Quản lý chất lượng hàng hóa: Tăng hậu kiểm, nâng cao trách nhiệm sàn thương mại điện tử

Sáng 17/5, tiếp tục chương trình làm việc của Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa.

Sáng 17/5, Quốc hội thảo luận Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sửa đổi). Ảnh: VPQH

Thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo luật, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã giải trình, tiếp thu và làm rõ ý kiến của đại biểu nêu.

Tạo nền tảng số quốc gia về chất lượng hàng hóa

Trước hết, liên quan đến nội dung phân loại hàng hóa theo mức độ rủi ro, theo cơ quan soạn thảo là nhằm quản lý khác nhau theo hướng ít tiền kiểm, tăng cường giám sát, hậu kiểm, thay đổi thứ tự từ "tiền kiểm, hậu kiểm, giám sát" chuyển thành "giám sát, hậu kiểm và tiền kiểm".

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, các sản phẩm rủi ro cao phải công bố hợp quy với sự đánh giá của bên thứ 3 tức là có tiền kiểm và đa số các quốc gia đều thực hiện như vậy với khoảng từ 5 - 10% tổng số hàng hóa, còn lại 90 - 95% là hậu kiểm.

Sản phẩm rủi ro trung bình, doanh nghiệp tự công bố hợp chuẩn, hợp quy và tự chịu trách nhiệm. Với sản phẩm rủi ro thấp thì doanh nghiệp công bố tính năng tiêu chuẩn, quy chuẩn (nếu có).

Ông nhấn mạnh, dù có tiền kiểm hay hậu kiểm thì hậu kiểm thường xuyên vẫn là biện pháp căn cơ lâu dài. Tần suất hậu kiểm phụ thuộc vào mức độ rủi ro của sản phẩm, uy tín của doanh nghiệp. "Doanh nghiệp có uy tín, ít vi phạm thì tần suất hậu kiểm thấp"- ông khẳng định.

Theo ông, chứng nhận sự phù hợp của bên thứ ba phục vụ công bố hợp quy thì làm một lần dùng chung cho các thủ tục hành chính nếu có, không trùng lặp thủ tục như giữa đăng ký lưu hành và chứng nhận hợp quy tại các luật khác nhau. Đảm bảo các luật chuyên ngành tuân thủ nguyên tắc quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa của Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: VPQH

Đối với hàng hóa nhập khẩu thì thừa nhận kết quả quốc tế và thay vì dán nhãn phụ, dấu công bố hợp quy một cách vật lý trên sản phẩm như trước đây, nay sẽ áp dụng nhãn điện tử trên bao bì sản phẩm hoặc tài liệu kèm theo.

Đối với hàng hóa nhập khẩu có mức độ rủi ro trung bình có cùng loại, cùng tên, cùng nhãn hiệu hàng hóa, cơ sở sản xuất và chất liệu bao bì, dự thảo luật có quy định giảm nhẹ thủ tục đánh giá sự phù hợp hợp chuẩn, hợp quy đối với sản phẩm nhập khẩu tiếp theo.

“Đây là những thay đổi có tính chiến lược, chuyển từ tiền kiểm là chính sang giám sát hậu kiểm, quản trị rủi ro, giảm thủ tục cho doanh nghiệp nhưng vẫn bảo vệ được người tiêu dùng và phù hợp với thông lệ quốc tế. Cân bằng bộ 3: Nhà nước - doanh nghiệp - người tiêu dùng. Thông thoáng cho doanh nghiệp nhưng bảo vệ tốt hơn người tiêu dùng, nhà nước đảm bảo sự phát triển có trật tự, tăng vai trò của các tổ chức xã hội trong hậu kiểm”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu.

Liên quan đến chuyển đổi số toàn diện công tác quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa để giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm, Bộ trưởng cho rằng, đây là giải pháp có tính đột phá để việc giám sát hậu kiểm khả thi, xây dựng nền tảng số quốc gia duy nhất về chất lượng sản phẩm hàng hóa.

"Nền tảng số này do nhà nước đầu tư là môi trường hành chính, môi trường tác nghiệp của các chủ thể", ông Hùng cho hay.

Dự thảo luật quy định thiết lập nền tảng thông tin dữ liệu quốc gia về chất lượng sản phẩm hàng hóa và kết nối với hệ thống giám sát chất lượng quốc gia. Quy định rõ trách nhiệm cập nhật, khai thác và bảo vệ dữ liệu của doanh nghiệp, cơ quan quản lý và đơn vị vận hành.

