Con đường công nghiệp hóa của Việt Nam trong kỷ nguyên mới

Hội thảo quy tụ nhiều đại biểu trong nước và quốc tế, với sự góp mặt của các đại diện từ Bộ Công Thương, cùng các chuyên gia uy tín từ UNDP, World Bank, và các học giả hàng đầu như GS. Kenichi Ohno (Nhật Bản), chuyên gia kinh tế TS. Lê Đăng Doanh, TS. Lưu Thế Anh... Đây là cơ hội để các nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách, và doanh nghiệp trong nước và quốc tế cùng thảo luận, chia sẻ kinh nghiệm và đề xuất các chính sách công nghiệp hóa bền vững, sáng tạo, và bao trùm, góp phần nâng cao vị thế Việt Nam trên bản đồ công nghiệp toàn cầu.

Nâng cao vị thế Việt Nam trên bản đồ công nghiệp toàn cầu

Mục đích của hội thảo tạo ra một diễn đàn mở để các nhà nghiên cứu, học giả, và chuyên gia thảo luận về lý thuyết và thực tiễn công nghiệp hóa, đóng góp vào sự phát triển của ngành kinh tế chính trị và các mô hình công nghiệp hóa bền vững.

Bà Nguyễn Anh Thu- Phó hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế (thuộc Đai học Quốc gia Hà Nội) phát biểu tại hội thảo. Ảnh: TT

Phát biểu khai mạc hội thảo, bà Nguyễn Anh Thu- Phó hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế (thuộc Đai học Quốc gia Hà Nội) cho biết, năm 2025 là năm bản lề đánh dấu chuẩn bị 40 năm công cuộc đổi mới, là năm cuối thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2021-2025, và cũng là thời điểm cả nước hướng tới Đại hội Đảng lần thứ XIV - nơi xác định những định hướng chiến lược quan trọng cho đất nước trong Kỷ nguyên mới, Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trong bối cảnh đó, Bộ Chính trị đã ban hành một loạt nghị quyết chiến lược - được xem như "bộ tứ trụ cột" cho giai đoạn phát triển mới của Việt Nam: Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triến khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, mở đường cho một nền công nghiệp hiện đ ại, ít phát thải, sử dụng công nghệ sạch và số hóa toàn diện; Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, nhấn mạnh vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong nội địa hóa công nghiệp, tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu; Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, yêu cầu mạnh mẽ cải cách thể chế, tạo nền tảng pháp lý minh bạch và thông suốt cho đầu tư, sản xuất công nghiệp; Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, đặt ra yêu cầu chủ động thích ứng với biến động toàn cầu, tận dụng hiệu quả các FTA, đồng thời bảo vệ không gian phát triển trong nước.

“Tất cả những định hướng này cho thấy, công nghiệp hóa trong kỷ nguyên mới không chỉ đơn thuần là mở rộng sản xuất hay thu hút đầu tư, mà cần gắn với chuyển đối mô hình tăng trưởng, phát triển bền vững và bản lĩnh kiến tạo của quốc gia, nhất là khi Việt Nam đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao”- bà Nguyễn Anh Thu nhấn mạnh.

Tại hội thảo các diễn giả đã trình bày một bức tranh toàn diện về hành trình công nghiệp hóa của Việt Nam từ đổi mới đến nay, với các tham luận chuyên sâu phân tích thành tựu, thách thức, và định hướng chiến lược trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0, biến đổi khí hậu, và bất ổn địa chính trị.

Cụ thể, Việt Nam đã đạt được những bước tiến vượt bậc với GDP tăng trưởng bình quân 6,5-7% trong giai đoạn 2016-2024, đạt 7,09% trong năm 2024 và đặt mục tiêu 8% trong năm 2025.

Chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 8,4% trong năm 2024, với dòng vốn FDI đạt 24,8 tỷ USD, trong đó 66,9% tập trung vào chế biến, chế tạo, khẳng định vị thế của Việt Nam như một trung tâm sản xuất toàn cầu.

Đáng chú ý, khu vực tư nhân đóng góp 51% GDP và 82% việc làm, với các doanh nghiệp như VinFast, FPT, và Viettel mở rộng ra thị trường quốc tế, tạo chuỗi giá trị bền vững. Tuy nhiên, các thách thức lớn vẫn hiện hữu: Phụ thuộc nặng nề vào FDI (chiếm 70% giá trị xuất khẩu), giá trị gia tăng nội địa thấp (khoảng 30%) do công nghiệp hỗ trợ yếu và phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu. Công nghiệp truyền thống như khai khoáng, luyện kim, và xi măng gây ô nhiễm nghiêm trọng, với năng lượng hóa thạch chiếm 75% tổng năng lượng tiêu thụ, làm gia tăng rủi ro từ biến đổi khí hậu như bão, lũ, và hạn hán.

