Củng cố thêm 'tấm lưới' an sinh

Người lao động làm việc trong một xưởng may tại làng nghề Phùng Xá, xã Hồng Sơn, Hà Nội. Ảnh V.B

Đối mặt với bài toán an sinh xã hội đầy thách thức

Khu vực kinh tế phi chính thức là nơi tạo ra việc làm, cung cấp hàng hóa, dịch vụ đa dạng và là nguồn mưu sinh của một bộ phận dân cư đông đảo. Tuy nhiên, đằng sau sự sôi động đó là những góc khuất về đời sống và an sinh của người lao động.

Anh Bùi Văn Nam (37 tuổi, xã Ứng Thiên, Hà Nội) xin làm lái xe chở hàng kiêm bốc vác cho một đại lý đệm tại khu đô thị Văn Phú. Hàng ngày, anh Nam đến cửa hàng ngồi uống trà và xem điện thoại, nếu có khách mua hàng thì anh mang giao cho khách, có những ngày ế ẩm thì anh chơi cả ngày. Thậm chí, có thời điểm trời mưa bão, rét thì chủ cửa hàng cho anh ở nhà, có khách thì sẽ gọi anh đi giao hàng.

Anh Nam cho hay, công việc rất nhàn nhưng thu nhập thì thấp và bấp bênh. Anh được trả lương 6 triệu đồng/tháng. “Với lương như vậy, cuộc sống của tôi gặp rất nhiều khó khăn khi chi phí tại nội thành rất đắt đỏ” – anh Nam chia sẻ.

Cùng cảnh lao động phi chính thức như anh Nam, chị Ngọc (tỉnh Hưng Yên), vì không có việc làm, chị xin vào làm thuê cho cửa hàng bán đồ gỗ trên phố Đê La Thành. Công việc nặng nhọc, thường xuyên phải bê vác tủ, bàn ghế nhưng thu nhập cũng chẳng cao, mỗi tháng ngoài nuôi ăn bữa trưa thì chủ cửa hàng trả chị 7 triệu đồng. “Trừ tiền thuê nhà trọ, ăn sáng, tối và các khoản chi phí, tằn tiện lắm thì mỗi tháng tôi chỉ còn 3 triệu đồng gửi về nhà nuôi con” – chị Ngọc chia sẻ.

Theo các số liệu thống kê, tính đến hết năm 2024, TP Hà Nội có khoảng 51,6% lực lượng lao động nằm khu vực kinh tế phi chính thức. Lực lượng lao động này đang tạo ra một “khoảng trống bao phủ” an sinh xã hội rất lớn và có xu hướng “bám rễ” sâu vào cơ cấu kinh tế - xã hội của TP.

Theo báo cáo của Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, thu nhập trung bình từ công việc chính của lao động phi chính thức trong giai đoạn 2021 - 2023 chỉ bằng khoảng 63% đến 80% so với lao động chính thức. Khoảng cách này càng trở nên rõ rệt khi phân theo khu vực thành thị - nông thôn. Tại thành thị, nơi các ngành công nghiệp và dịch vụ phát triển mạnh, mức chênh lệch thu nhập giữa hai khu vực lao động lên tới gần 4 triệu đồng/tháng.

Ở khu vực nông thôn, con số này là khoảng 1,5 triệu đồng. Điều này cho thấy, lao động phi chính thức ở thành thị, dù có thể kiếm được nhiều hơn ở nông thôn nhưng lại càng bị bỏ xa hơn so với mặt bằng chung của khu vực chính thức.

Thống kê cho thấy, có tới 41,1% lao động phi chính thức đã làm công việc thiếu ổn định này từ 3 - 9 năm và 39,1% làm từ 9 năm trở lên. Tuy nhiên, đáng lo ngại là nhiều người lao động chấp nhận gắn bó với công việc phi chính thức trong thời gian dài, dù biết rõ sự bấp bênh của nó.

Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội Vũ Quang Thành cho biết, lao động phi chính thức thường gặp phải những rủi ro về việc làm, không có hợp đồng lao động rõ ràng và ít được hưởng các chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế hay các quyền lợi khác.

