Công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí: Cơ hội từ ô tô và đường sắt

Tăng quy mô và sản phẩm

Phát biểu tại buổi hội thảo "Phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí Việt Nam gắn với việc sản xuất ô tô, phát triển hệ thống đường sắt" diễn ra tại Quảng Ninh chiều 26/3, ông Nguyễn Ngọc Thành - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho biết, cơ khí là một trong những ngành công nghiệp trọng yếu của nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguyên liệu và thiết bị cho nhiều ngành sản xuất khác như: xây dựng, ô tô, điện tử, năng lượng, hàng không,... và nhiều lĩnh vực khác.

Tại Việt Nam, trong những năm qua, ngành công nghiệp cơ khí đã có những bước tăng trưởng đáng kể, cả về quy mô và sản phẩm, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu.

Quang cảnh buổi hội thảo. Ảnh: Cấn Dũng

Hiện nay, cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp ngành cơ khí chế tạo với 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số doanh nghiệp công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam. Doanh thu toàn ngành đạt hơn 1,7 triệu tỷ đồng, tạo việc làm cho trên 1,2 triệu lao động. Ngành cơ khí – máy móc và thiết bị trong nước đã từng bước làm chủ và tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng cho một số doanh nghiệp lớn như Toyota, Thaco, Thành Công…, tạo động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp và kinh tế khác phát triển, qua đó trực tiếp và gián tiếp tạo việc làm cho hàng triệu lao động.

Theo Cục Công nghiệp, tính đến hết năm 2024, cả nước có khoảng hơn 40 doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô với sản lượng sản xuất, lắp ráp trong nước đáp ứng khoảng 70% nhu cầu xe dưới 9 chỗ trong nước. Nhiều hãng lớn trên thế giới có hoạt động sản xuất, lắp ráp ô tô tại Việt Nam. Một số doanh nghiệp nội địa đã tham gia sâu vào chuỗi sản xuất ô tô toàn cầu.

Các sản phẩm ô tô sản xuất trong nước đã vươn ra thị trường khu vực và quốc tế, trong đó có những thị trường có tiêu chuẩn chất lượng rất cao (như việc Thaco xuất khẩu sản phẩm sơmi rơmooc sang Mỹ, Hyundai Thành Công xuất khẩu xe sang Thái Lan và Vinfast xuất khẩu sản phẩm ô tô điện sang Mỹ, Canada, Indonesia...).

"Đây là tín hiệu đáng mừng cho ngành công nghiệp ô tô của Việt Nam, chứng minh năng lực sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước đã có nhiều cải thiện, dần tiệm cận với các tiêu chuẩn chất lượng khu vực và quốc tế, tham gia ngày càng sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu" - báo cáo của Cục Công nghiệp nêu rõ.

Các chủng loại xe tải nhẹ dưới 7 tấn, xe khách từ 25 chỗ ngồi trở lên, xe chuyên dụng sản xuất trong nước đã đạt tỷ lệ nội địa hóa cao, đạt mục tiêu đề ra, đáp ứng cơ bản nhu cầu thị trường nội địa (xe tải đến 7 tấn đáp ứng khoảng 70% nhu cầu).

Đồng thời, đóng góp cho ngân sách nhà nước hàng tỷ USD/năm và giải quyết công ăn việc làm cho hàng trăm ngàn lao động trực tiếp. Chất lượng xe sản xuất, lắp ráp trong nước và xe nhập khẩu được kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng.

Hệ thống đường sắt - cơ hội cho ngành cơ khí

Nhiều doanh nghiệp cơ khí trong nước đã đẩy mạnh đầu tư và chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất các sản phẩm như khuôn mẫu, linh kiện cơ khí, nhựa và cao su kỹ thuật... về cơ bản đã được đáp ứng ở mức cao. Cụ thể, linh kiện kim loại sản xuất trong nước đã đáp ứng được khoảng 15 - 40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ô tô (tùy chủng loại xe).

