Đặc sắc lễ Sen Dolta của người Khmer Nam Bộ

Bà con Khmer mang lễ vật là những món bình dị, gần gũi hàng ngày đến cúng tại chùa. Ảnh: Thủy Lê

Những ngày này, trên khắp các phum, sóc của người Khmer thuộc các tỉnh Nam Bộ đều rầm rộ tổ chức lễ hội Sen Dolta. Các gia đình cũng tranh thủ dọn dẹp nhà cửa, bàn thờ và chuẩn bị nhiều món ăn truyền thống để dâng cúng ông bà, tổ tiên. Tùy theo điều kiện kinh tế từng nhà, mỗi người sẽ có cách chuẩn bị khác nhau nhưng lễ vật đều là những món ăn bình dị, gần gũi mang đặc trưng của người Khmer Nam Bộ. Mọi người từ trẻ nhỏ đến các cụ già, các nam thanh nữ tú đều ăn mặc tươm tất, lộng lẫy trong trang phục cổ truyền của người Khmer cùng nhau lên chùa để nghe sư sãi tụng kinh cầu siêu và thuyết pháp thể hiện tấm lòng thành kính với ông bà, tổ tiên đã khuất.

Thượng tọa Dương Quân, trụ trì chùa Xiêm Cán, tỉnh Bạc Liêu cho biết: “Lễ Sen Dolta được bắt nguồn từ tín ngưỡng xa xưa của người Khmer. Theo tiếng Khmer, từ “Sen” có nghĩa là cúng, còn “Dol” có nghĩa là bà, “Ta” nghĩa là ông. Lễ Sen Dolta luôn được bà con đồng bào dân tộc Khmer chuẩn bị hết sức chu đáo. Thông thường, mỗi gia đình sẽ cử 1 hoặc 2 thành viên đến hỗ trợ nhà chùa làm những công việc chuẩn bị cho ngày lễ như: treo cờ phướn, dọn cỏ, quét dọn khuôn viên tháp đựng cốt, sơn phết tháp... Trong 3 ngày lễ Sen Dolta, ngoài cúng ở nhà, mọi nghi thức quan trọng đều diễn ra tại chùa. Dưới mái chùa chung của cả phum, sóc, mọi người đều hướng lòng thành kính về Đức Phật, tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên và đặt hy vọng vào những điều tốt đẹp”.

Lễ Sen Dolta diễn ra chủ yếu ở Nam Bộ, nơi tập trung sinh sống của bà con dân tộc Khmer như: Hậu Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang, An Giang... Theo phong tục của đồng bào Khmer Nam Bộ, hàng năm, cứ vào ngày 29/8 đến ngày 1/9 âm lịch, bà con lại nô nức tổ chức lễ Sen Dolta, kéo dài từ 10 - 15 ngày, với 4 nghi thức chính: lễ đặt cơm vắt (Bos Bai Ben), lễ cúng ông bà (Sen Dolta), lễ rước ông bà (Phchum Ben) và lễ đưa tiễn ông bà (Chun Dolta). Tuy nhiên, ngày nay, lễ hội được diễn ra trong 3 ngày, từ 29/8 đến 1/9 âm lịch với nhiều thay đổi để phù hợp với cuộc sống hiện đại nhưng vẫn giữ được nét truyền thống vốn có.

Bà con cúng dường cho các sư sãi. Ảnh: Thủy Lê

Trong đó, ngày thứ nhất, mỗi gia đình đều dọn dẹp nhà cửa khang trang, lau chùi bàn thờ tổ tiên sạch sẽ. Sau đó, dọn mâm cơm, bánh trái, rượu trà... và mời các thành viên trong gia đình cùng đốt nhang, đèn, khấn vái mời linh hồn ông bà và người quá cố về dự ăn uống cùng con cháu. Đến chiều, mọi người ăn mặc tươm tất, tiếp tục dọn mâm cơm mới cúng ông bà, rồi mời linh hồn ông bà cùng đến chùa nghe sư sãi tụng kinh cầu siêu và thuyết pháp cho đến tối. Ngoài ra, các vị achar lấy những nắm cơm vắt đựng trên mâm cúng tam bảo, mời sư sãi tụng kinh cầu siêu cho linh hồn những người quá cố, rồi đem ra ngoài để chung quanh chính điện cúng cho những vong hồn cô đơn, không có con cháu.