Đặc trưng của nhóm lao động này là chủ yếu tập trung ở các ngành nghề có tính chất dễ thay đổi, không yêu cầu trình độ cao. Phần lớn họ có trình độ học vấn thấp hoặc là những người di cư từ khu vực nông thôn, thiếu cơ hội tiếp cận việc làm chính thức. Điều này lý giải tại sao đời sống của họ luôn trong trạng thái bấp bênh và mong manh.

Tăng cường chăm lo an sinh cho lao động phi chính thức

Hà Nội, với hơn một nửa lực lượng lao động thuộc khu vực phi chính thức đang đối mặt với bài toán an sinh xã hội đầy thách thức. Trong bối cảnh đó, Luật Thủ đô 2024, với những cơ chế đặc thù, được kỳ vọng sẽ tăng cường an sinh cho nhóm đối tượng lao động này, bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trên con đường Thủ đô hội nhập và phát triển.

Điều 27, Luật Thủ đô đã trao cho HĐND TP Hà Nội quyền quyết định các chính sách an sinh, phúc lợi xã hội đặc thù, vượt trội so với khung chính sách chung của cả nước. Đây là cơ sở để Hà Nội chủ động sử dụng ngân sách hỗ trợ trực tiếp cho các nhóm yếu thế.

Cụ thể, Luật cho phép Hà Nội hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện với các mức: 100% đối với người thuộc hộ nghèo; tối thiểu 60% đối với người thuộc hộ cận nghèo; và tối thiểu 20% đối với các đối tượng khác. Chính sách này “đánh thẳng” vào rào cản lớn nhất là tài chính, giúp những người lao động có thu nhập thấp nhất, dễ bị tổn thương nhất có cơ hội tiếp cận với chế độ hưu trí, giảm bớt gánh nặng cho xã hội trong dài hạn.

Để đưa tinh thần của Luật vào cuộc sống, HĐND TP Hà Nội đã thông qua Nghị quyết số 19/2025/NQ-HĐND, quy định chi tiết mức hỗ trợ đóng BHYT và BHXH tự nguyện, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Đây là một bước đi cụ thể, thể hiện cam kết mạnh mẽ của TP.

Theo đó, Hà Nội sẽ hỗ trợ 100% mức đóng BHYT cho 4 nhóm đối tượng mới, đồng thời bổ sung các mức hỗ trợ BHXH tự nguyện nhằm thúc đẩy tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn. Cụ thể, nhóm đối tượng hưởng chính sách được mở rộng, bao gồm hộ gia đình nghèo, cận nghèo, hộ thoát nghèo, hộ thoát cận nghèo theo chuẩn đa chiều; người cao tuổi từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi chưa có thẻ BHYT và không thuộc đối tượng BHYT bắt buộc.

Cùng với đó, người khuyết tật nhẹ (trừ trẻ em dưới 16 tuổi) chưa có thẻ BHYT, người dân tộc thiểu số chưa có thẻ BHYT và không thuộc đối tượng BHYT bắt buộc cũng là đối tượng được hỗ trợ 100% mức đóng BHYT.

Người thuộc hộ làm nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp có mức sống trung bình theo chuẩn của TP sẽ được hỗ trợ thêm 30% mức đóng bảo hiểm y tế.

Về BHXH tự nguyện, TP Hà Nội hỗ trợ thêm 50% mức đóng đối với người thuộc hộ nghèo theo quy định; hỗ trợ thêm 60% mức đóng đối với người thuộc hộ cận nghèo; hỗ trợ thêm 10% mức đóng đối với một số đối tượng khác theo quy định.

Dự kiến, sẽ có khoảng 614.000 người được thụ hưởng chính sách đột phá này, với tổng kinh phí gần 709 tỷ đồng từ ngân sách TP.

Chính sách đặc thù của Luật Thủ đô năm 2024 không chỉ là một giải pháp tình thế mà còn là một bước đi chiến lược hướng tới một hệ thống an sinh toàn diện. Bên cạnh đó, các chính sách quốc gia như Luật Việc làm 2025 (dự kiến có hiệu lực từ 1/1/2026) cũng sẽ góp phần mở rộng diện bao phủ bảo hiểm thất nghiệp cho các nhóm lao động có hợp đồng ngắn hạn, củng cố thêm "tấm lưới" an sinh.

Biên Phạm