Đối với lĩnh vực đường sắt, về đầu máy, toa xe hàng, toa xe khách, nếu các đơn hàng có số lượng phù hợp, các doanh nghiệp đóng tàu, xe lửa và ô tô có thể tham gia chế tạo với tỷ lệ nội địa hóa lên đến 60%.

Ông Nguyễn Ngọc Thành - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) trình bày tham luận. Ảnh: Cấn Dũng

Tuy nhiên, đa phần các doanh nghiệp cơ khí trong nước hiện có quy mô nhỏ, năng lực cạnh tranh thấp và rất khó cạnh tranh với các sản phẩm nhập khẩu.

Thẳng thắn nêu ra những hạn chế, lãnh đạo Cục Công nghiệp chỉ ra, thị phần cơ khí ở thị trường trong nước phần lớn vẫn thuộc về các doanh nghiệp nước ngoài. Dù đã có nhiều bước tiến trong sản xuất các sản phẩm cơ khí, công nghiệp hỗ trợ, nhiều sản phẩm đã kết nối và vươn được ra nước ngoài, song nhìn chung toàn ngành, sản phẩm của đa số doanh nghiệp trong nước vẫn có chất lượng và độ chính xác thấp, giá thành sản xuất lại cao nên thiếu sức cạnh tranh. Đặc biệt, cơ khí Việt Nam còn thiếu nhiều doanh nghiệp cơ khí lớn, mang tầm quốc tế và đóng vai trò dẫn dắt.

Trong thời gian vừa qua, nhận thức được sự quan trọng của ngành cơ khí và công nghiệp hỗ trợ cho ngành cơ khí, để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành.

Cụ thể như Nghị quyết số 29-NQ/TW (2022) nhấn mạnh việc ưu tiên phát triển cơ khí chế tạo cho các ngành công nghiệp nền tảng như máy nông nghiệp, ô tô, tàu biển, thiết bị công trình, năng lượng, điện, y tế; Kết luận số 49-KL/TW (2023) định hướng phát triển công nghiệp đường sắt, từng bước tự chủ trong bảo trì, sản xuất phương tiện, trang thiết bị; Nghị định số 111/2015/NĐ-CP quy định ưu đãi thuế và các chính sách hỗ trợ cho các dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ, bao gồm cơ khí chế tạo.

Cùng với đó là Quyết định số 319/QĐ-TTg (2018): Đặt mục tiêu đến năm 2035, ngành cơ khí Việt Nam có công nghệ tiên tiến, đạt tiêu chuẩn quốc tế, tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu; Luật Điện lực (2024) khuyến khích phát triển công nghiệp thiết kế, chế tạo, lắp đặt thiết bị điện, ưu tiên đáp ứng nhu cầu trong nước và hướng tới xuất khẩu; các nghị quyết của Quốc hội (2024 - 2025): Chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và phát triển mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, ưu tiên sử dụng sản phẩm công nghiệp đường sắt trong nước.

Những chính sách này thể hiện sự quan tâm và cam kết mạnh mẽ của nhà nước trong phát triển ngành cơ khí và công nghiệp hỗ trợ, nâng cao năng lực sản xuất trong nước.

Năm 2030, nhu cầu thị trường ô tô đạt 120 tỷ USD

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh hội nhập kinh tế toàn cầu, tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thì các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam đứng trước rất nhiều cơ hội lớn. Theo nhận định của các chuyên gia, từ nay đến năm 2030, nhu cầu thị trường cơ khí khoảng 310 tỷ USD, riêng nhu cầu thị trường ô tô là 120 tỷ USD nhưng hiện Việt Nam mới chỉ đáp ứng khoảng 1/3.

Việt Nam cũng tiếp tục là điểm đến hấp dẫn, thu hút thêm nhiều dự án FDI khi có nhiều khách hàng nước ngoài sang Việt Nam để tìm nhà cung cấp mới. Đây là cơ hội cho các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam trong bối cảnh đơn hàng toàn cầu suy giảm vì tác động của suy thoái kinh tế thế giới.

