'Có cơ chế đột phá, các nhà khoa học yên tâm cống hiến'

Phát triển, áp dụng khoa học công nghệ

Người Đưa Tin (NĐT) đã có cuộc phỏng vấn PGS.TS. Bùi Thị An - Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội, ĐBQH Khóa XIII về kỳ vọng bước đột phá trong phát triển khoa học, công nghê.

NĐT: Thưa PGS.TS Bùi Thị An, tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về thí điểm một số chính sách, cơ chế đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, bà đánh giá thế nào về ý nghĩa của Nghị quyết này?

Bà Bùi Thị An: Phải khẳng định Nghị quyết có nhiều điểm mới vượt trội, giúp các nhà khoa học yên tâm cống hiến.

Trước hết, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh tầm quan trọng của khoa học, công nghệ trong phát triển quốc gia. Chỉ khi nhận thức đúng về vai trò của khoa học, công nghệ thì việc đầu tư mới đúng hướng và đạt hiệu quả cao.

PGS.TS. Bùi Thị An - Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội, ĐBQH Khóa XIII (Ảnh: Hoàng Bích).

Đây là bước đột phá cho khoa học. Thể hiện ở việc đặt đúng vị trí khoa học, đặt ở vị trí tâm và có một Nghị quyết riêng. Chỉ có đặt đúng vị trí, nhận thức đúng như vậy thì mới đầu tư đúng.

Muốn đất nước phát triển một cách bền vững, muốn tăng năng suất lao động, tăng thu nhập, không có con đường nào khác là phải phát triển, áp dụng khoa học công nghệ.

NĐT: Ngoài ra, theo bà những điểm mới nổi bật của Nghị quyết này là gì?

Bà Bùi Thị An: Cùng với việc xác định đúng vị trí của khoa học công nghệ, đổi mới nhận thức tư duy thì cần đầu tư cho đủ nguồn lực (tài chính và con người). Đây cũng là điểm mới.

Thêm một điều mới trong phát triển khoa học, công nghệ nhìn từ Nghị quyết đó là tới đây chúng ta phải đổi mới để làm chủ khoa học công nghệ và làm chủ công nghệ.

Không chỉ là tiếp thu công nghệ từ bên ngoài mà còn phải làm chủ quá trình nghiên cứu và ứng dụng. Chỉ như vậy mới có những sản phẩm hiện đại phục vụ cho sự phát triển đất nước.

Thêm một tư duy đổi mới nữa là chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học.

Chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học

NĐT: Bà vừa đề cập đến việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, vì sao điều này lại quan trọng?

Bà Bùi Thị An: Bởi, nếu không chấp nhận rủi ro, cứ theo tư duy cũ là nghiên cứu cái gì cũng phải thành công sẽ làm cho cán bộ khoa học có tâm lý rất sợ đề tài khi làm xong lại có rủi ro.

Trong nghiên cứu khoa học không có chuyện nghiên cứu khoa học nào cũng thành công tất cả.

Việc yêu cầu mọi nghiên cứu đều phải thành công dẫn đến áp lực bảo vệ đề tài bằng mọi cách. Điều này kéo theo việc các hội đồng xét duyệt cũng phải thông qua đề tài, khiến cho rất ít khi có sự phản biện hay phủ định kết quả. Hệ quả là nhiều nghiên cứu không mang lại ứng dụng thực tế.

Kỳ vọng bước đột phá trong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo (Ảnh: Hữu Thắng).

Thêm vào đó, trước đây lương của cán bộ khoa học vốn đã thấp, điều kiện làm việc cũng còn khó khăn. Nếu không chấp nhận một mức độ rủi ro nhất định trong nghiên cứu khoa học, sẽ dẫn đến hệ quả là khi một công trình không thành công vì những yếu tố khách quan, người nghiên cứu lại bị quy trách nhiệm, thậm chí phải bồi thường.

Điều này tạo ra tâm lý e dè, khiến cán bộ khoa học ngại dấn thân vào nghiên cứu. Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là chúng ta chấp nhận rủi ro một cách tùy tiện. Trong khoa học, rủi ro là điều khó tránh khỏi, cần kiểm soát để không quá lớn nhưng vẫn có không gian cho sự sáng tạo. Bởi vì, con đường nghiên cứu khoa học không bao giờ bằng phẳng...

NĐT: Bà có kỳ vọng gì đối với Nghị quyết này trong việc tạo đột phá cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo thời gian tới?

Bà Bùi Thị An: Với những điểm mới như đã nêu, Nghị quyết vừa được Quốc hội thông qua có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trong đó giải quyết vấn đề liên quan đến cơ chế tài chính - một vấn đề vốn bị nghẽn trong suốt thời gian dài. Cùng với đó, các chính sách về đãi ngộ rất rõ ràng, tạo điều kiện thu hút người tài.

Nghị quyết được kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá, tháo gỡ các vướng mắc về thể chế, cơ chế và nhiều vấn đề khác. Điều này chắc chắn sẽ thúc đẩy sự phát triển của khoa học. Nghị quyết đã tạo ra được những điểm mới, vượt trội giúp các nhà khoa học yên tâm cống hiến.

Tôi cho rằng, hiện nay, khoa học cần phát triển nhanh hơn, nhưng trình tự thủ tục lại quá chậm, khiến chúng ta luôn đi sau, không còn khả năng đón đầu. Chính vì vậy, những quyết định và cơ chế mới sẽ giúp các đề tài nghiên cứu khoa học thực sự phù hợp với nhu cầu phát triển của đất nước.

Trong thời gian tới, chúng ta sẽ phải đối mặt với những lĩnh vực quan trọng như công nghệ chip, điện hạt nhân... Nếu vẫn duy trì cách làm tuần tự, cứng nhắc như trước đây, thì thế giới sẽ ngày càng bỏ xa chúng ta và ta mãi mãi chỉ đi sau họ.

Do đó, với những cơ chế mang tính đột phá hiện nay, Việt Nam sẽ có cơ hội chủ động, đón đầu xu hướng phát triển và tạo ra những bước tiến quan trọng.

NĐT: Xin trân trọng cảm ơn bà!

Hoàng Thị Bích