Ngày thứ hai, vào buổi trưa, bà con người Khmer chuẩn bị mâm cơm cùng bánh, trái, hoa quả... mang vào chùa để tổ chức cúng chính (cúng tập thể), sau khi được các vị sư tụng kinh cầu siêu cho tất cả các linh hồn ông bà của mọi nhà trong phum, sóc, bà con phật tử cùng ăn, trao đổi kinh nghiệm trong công việc đồng áng và vui chơi tại chùa. Buổi chiều, rước linh hồn ông bà về nhà, làm mâm cơm mới cúng ông bà và mời ông bà ở lại chứng kiến cuộc sống sung túc của con cháu.

Sang ngày thứ ba, mỗi nhà, bà con chuẩn bị một mâm cơm, họ mời vài vị sư sãi cùng họ hàng thân tộc trong phum, sóc đến nhà tụng kinh cầu siêu để tiễn đưa linh hồn người quá cố. Riêng phần chuẩn bị cho ông bà, người thân quá cố, bà con làm chiếc thuyền bằng bẹ chuối, có gắn thêm cờ phướn, 2 hình nộm (tương trưng cho tổ tiên) và các thức cúng mọi thứ một ít, có cả các gói gạo, muối, quần áo, tiền, vàng mã... rồi người nhà thắp nhang, đèn mang thuyền thả dưới dòng sông, kênh rạch gần nhà để đưa ông bà và những người thân quá cố về lại thế giới bên kia.

Theo lời ông Thạch Khổng (dân tộc Khmer, 80 tuổi, trú tại sóc Tà Ngáo, phường An Phú, huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang), trước đây, Nam Bộ vốn là vùng đất ngập nước, cư dân thường di chuyển bằng ghe, xuồng và sinh sống chủ yếu bằng nghề nông, trồng lúa nước. Trong truyền thống canh tác lúa mùa trước đây, bà con bắt đầu xuống giống từ đầu năm, khi bắt đầu mùa mưa theo Khmer lịch cho đến khi mùa lễ Sen Dolta đến cũng là lúc hoàn thành mùa gieo cấy. Rảnh tay khỏi việc đồng áng, đồng bào Khmer thường xuyên gặp gỡ, thăm hỏi ông bà, cha mẹ ở xa và dâng tặng những món quà quê, cây nhà lá vườn như bánh trái, hoa quả... Chính bởi vậy, theo phong tục của đồng bào Khmer Nam Bộ, hàng năm, cứ vào ngày 29/8 đến ngày 1/9 âm lịch, bà con lại tổ chức lễ Sen Dolta, nhằm tưởng nhớ đến công ơn và cầu phước cho linh hồn của các bậc sinh thành, những người trong thân tộc quá cố và tri ân tổ tiên đã khai phá đất đai, phù hộ cho phum, sóc được bình an, thịnh vượng.

Trong những ngày này, bà con đồng bào Khmer luôn tâm niệm, tưởng nhớ công đức sinh thành dưỡng dục thể hiện ở tấm lòng thành kính, bởi vậy, lễ vật dâng cúng ông bà, tổ tiên trong lễ Sen Dolta không phô trương hình thức, mâm cao cỗ đầy mà tùy theo điều kiện kinh tế mỗi gia đình. Lễ vật thường là những món ăn bình dị, gần gũi hàng ngày, như trái cây vườn nhà, sản vật chợ quê. Trong dịp lễ này, con cháu người Khmer còn chuẩn bị các thức ăn ngon, lễ vật có ý nghĩa, dâng lên ông bà, cha mẹ còn sống để tỏ lòng hiếu kính. Vào ngày Sen Dolta, bà con ở đây sẽ thức suốt đêm để tham gia lễ, tham gia vào các hoạt động nghệ thuật như: nghe nhạc ngũ âm, xem múa Dù kê, Lò-khol Bác-sắc, múa Lâm-thol... nhằm tạo không khí vui tươi, náo nhiệt, hứng khởi cho đồng bào.

Có thể nói, lễ Sen Dolta của bà con người Khmer Nam Bộ là một trong những nghi lễ mang ý nghĩa rất lớn về lòng hiếu kính, tưởng nhớ đến công ơn sinh thành dưỡng dục của ông bà, cha mẹ; thể hiện nét đẹp truyền thống của đời sống văn hóa, tinh thần trong hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng trong ngôi chùa Khmer Nam bộ nói riêng và sự đa dạng văn hóa của Việt Nam nói chung. Bên cạnh đó, lễ hội Sen Dolta còn là điểm kết nối con người, là lúc gia đình sum họp, thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng, gắn kết tình làng nghĩa xóm và các dân tộc.

Đặng Thúy