Tại buổi hội thảo, TS. Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch - Tổng thư ký Hiệp hội công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) nhận định, bên cạnh những thành tựu ngành sản xuất ô tô đạt được, cần nhìn nhận rõ rằng số lượng doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ và năng lực chưa đáp ứng yêu cầu của công ty FDI. Theo VASI, trên toàn quốc có khoảng 1.800 công ty Việt Nam sản xuất phụ tùng, linh kiện, trong đó chỉ có khoảng 300 là nhà cung cấp lớp 1 của các chuỗi cung ứng FDI.

"Nhìn chung, các công đoạn cung cấp cho FDI vẫn ở mức đơn giản, linh kiện đơn chiếc, ít có công ty cung cấp được cụm linh kiện hoàn chỉnh", TS Trương Thị Chí Bình nói.

TS. Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch - Tổng thư ký Hiệp hội công nghiệp hỗ trợ Việt Nam trình bày tham luận. Ảnh: Cấn Dũng

Do đó, trên cơ sở định hướng phát triển ngành của Đảng và Chính phủ, nhằm tận dụng những lợi thế, cơ hội để đạt mục tiêu phát triển bền vững ngành cơ khí Việt Nam, cần tiếp tục thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ.

Điển hình, cần tiếp tục xây dựng và triển khai các cơ chế, chính sách ưu đãi và hỗ trợ nhằm khuyến khích đầu tư vào ngành công nghiệp cơ khí. Hiện nay, Cục Công nghiệp đang chủ trì, tham mưu Lãnh đạo Bộ Công Thương xây dựng dự thảo Luật Phát triển cơ khí chế tạo và công nghiệp hỗ trợ. Trong đó, dự kiến có các cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành cơ khí, tạo điều kiện khuyến khích mở rộng hoạt động đầu tư, sản xuất kinh doanh.

Đối với các địa phương, cần nghiên cứu đầu tư phát triển Trung tâm kỹ thuật hỗ trợ phát triển công nghiệp tại địa phương trên cơ sở sắp xếp lại các đơn vị hiện có; cân đối ngân sách địa phương, bố trí vốn đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, hạ tầng và mua sắm trang thiết bị cho Trung tâm kỹ thuật hỗ trợ phát triển công nghiệp tại địa phương nhằm hỗ trợ doanh nghiệp cơ khí trên địa bàn tỉnh triển khai các hoạt động nghiên cứu và phát triển; đổi mới sáng tạo; ứng dụng, chuyển giao và đổi mới công nghệ; thiết kế, sản xuất thử nghiệm...

Xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ tại địa phương nhằm kịp thời xúc tiến, trợ giúp phát triển công nghiệp hỗ trợ nhằm mục tiêu phát triển sản xuất các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần chủ động đầu tư nghiên cứu, phát triển về công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất, đáp ứng các tiêu chuẩn về kỹ thuật và chất lượng cao của thị trường. Tận dụng các chính sách hỗ trợ, ưu đãi hiện có của nhà nước nhằm nâng cao năng lực của doanh nghiệp như thực hiện chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng, tiền thuê đất, mặt nước... cho các các Dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ưu tiên phát triển.

Việt Nam trở thành địa điểm nhiều nhà sản xuất ô tô nổi tiếng thế giới quan tâm. Ảnh: Cấn Dũng

"Cục Công nghiệp đã, đang và sẽ nỗ lực hết sức để thúc đẩy toàn ngành công nghiệp nói chung và ngành công nghiệp cơ khí nói riêng, đặc biệt là cơ khí chế tạo cho sản xuất, lắp ráp ô tô và phát triển hệ thống đường sắt phát triển hơn nữa, hướng tới mục tiêu ngành công nghiệp chế biến, chế tạo tăng trưởng trên 9,7% và tăng trưởng GDP trên 8% trong năm 2025. Chúng tôi mong tiếp tục nhận được sự hợp tác, phối hợp chặt chẽ của các địa phương, hiệp hội và doanh nghiệp nhằm hiện thực hóa mục tiêu nêu trên”, Phó Cục trưởng Nguyễn Ngọc Thành cho biết.

Lê An - Việt Anh