Việc đánh giá công bố mức độ rủi ro phải bắt buộc thực hiện trên nền tảng số nhằm đảm bảo công khai, minh bạch, dễ cho việc giám sát sát tập trung của quản lý nhà nước và dễ cho người dân giám sát.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, đây là lần đầu tiên khái niệm hạ tầng chất lượng quốc gia được thành lập, bao gồm hệ sinh thái tiêu chuẩn, quy chuẩn đo lường, thử nghiệm, chứng nhận và công nhận. Đây là nền tảng thiết yếu để đảm bảo chất lượng hàng hóa, thúc đẩy thương mại, hội nhập quốc tế, tăng năng suất và đổi mới sáng tạo.

Coi hạ tầng quản lý chất lượng như hạ tầng giao thông, điện, nước và nhà nước phải có trách nhiệm đầu tư xây dựng vận hành hệ thống quản lý chất lượng, tạo nền tảng cho doanh nghiệp chủ động tham gia khai thác và phát triển sản phẩm.

Tăng chế tài, cho phép khởi kiện tập thể

Về quản lý hàng hóa trên môi trường mạng, Bộ trưởng cho hay, năm 2024 thương mại điện tử chiếm 20% tổng bán lẻ toàn cầu và sẽ nhanh chóng đạt 30%.

Dự thảo luật quy định trách nhiệm của sàn thương mại điện tử, các nền tảng số có doanh thu và lợi nhuận lớn nhưng luôn tìm mọi cách để lẩn tránh trách nhiệm dù họ có đầy đủ công cụ quản lý chất lượng trong tay để quản lý chất lượng sản phẩm.

Các đại biểu họp phiên toàn thể tại hội trường. Ảnh: VPQH

Dự thảo luật đã quy định làm rõ trách nhiệm của sàn thương mại điện tử trong bảo đảm chất lượng hàng hóa, người bán phải công khai trung thực thông tin về sản phẩm, về tiêu chuẩn, quy chuẩn truy xuất nguồn gốc và chịu trách nhiệm pháp lý, bồi thường nếu sản phẩm có lỗi.

Sàn thương mại điện tử phải xác minh người bán, yêu cầu cung cấp thông tin đầy đủ những quy chuẩn, tiêu chuẩn sản phẩm. Giám sát về công nghệ và gỡ bỏ sản phẩm vi phạm trong 24h, đồng thời chịu trách nhiệm liên đới nếu để vi phạm kéo dài.

Dự thảo cũng tăng chế tài xử lý vi phạm có tính răn đe. Ông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, trước đây chỉ xử phạt hành chính nay bổ sung thêm xử lý hình sự, thu hồi giấy phép kinh doanh và công bố công khai vi phạm của doanh nghiệp trên nền tảng số thương mại quốc gia.

Đối với hành động tự công bố hợp quy, tự công bố tiêu chuẩn áp dụng, khi phát hiện gian dối sẽ áp dụng hình thức xử phạt cao hơn, thậm chí tước quyền tự công bố.

Dự thảo luật bổ sung quyền khởi kiện tập thể cho tổ chức xã hội khi sản phẩm kém chất lượng gây thiệt hại diện rộng.

Đồng thời, dự thảo luật quy định rõ thời hạn khởi kiện và trách nhiệm bồi thường thiệt hại của nhà sản xuất, nhập khẩu, người bán theo thỏa thuận hoặc phán quyết của tòa án.

Các quy định mới góp phần nâng cao trách nhiệm của toàn chuỗi, siết chặt giám sát và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng một cách thực chất.

Dự thảo cũng quy định hỗ trợ nâng cao chất lượng sản phẩm hàng hóa, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp xuất khẩu. Coi nâng cao chất lượng là bảo vệ dân tộc, bảo vệ giống nòi, bảo vệ thương hiệu quốc gia, bởi vậy nhà nước phải chung tay, hỗ trợ cung cấp thông tin, ưu đãi thuế, hỗ trợ về chứng nhận, truy xuất nguồn gốc hàng hóa…

Dự thảo cũng bổ sung quy định hỗ trợ về chi phí chứng nhận, hợp chuẩn, hợp quy và đánh giá sự phù hợp của sản phẩm đối với các chương trình hỗ trợ của nhà nước, tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận các thủ tục kỹ thuật.

Thu Hường