Đề xuất những giải pháp mô hình công nghiệp hóa thành công

Để ứng phó với các thách thức này, các đại biểu cũng đề xuất một loạt giải pháp chiến lược, kết hợp kinh nghiệm từ mô hình công nghiệp hóa thành công của Nhật Bản và các nước Đông Á với thực tiễn Việt Nam. Các giải pháp bao gồm cải cách thể chế mạnh mẽ để tinh giản bộ máy hành chính, chống tham nhũng, và triển khai e-Government nhằm nâng cao hiệu quả quản trị; chuyển đổi từ mô hình lắp ráp chi phí thấp sang tự chủ công nghệ thông qua phát triển công nghiệp hỗ trợ trong các ngành cơ khí chế tạo (ô tô, gia công kim loại), điện tử tin học (thiết bị công nghệ cao), và vật liệu cơ bản (thép chế tạo, vải).

Các diễn giả trao đổi tại hội thảo

Việc xây dựng hệ thống dữ liệu công nghiệp quốc gia và chuyên môn hóa chính sách địa phương được nhấn mạnh để tận dụng lợi thế cạnh tranh vùng, ví dụ: Cơ khí chế tạo tại miền Bắc và điện tử công nghệ cao tại miền Nam.

Hội thảo có sự góp mặt của các diễn giả, các đại diện từ các cơ quan nhà nước, các tổ chức và doanh nghiệp, cùng nhiều học giả có uy tín trong và ngoài nước.

Liên quan đế đổi mới mô hình tăng trưởng cần dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, hội thảo cũng tập trung vào các giải pháp:

Thứ nhất, giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu thông qua phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Thứ hai, ưu tiên các ngành chiến lược như cơ khí chế tạo (ô tô, máy móc), điện tử tin học (thiết bị công nghệ cao), và vật liệu cơ bản (thép, vải).

Thứ ba, cải cách thể chế, tinh giản bộ máy hành chính, và triển khai e-Government đồng bộ để nâng cao hiệu quả quản trị. Phiên này cũng sẽ đề xuất các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp nội địa đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) và chuyển giao công nghệ.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Phạm Văn Quân- Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho biết, để duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế, tránh bẫy thu nhập trung bình, Việt Nam cần tiếp tục theo đuổi mục tiêu công nghiệp hóa lấy công nghiệp chế biến, chế tạo làm trọng tâm. Vì vậy, nguồn lực xã hội cần tập trung vào việc xây dựng và nâng cao năng lực, năng suất cho các doanh nghiệp công nghiệp trong nước, hình thành và phát triển các doanh nghiệp công nghiệp mạnh, các chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị trong nước (bao gồm cả hoạt động sản xuất và dịch vụ trên toàn chuỗi), có đủ năng lực cạnh tranh toàn cầu; tạo môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, thuận lợi để các doanh nghiệp công nghiệp trong nước có thể lớn mạnh, tạo ra giá trị gia tăng trong nước lớn hơn, kết nối được với khu vực đầu tư nước ngoài, và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

"Phát triển công nghiệp chế biến, chế tạo lớn mạnh cũng tạo nền tảng vững chắc và phát triển thị trường cho các ngành dịch vụ và nông nghiệp và ngược lại, phát triển hiệu quả các ngành nông nghiệp và dịch vụ phục vụ sản xuất chính là góp phần tạo nguồn cung ứng và nâng cao năng suất, hiệu quả hoạt động của các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo. Sức khỏe tổng thể của nền kinh tế do đó luôn được phát triển"- lãnh đạo Cục Công nghiệp nói.

Bên cạnh đó các diễn giả cũng phân tích tác động của biến đổi khí hậu đến công nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các hiện tượng thời tiết cực đoan và suy giảm tài nguyên thiên nhiên. Phiên thảo luận sẽ chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về công nghiệp xanh, giảm phát thải, và phát triển năng lượng tái tạo với các nội dung: Chiến lược truyền thông nâng cao nhận thức về tác hại của công nghiệp truyền thống và lợi ích của công nghiệp xanh; Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang năng lượng tái tạo và công nghệ sạch; Xây dựng thị trường carbon trong nước để khuyến khích giảm phát thải, phù hợp với cam kết COP26 và COP28.

Đồng thời đề xuất các giải pháp để chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nâng cao năng suất lao động, phát triển công nghiệp hỗ trợ, và giảm phụ thuộc vào FDI; Hỗ trợ điều chỉnh chiến lược công nghiệp, đảm bảo sự liên kết chặt chẽ giữa trung ương và địa phương, đồng thời thúc đẩy các ngành công nghiệp ưu tiên.

Ngoài ra, tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế (UNDP, World Bank) và các đối tác như Nhật Bản, tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) để nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập kinh tế toàn cầu.

Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, ngành công nghiệp vẫn kiên quyết phát triển theo con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đồng thời tiến thêm một bậc nữa là tăng trưởng xanh, tuần hoàn và bền vững thông qua đổi mới toàn diện về sản xuất, quản lý và nguồn nhân lực.

Lan Anh