Có nên giao việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa cho sàn thương mại điện tử?

Bộ KH-CN đang lấy ý kiến dự thảo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của “Luật chất lượng sản phẩm, hàng hóa” (gọi tắt là dự thảo), trong đó quy trách nhiệm đối với các sàn thương mại điện tử trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa.

Đáng chú ý, trong khoản 35 điều 1 dự thảo luật yêu cầu các sàn thương mại điện tử (TMĐT) thực hiện xác minh, truy xuất nguồn gốc hàng hóa trước và trong quá trình vận hành nền tảng.

Lo chồng chéo, ôm đồm

Liên quan đến góp ý đối với dự thảo nói trên, đại diện Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam (Vecom) cho biết, đơn vị vừa có văn bản kiến nghị gửi tới Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và các Bộ ngành liên quan.

Ông Trần Trọng Tuyến, Phó chủ tịch HH Vecom, người ký văn bản kiến nghị cho biết, mặc dù mục tiêu cuối cùng của Điều 1.35 Dự thảo Luật là nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, một mục tiêu đúng đắn nhưng cách tiếp cận hiện tại lại thiếu sự phân định rõ ràng giữa các lĩnh vực quản lý nhà nước.

Điều này dẫn đến việc mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, ra ngoài chức năng cốt lõi của nó, gây chồng chéo với các luật chuyên ngành khác.

Cụ thể, chồng chéo với Luật Thương mại điện tử và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Các nghĩa vụ như xác minh người bán, giám sát hoạt động giao dịch, xử lý hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc... đã được điều chỉnh một cách tổng thể, rõ ràng tại Nghị định 52/2013/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 85/2021/NĐ-CP, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 và tới đây là Luật TMĐT.

Vecom còn lo ngại: “Sàn TMĐT không có đủ công cụ và thẩm quyền để thực hiện các yêu cầu của dự thảo.

Lý do sàn TMĐT không có chức năng điều tra, kiểm định, phân tích kỹ thuật hay thẩm quyền can thiệp vào quy trình sản xuất, lưu thông hàng hóa để xác minh tính xác thực của thông tin sản phẩm.

Thực tế, các nền tảng TMĐT chỉ có thể yêu cầu người bán cung cấp thông tin, tài liệu theo quy định pháp luật, lưu trữ và cung cấp thông tin đó cho cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu.

Việc yêu cầu sàn “xác minh nguồn gốc” và “giám sát chất lượng” một cách chủ động là bất hợp lý, đẩy doanh nghiệp vào vai trò mà cả về pháp lý lẫn kỹ thuật đều không đảm bảo, và tiềm ẩn nguy cơ bị quy trách nhiệm đối với các hành vi nằm ngoài tầm kiểm soát.”

Cũng theo đơn vị này, việc giao cho doanh nghiệp tư nhân, cụ thể là các sàn TMĐT để thực hiện các biện pháp vốn thuộc trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, là chưa hợp lý.

Vecom cho rằng sàn TMĐT không có đủ công cụ và thẩm quyền để thực hiện các yêu cầu của dự thảo về truy xuất nguồn gốc. ẢNH MINH HỌA: THU HÀ

"Các sàn TMĐT nội địa do có pháp nhân tại Việt Nam nên sẽ phải tuân thủ đầy đủ các yêu cầu của dự thảo. Trong khi các nền tảng TMĐT xuyên biên giới cung cấp dịch vụ vào Việt Nam nhưng không thành lập pháp nhân, lại không chịu các nghĩa vụ tương đương.

Sự bất đối xứng này tạo ra rào cản cạnh tranh nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng "bảo hộ ngược”- ông Tuyến bày tỏ trong văn bản gửi tới cơ quan chức năng.

Theo vị này, trong dài hạn, việc duy trì những quy định bất hợp lý có thể khiến các doanh nghiệp TMĐT nội địa cân nhắc việc chuyển địa điểm đăng ký sang các thị trường có môi trường pháp lý thuận lợi hơn để duy trì khả năng hoạt động xuyên biên giới.

Trong khi đó, các sàn TMĐT nước ngoài sẽ càng không có động lực thành lập pháp nhân tại Việt Nam để né tránh quy định.

