Cuộc quyết chiến chưa hồi kết giữa Hamas và các gia tộc ở Gaza

Bầu không khí hân hoan bao trùm Dải Gaza sau thỏa thuận ngừng bắn giữa Hamas và Israel, song dải đất này vẫn phải chứng kiến bạo lực, theo tờ The Conversation.

Trong những ngày gần đây, hơn 20 người Palestine đã thiệt mạng trong các cuộc đụng độ giữa Hamas và các thành viên thuộc nhiều gia tộc khác nhau. Theo một số nguồn tin, Hamas cũng đã xử bắn công khai những người đàn ông bị bịt mắt tại một quảng trường.

Khi quân đội Israel rút về các vị trí đã được xác định trước theo thỏa thuận ngừng bắn, các thành viên Hamas bắt đầu tái khẳng định quyền kiểm soát tại Dải Gaza. Tuy nhiên, các gia tộc quyền lực tại đây cũng đang tìm cách giành ảnh hưởng. Một số gia tộc liên minh với phong trào Fatah và một số khác được Israel hậu thuẫn.

Vậy, những gia tộc này là ai và giữ vai trò gì ở Gaza?

Các chiến binh Hamas ở Dải Gaza. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Biết gì về các gia tộc ở Dải Gaza?

Nhiều dòng tộc hùng mạnh đã tồn tại trong xã hội Palestine suốt nhiều thế kỷ. Trong vài thập niên gần đây, họ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong chính trường Palestine.

Nhìn chung, các gia tộc này là tập hợp của những nhóm họ hàng ở nhiều khu vực khác nhau của Gaza. Một trong những gia tộc lớn và có vũ trang mạnh nhất là gia tộc Dughmush ở TP Gaza, do ông Mumtaz Dughmush đứng đầu. Sau thỏa thuận ngừng bắn Israel-Hamas, gia tộc này lập tức trở thành mục tiêu của Hamas.

Một gia tộc khác là al-Majayda cũng có ảnh hưởng ở một phần TP Khan Younis. Lực lượng Hamas đã tấn công khu vực này hồi đầu tháng, khiến một số thành viên trong gia đình thiệt mạng. Tuy nhiên, trong tuần này, gia tộc này lại công khai ủng hộ nỗ lực của Hamas nhằm giành lại quyền kiểm soát Gaza.

Điều đáng chú ý là các gia tộc này và mối quan hệ giữa họ với Hamas và Fatah luôn biến động, không ngừng thay đổi. Nhiều thành viên của Hamas và Fatah cũng thuộc về các gia tộc này. Điều đó thường dẫn đến xung đột về lãnh thổ và quyền kiểm soát, khi lòng trung thành với gia tộc thường lấn át sự trung thành với phong trào chính trị.

Nhà sử học Israel - ông Dror Ze’evi nhận định rằng bất kỳ nỗ lực nào của Hamas hay Fatah nhằm tước vũ khí của các gia tộc đều sẽ bị coi là một sự xúc phạm và chắc chắn sẽ vấp phải sự phản kháng dữ dội.

Quyền lực ăn sâu

Sau cuộc chiến năm 1948 dẫn đến sự ra đời của Israel và thảm họa Nakba của người Palestine, khoảng 750.000 người Palestine đã phải rời bỏ Israel, chạy sang Dải Gaza, Bờ Tây và các quốc gia Ả Rập láng giềng.

Chính trong thời kỳ này, các gia tộc bắt đầu đảm nhận vai trò truyền thống của những người trung gian hòa giải và bảo trợ. Nhờ cấu trúc tổ chức chặt chẽ, họ trở thành lực lượng có khả năng tốt nhất để cung cấp phúc lợi và hỗ trợ cho xã hội Palestine vốn đã bị tàn phá.

Khi tình hình trật tự, an ninh và tự chủ tài chính ở các vùng lãnh thổ Palestine dần được cải thiện trong những thập niên sau đó, người dân bắt đầu ít phụ thuộc hơn vào các gia tộc. Điều này khiến quyền lực và ảnh hưởng của họ suy giảm.

Tuy nhiên, mọi thứ thay đổi trong giai đoạn Intifada lần thứ nhất của người Palestine chống lại Israel (1987 - 1993) và lần thứ hai (2000 - 2005), khi xã hội Palestine lại rơi vào khủng hoảng.

Cuộc Intifada lần thứ hai đặc biệt làm thay đổi sâu sắc vai trò của các gia tộc, sau khi Israel phá hủy phần lớn lực lượng an ninh và cơ sở hạ tầng của Palestine tại các vùng lãnh thổ.

Khi cả Hamas lẫn Fatah đều không thể đảm bảo an toàn cho người dân Palestine, một khoảng trống an ninh đã xuất hiện. Một số gia tộc đã lợi dụng điều này để chuyển mình thành các tổ chức bán quân sự. Một lần nữa, điều này diễn ra rõ rệt nhất ở Dải Gaza.

