Công trình ở Dimona - Hé lộ kho vũ khí hạt nhân bí ẩn của Israel?

Các chuyên gia nhận định, quy mô và vị trí công trình cho thấy đây có thể là một lò phản ứng nước nặng mới hoặc thậm chí một cơ sở lắp ráp đầu đạn hạt nhân. Tuy nhiên, do chính sách “mập mờ hạt nhân” của Israel, hiện chưa thể xác nhận mục đích chính xác.

Điểm chắc chắn là việc xây dựng mới sẽ một lần nữa làm dấy lên tranh luận về vị thế của Israel - quốc gia bị nghi sở hữu vũ khí hạt nhân, điều mà Israel chưa từng thừa nhận hay phủ nhận. Động thái này diễn ra trong bối cảnh nhạy cảm, chỉ vài tháng sau khi Israel phối hợp cùng Mỹ tấn công một số cơ sở hạt nhân của Iran, bao gồm cả lò phản ứng nước nặng tại Arak.

Đánh giá từ hình ảnh vệ tinh

Theo Interesting Engineering, 7 chuyên gia hạt nhân đã phân tích hình ảnh vệ tinh mới nhất. Tất cả đều đồng ý rằng công trình mới liên quan đến chương trình hạt nhân của Israel, nhưng bất đồng về chức năng cụ thể.

Ba người cho rằng cấu trúc nhiều tầng, quy mô lớn phù hợp với thiết kế của một lò phản ứng nước nặng, loại có thể sản xuất plutonium và các vật liệu dùng trong chế tạo đầu đạn. Bốn chuyên gia khác lại nhận định đây có thể là cơ sở lắp ráp vũ khí hạt nhân, song nhấn mạnh dự án vẫn ở giai đoạn đầu nên khó đưa ra kết luận chắc chắn.

Trung tâm Nghiên cứu hạt nhân Negev Shimon Peres nhìn từ vệ tinh Corona vào cuối thập niên 1960 - Ảnh: Wikimedia Commons

“Khả năng cao đây là một lò phản ứng. Dù nhận định này vẫn mang tính suy đoán, nhưng rất khó tưởng tượng nó là công trình gì khác”, Jeffrey Lewis, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu không phổ biến vũ khí hủy diệt James Martin cho biết.

Hiện chưa thấy mái vòm bảo vệ, cấu trúc thường có ở lò phản ứng nước nặng, nhưng giới phân tích cho rằng chi tiết này có thể được bổ sung sau; hoặc Israel đang theo đuổi thiết kế lò phản ứng không mái vòm.

“Công trình khá cao, đúng như kỳ vọng, bởi lõi lò phản ứng thường có chiều cao đáng kể. Xét về vị trí, kích thước và thực tế khu vực này ít có công trình mới, khả năng lớn đây là một lò phản ứng”, chuyên gia Lewis giải thích.

Edwin Lyman, chuyên gia thuộc Liên minh các nhà khoa học quan tâm (Union of Concerned Scientists - USC), bổ sung rằng đây có thể là lò phản ứng hình hộp, không cần mái vòm. Ông cũng nhấn mạnh sự hiếu minh bạch của Israel buộc giới quan sát phải suy đoán.

“Israel không cho phép bất kỳ hình thức thanh tra hay xác minh quốc tế nào, khiến dư luận không có lựa chọn nào khác ngoài việc phỏng đoán”, Lyman nói.

Chính sách mập mờ và lo ngại toàn cầu

Trong nhiều thập niên, cơ sở Dimona luôn là tâm điểm của những đồn đoán liên quan đến chương trình hạt nhân Israel.

Được xây dựng với sự hỗ trợ của Pháp vào cuối thập niên 1950 và ban đầu công bố là một nhà máy nghiên cứu dân sự, nhưng từ lâu cộng đồng quốc tế tin rằng đây thực chất là “trái tim” của chương trình vũ khí hạt nhân bí mật.

Lò phản ứng hiện có tại Dimona đã vận hành từ thập niên 1960, vượt xa tuổi thọ thiết kế của các lò cùng thế hệ, càng củng cố giả thuyết rằng Israel đang xây dựng một cơ sở thay thế hiện đại hơn.

Lần đầu tiên thông tin về công trường xây dựng tại Dimona xuất hiện vào năm 2021, khi hình ảnh vệ tinh ghi nhận một hố đào lớn gần lò phản ứng cũ. Hình ảnh vệ tinh ngày 5.7 của Planet Labs PBC cho thấy các bức tường bê tông dày, nhiều tầng ngầm cùng cần cẩu hoạt động liên tục.

Bên cạnh đó, chương trình hạt nhân của Israel được xây dựng trên nền tảng bí mật và “mập mờ chiến lược”. Quốc gia này chưa bao giờ chính thức thừa nhận sở hữu vũ khí hạt nhân, song các tài liệu rò rỉ từ thập niên 1980 cho thấy Israel có thể đã sản xuất hàng chục đầu đạn.

“Nếu đây là một lò phản ứng, điều đó có nghĩa Israel muốn duy trì khả năng sản xuất nhiên liệu đã qua sử dụng để tách plutonium, phục vụ chế tạo thêm vũ khí hạt nhân. Hoặc họ đang xây dựng cơ sở để bảo dưỡng, nâng cấp kho vũ khí hiện có, thậm chí chế tạo thêm đầu đạn”, Daryl G. Kimball, giám đốc Hiệp hội kiểm soát vũ khí - một tổ chức phi lợi nhuận phân tích.

Việc Israel tiếp tục mở rộng năng lực hạt nhân, trong khi từ chối mọi hình thức giám sát quốc tế, có nguy cơ châm ngòi cho căng thẳng mới ở Trung Đông. Đặc biệt, động thái này có thể tác động đến các cuộc đàm phán hạt nhân với Iran, vốn vẫn là tâm điểm bất đồng giữa Tehran và phương Tây. Quốc gia Hồi giáo thường viện dẫn Dimona để biện minh cho chương trình hạt nhân của họ.

Ngoài ra, sự thiếu minh bạch của Israel cũng gây khó khăn cho cộng đồng quốc tế trong việc xây dựng một cơ chế kiểm soát hạt nhân toàn diện tại Trung Đông.

Hoàng Vũ