“Do đó, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa nên tập trung vào việc bảo đảm hàng hóa tuân thủ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật - đúng với phạm vi điều chỉnh chuyên biệt của luật này. Điều này sẽ tạo ra sự phân định rõ ràng hơn về chức năng quản lý nhà nước của Luật”- lãnh đạo Vecom nêu rõ.

Doanh nghiệp mong giảm gánh nặng

Trao đổi với PLO, đại diện một sàn TMĐT nhấn mạnh, việc tuân thủ quy định pháp luật của Việt Nam là ưu tiên hàng đầu của doanh nghiệp.

“Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy một số nội dung mới trong Dự thảo Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa chưa được đưa ra trong quá trình tham vấn ý kiến doanh nghiệp trước đây.

Để đảm bảo tính khả thi và tránh chồng chéo với các quy định pháp luật hiện hành, các quy định mới này cần được nghiên cứu và đánh giá kỹ lưỡng. Chúng tôi hi vọng rằng Quốc hội sẽ tiếp tục thảo luận và cân nhắc kỹ lưỡng để Dự thảo Luật phù hợp với thực tiễn", đại diện đơn vị chia sẻ.

Thạc sĩ Nguyễn Bình Minh, giảng viên chính Bộ môn TMĐT, Trường Đại học Thương mại Hà Nội cũng lo ngại, việc giao trọng trách truy xuất nguồn gốc từ nguồn đối với sàn TMĐT có thể khó thực hiện, bởi đây chỉ là đơn vị trung gian bán hàng.

“Đối với hàng hóa, thông thường nằm ở phía nhà cung cấp - tức người bán, khi có người mua hàng thì họ mới đóng gói và giao cho đơn vị vận chuyển để đưa tới tay khách hàng.

Chưa kể, sẽ có trường hợp, có người mua thì người bán mới sản xuất. Như vậy, hàng đang trong trình luân chuyển hay sản xuất thì việc truy xuất từ nguồn sẽ rất khó, trừ khi tất cả hàng hóa muốn bán trên sàn phải đưa về kho hàng của sàn đó. Tuy nhiên việc này sẽ gây ra nhiều gánh nặng chi phí, nhân sự quản lý cho cả sàn và nhà bán, không phải ai cũng có thể trụ được”- ông Minh nói.

Dẫn ví dụ tại các nền kinh tế như Hoa Kỳ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu, theo ông Trần Trọng Tuyến, các nền tảng TMĐT tại đây không bị yêu cầu trực tiếp xác minh hay chứng nhận nguồn gốc hàng hóa.

Trách nhiệm của họ chủ yếu giới hạn ở việc tiếp nhận, lưu trữ và cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý nhà nước khi có yêu cầu điều tra hoặc khiếu nại bên cạnh nguyên tắc chung “thông báo và gỡ bỏ” (Notice and Take down) áp dụng đối với các trường hợp nền tảng nhận được thông báo và yêu cầu gỡ bỏ từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền hay đại diện chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ....

Vị này cho rằng, đây là cách tiếp cận hợp lý, phù hợp với vai trò trung gian của nền tảng và được đánh giá là hiệu quả trong thực tiễn thực thi.

Việc Việt Nam đặt ra nghĩa vụ vượt quá thông lệ quốc tế không chỉ làm gia tăng chi phí tuân thủ mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nội địa và làm giảm tính hấp dẫn của môi trường đầu tư trong lĩnh vực TMĐT.

“Trên cơ sở cân nhắc bối cảnh của việc xây dựng Luật nói trên và những bất cập lớn đã trình bày, phân tích, chúng tôi khẩn thiết kiến nghị các cơ quan có liên quan rà soát và bãi bỏ toàn bộ quy định tại khoản 34 và khoản 35 Điều 1 (bổ sung Điều 44a và 44b) của Dự thảo Luật.

Trong trường hợp, cơ quan Nhà nước vẫn cho rằng cần thiết phải quy định trách nhiệm liên quan đến xác minh, truy xuất nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa trong môi trường TMĐT, thì hiệp hội kiến nghị chỉ quy định theo hướng dẫn chiếu tới các quy định của pháp luật quản lý chuyên ngành về TMĐT.

Điều này nhằm bảo đảm tính thống nhất và tránh chồng chéo trong hệ thống pháp luật hiện hành”- ông Tuyến bày tỏ.

THU HÀ