Khi Intifada lần thứ hai kết thúc, các gia tộc ở Gaza vẫn giữ được quyền lực chính trị và sức mạnh quân sự đáng kể. Sau khi Hamas giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2006, một số gia tộc thân Fatah đã tìm cách ngăn chặn Hamas lên nắm quyền.

Ảnh hưởng của các gia tộc này sâu rộng đến mức khi Hamas cuối cùng kiểm soát được Gaza vào năm 2007, nhóm này phải mất đến một năm mới có thể buộc các gia tộc quyền lực quy phục. Dù vậy, đó vẫn là một thỏa hiệp hơn là một chiến thắng thực sự cho Hamas.

Một tay súng đeo mặt nạ chặn người lái xe tại các ngã tư ở Dải Gaza sau lệnh ngừng bắn ngày 9-10. Ảnh: ANADOLU AGENCY

Israel hậu thuẫn các đối thủ của Hamas

Trật tự hiện tại vẫn được duy trì cho đến sau cuộc tấn công của Hamas vào Israel ngày 7-10-2023. Cuộc trả đũa của Israel đã tàn phá Dải Gaza, một lần nữa tước đi sự an toàn và ổn định của người dân nơi đây.

Giờ đây, khi Israel rút một phần quân, một khoảng trống an ninh khác lại xuất hiện. Và nhiều gia tộc dường như muốn lấp đầy khoảng trống này. Một số trong đó được Israel hậu thuẫn.

Tháng 6 vừa qua, Thủ tướng Israel - ông Benjamin Netanyahu thừa nhận chính phủ của ông đã cung cấp vũ khí cho một số gia tộc, băng nhóm và lực lượng dân quân ở Gaza, chẳng hạn nhóm Lực lượng Nhân dân do ông Yasser Abu Shabab cầm đầu.

Lý do mà ông Netanyahu đưa ra là bất kỳ lực lượng nào chống lại Hamas đều giúp ích cho Israel và góp phần bảo vệ mạng sống binh sĩ Israel. Đồng thời, điều đó cũng khiến người Palestine quay sang đối đầu chính người Palestine, tạo thêm sức ép cho Hamas.

Sau khi thỏa thuận ngừng bắn với Israel có hiệu lực, Hamas bắt đầu truy lùng những người mà họ gọi là “kẻ hợp tác để phản bội” - ám chỉ các gia tộc và băng nhóm đang hợp tác với Israel.

Trong khi đó, Lực lượng Nhân dân tuyên bố không hạ vũ khí. Hơn 10 nhóm dân quân mới cũng được cho là đã xuất hiện khắp Dải Gaza trong những ngày gần đây, trong đó có nhóm do ông Hossam al-Astal lãnh đạo.

“Hamas luôn tin rằng ở Gaza sẽ không có thế lực nào đủ sức thay thế họ, nhưng hôm nay tôi nói với các người rằng, đã có lực lượng thay thế Hamas. Có thể là tôi, là Abu Shabab, hay bất kỳ ai khác. Giờ đây, những lựa chọn thay thế đã xuất hiện” - ông al-Astal nói.

Theo giới quan sát, mặc dù bạo lực giữa Hamas và các nhóm đối địch không ảnh hưởng trực tiếp đến thỏa thuận ngừng bắn ở Dải Gaza, nhưng nó cho thấy Israel vẫn đang tìm cách can thiệp vào an ninh Gaza và duy trì ảnh hưởng tại đây.

Ngoài ra, kế hoạch hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump làm trung gian đang trở nên mong manh hơn từng ngày, bởi trong đó có điều khoản yêu cầu Hamas phải giải giáp. Ông Trump tuần này tuyên bố rằng nếu Hamas không tự giải giáp, “chúng tôi có thể sẽ buộc họ giải giáp bằng vũ lực”.

Kế hoạch hòa bình này cũng kêu gọi Hamas rút khỏi đời sống chính trị Palestine, thay thế sẽ là Chính quyền Palestine - hiện đang quản lý một phần Bờ Tây. Thế nhưng, ông Netanyahu nhiều lần bác bỏ khả năng để Chính quyền Palestine tiếp quản Gaza.

Sự mơ hồ trong vấn đề quản trị tương lai của Gaza mở ra khả năng các gia tộc quyền lực có thể trở thành trung tâm quyền lực chính trị thay thế giống như họ từng làm trong thời kỳ Intifada lần thứ hai. Lần này, các gia tộc này có thể hành động dưới sự bảo trợ của quân đội Israel.

Giới quan sát cảnh báo kịch bản này có thể khiến Gaza chia rẽ sâu sắc hơn và làm suy yếu mọi nỗ lực của Chính quyền Palestine trong việc thống nhất các vùng lãnh thổ dưới một cơ cấu quản trị chung. Điều này cũng khiến viễn cảnh về một nhà nước Palestine trong tương lai trở nên mong manh hơn.

THẢO VY