Chính sách phát triển thị trường tín chỉ carbon: Cơ hội và thách thức của Việt Nam trong quá trình chuyển đổi xanh

Cơ chế kinh tế mới thúc đẩy giảm phát thải và đổi mới công nghệ

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 theo cam kết tại Hội nghị của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP26) năm 2021, thị trường tín chỉ carbon được xác định là công cụ chính sách quan trọng nhằm giảm phát thải khí nhà kính hiệu quả, ít tốn kém và giàu tiềm năng tài chính.

PGS.TS Hoàng Văn Phụ, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Kinh tế và Phát triển trình bày tại hội thảo. Ảnh: Thu Hằng

PGS.TS Hoàng Văn Phụ, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Kinh tế và Phát triển khẳng định: Tín chỉ carbon không chỉ là công cụ điều tiết môi trường, mà còn là mắt xích then chốt thúc đẩy đổi mới công nghệ, tạo dòng tài chính xanh và tăng khả năng cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh các rào cản thuế carbon xuyên biên giới như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU (CBAM) đang dần định hình.

Theo ông, thị trường tín chỉ carbon, về bản chất, là cơ chế cho phép các tổ chức, doanh nghiệp mua bán quyền phát thải CO₂. Trên thế giới, hơn 75 quốc gia và vùng lãnh thổ đã triển khai cơ chế định giá carbon, với tổng giá trị thị trường đạt gần 1.200 tỷ USD vào năm 2023. Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn nhờ hệ sinh thái phong phú, diện tích rừng rộng và khả năng hấp thụ carbon cao.

PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam nhận định: “Phát triển thị trường tín chỉ carbon không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc nếu Việt Nam muốn hội nhập sâu rộng vào các chuỗi giá trị toàn cầu. Đây không đơn thuần là chính sách môi trường, mà là chiến lược hội nhập, gắn kết trách nhiệm với lợi ích kinh tế”.

PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phát biểu. Ảnh: Thu Hằng

TS Nguyễn Mạnh Hải (Chuyên gia kinh tế) cho biết, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng giai đoạn 2021- 2030 (tầm nhìn đến 2050) đã xác định rõ vai trò của thị trường tín chỉ carbon trong cơ cấu chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Các văn bản pháp lý quan trọng như: Luật Bảo vệ môi trường (2020); Nghị định số 06/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn; Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24-1-2025 về phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon trong nước đã tạo nền móng pháp lý cho việc vận hành thị trường này từ năm 2025 và chính thức triển khai sau năm 2028.

Doanh nghiệp cần chính sách mạnh để bước vào thị trường

Dù tiềm năng lớn, nhưng thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam hiện vẫn ở giai đoạn khởi đầu với các giao dịch còn manh mún, tự phát. TS Đặng Hoàng Hà (Đại học Công đoàn) chỉ ra: Doanh nghiệp Việt Nam hiện đang gặp nhiều rào cản trong tiếp cận thị trường này, từ năng lực kiểm kê phát thải yếu, thiếu hệ thống đo lường - báo cáo - thẩm định (MRV) đầy đủ, đến chi phí cao và thiếu cơ chế khuyến khích cụ thể.

TS Đặng Hoàng Hà (Đại học Công đoàn) trình bày tham luận tại hội thảo. Ảnh: Thu Hằng

Theo các chuyên gia tại hội thảo, Việt Nam đang đứng trước thời cơ quan trọng để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp. Nhưng nếu chậm chân trong việc hoàn thiện thể chế, chuẩn hóa dữ liệu phát thải và nâng cao năng lực cho doanh nghiệp, thì cơ hội hội nhập và cạnh tranh trên thị trường carbon toàn cầu sẽ bị thu hẹp.

Để thị trường carbon có thể vận hành hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương trong quản lý và phân bổ hạn ngạch phát thải. Đồng thời, phải hoàn thiện khung pháp lý theo tiêu chuẩn quốc tế, thiết lập cơ chế tài chính hỗ trợ như: Quỹ bảo lãnh tín dụng xanh, ưu đãi thuế, và tổ chức đào tạo nâng cao năng lực kỹ thuật MRV cho doanh nghiệp.

Quang cảnh buổi hội thảo. Ảnh: Thu Hằng

Một khía cạnh quan trọng khác là công nhận các tín chỉ đạt chuẩn quốc tế (Gold Standard, VCS...) nhằm giúp doanh nghiệp trong nước mở rộng giao dịch ra thị trường toàn cầu và tiếp cận các cơ hội tài chính xanh từ các định chế quốc tế.

Thu Hằng