tiên giữ vai trò chiến lược, định hướng lớn, quy hoạch chung, quy hoạch phân khu và hệ thống hạ tầng khung cho cấp tỉnh. Xây dựng cơ chế giám sát, kiểm tra, đánh giá hiệu quả thực hiện phân cấp từ cấp T.Ư xuống địa phương và giữa cấp tỉnh với cấp xã. Tăng cường thanh tra, kiểm tra chuyên ngành của cấp trên đối với cấp dưới.

Đồng thời, theo PGS.TS.Nguyễn Trúc Anh cần tăng cường năng lực chuyên môn và nguồn lực cho cấp xã. Đầu tư mạnh mẽ cho đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác quy hoạch, xây dựng, quản lý đô thị tại cấp xã. Có chính sách thu hút chuyên gia giỏi về làm việc tại cấp cơ sở, luân chuyển cán bộ có kinh nghiệm từ cấp tỉnh về cấp xã có thời hạn nhằm góp phần nâng cao chất lượng công tác chuyên môn cho công chức cấp xã.

Về cơ chế thu hút đầu tư, theo Luật Đầu tư công 2024 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2025 thì không quy định phân cấp cho cấp xã có thẩm quyền trong quyết định chủ trương đầu tư. Do đó, xã không thể chủ động trong việc kêu gọi, thu hút các dự án đầu tư trong đó có loại hình dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP). Do vậy, cần xem xét áp dụng các cơ chế đặc thù, nghiên cứu, mạnh dạn thí điểm phân cấp cho cấp xã chủ động trong việc kêu gọi công tác xã hội hóa, thu hút đầu tư các dự án có quy mô và tính chất phù hợp theo các hình thức BT nhằm kêu gọi các nguồn lực tư nhân vào đầu tư các dự án hạ tầng tại xã nhằm mục tiêu chuyển biến nhanh, mạnh mẽ trong phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn xã.

Lại Tấn