Đại biểu đề nghị quản lý chặt tài nguyên đất hiếm, tránh nguy cơ ô nhiễm phóng xạ

Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10, sáng 1-12, Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, trong đó nhiều ý kiến nhấn mạnh yêu cầu siết chặt quản lý tài nguyên đất hiếm.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho biết đất hiếm là nền tảng cho hàng loạt ngành công nghiệp mũi nhọn như bán dẫn, xe điện, quốc phòng và y tế. Vì vậy, việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng, cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là “hoàn toàn phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn”.

Theo bà Tú Anh, luật phải khẳng định nguyên tắc quản lý đất hiếm dựa trên cơ sở khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, đặc biệt là yêu cầu bảo vệ môi trường ở mức cao nhất.

Bà lưu ý chuỗi công nghệ tuyển, tách đất hiếm phát sinh nhiều loại chất thải chứa phóng xạ tự nhiên, kim loại nặng và dung dịch acid, “khó xử lý nếu không có công nghệ tiên tiến”.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng). Ảnh: QH

Dẫn kinh nghiệm quốc tế, nữ đại biểu cảnh báo một số quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu, với chi phí xử lý môi trường gấp nhiều lần giá trị kinh tế mang lại. Từ đó, nữ đại biểu nhấn mạnh “đây là bài học Việt Nam không thể lặp lại”.

Để phòng ngừa rủi ro, đại biểu đề nghị đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc, như công nghệ tuyển, tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, quan trắc liên tục, xử lý bùn thải đạt chuẩn IAEA, yêu cầu phục hồi môi trường từ giai đoạn cấp phép. Chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ và tài chính, cùng hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được tham gia khai thác.

Với tính chất chiến lược đặc biệt của đất hiếm, bà Tú Anh cũng đề xuất bổ sung quy định trước khi cấp phép thăm dò, khai thác ở khu vực nhạy cảm hoặc liên quan quốc phòng, an ninh, phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an.

“Đây là biện pháp cần thiết để phòng ngừa rủi ro liên quan đến chủ quyền, an ninh và lợi ích quốc gia” - bà nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM). Ảnh: QH

Thảo luận cùng nội dung, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP.HCM) đề nghị làm rõ hơn cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỉ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước, nhằm tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài.

Ông Hùng cho rằng dù dự thảo đã xác định đất hiếm là tài nguyên chiến lược đặc biệt nhưng chính sách vẫn chưa làm rõ tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác và chế biến theo yêu cầu an ninh công nghệ và năng lực chế biến sâu. Đây là lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh rủi ro thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ.

“Tôi đề nghị bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế, công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế, bảo đảm chủ quyền tài nguyên và tự chủ công nghiệp đất hiếm” - ông nêu.

NHÓM PHÓNG VIÊN