Đại biểu Quốc hội đề xuất người dân nhận chênh lệch nếu giá bồi thường đất thấp hơn thỏa thuận

Chiều ngày 1-12, Quốc hội đã thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết quy định về một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai.

Người dân nhận chênh lệch nếu giá bồi thường thấp

Một trong những nội dung nhận được nhiều sự quan tâm của các đại biểu Quốc hội là quy định về việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong trường hợp sử dụng đất thực hiện dự án thông qua thỏa thuận.

Cụ thể, nếu quyền sử dụng đất đã hết hạn hoặc thời gian gia hạn kết thúc, và trên 75% diện tích đất cùng trên 75% số lượng người sử dụng đất đã đạt thỏa thuận thì HĐND cấp tỉnh sẽ xem xét, quyết định thu hồi phần diện tích còn lại để giao đất hoặc cho thuê đất cho chủ đầu tư (khoản 2, Điều 3 dự thảo luật).

Đại biểu Trần Chí Cường (Đà Nẵng). Ảnh: QH

Thảo luận về nội dung này, đại biểu Trần Chí Cường (Đà Nẵng) cho rằng Nhà nước thu hồi đất để tháo gỡ khó khăn, tránh kéo dài tiến độ dự án gây tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế – xã hội là cần thiết. Tuy nhiên, Nhà nước chỉ hỗ trợ thực hiện thu hồi, đồng thời phải bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân bị thu hồi đất.

“Vì vậy, tôi đề xuất lựa chọn phương án 2 trong dự thảo. Theo đó, nếu tổng chi phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được tính thấp hơn mức trung bình của 1 m² đất theo giá bồi thường, người bị thu hồi đất sẽ nhận phần chênh lệch còn thiếu. Khoản chênh lệch này sẽ do nhà đầu tư chi trả và được hạch toán vào tổng chi phí của dự án”, ông đề nghị.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng). Ảnh: QH

Tương tự, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng) bày tỏ ủng hộ đối với phương án 2, vì phương án 1 tuy giúp đơn giản thủ tục, giảm chi phí cho nhà đầu tư, nhưng lại tạo khoảng cách rất lớn về quyền lợi giữa các hộ dân trong cùng khu vực bị thu hồi đất.

Bà cho hay các Điều 78, 79 Luật Đất đai 2024, quy định giá thu hồi đất được xác định theo bảng giá đất Nhà nước công bố tại thời điểm thu hồi để tính bồi thường, hỗ trợ.

“Như vậy, 75% diện tích đã thỏa thuận trước theo giá thị trường, còn 25% thu hồi sau theo bảng giá đất, thường thấp hơn nhiều so với giá thị trường. Điều này dẫn đến sự so sánh, thiếu công bằng, khó tạo đồng thuận, thậm chí phát sinh khiếu kiện, làm chậm tiến độ giải phóng mặt bằng”, đại biểu Nga nhấn mạnh.

Bà phân tích quy định này có thể bị lợi dụng vì sau khi nhà đầu tư đạt thỏa thuận 75%, họ có thể cố tình kéo dài hoặc làm chậm thỏa thuận đối với 25% còn lại để được áp dụng giá thu hồi theo bảng giá Nhà nước, có giá thấp hơn để tiết kiệm chi phí.

Trong khi đó, phương án 2 bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người có đất bị thu hồi và nhà đầu tư. Phương án này đảm bảo người dân thuộc phần diện tích còn lại được hưởng mức bồi thường không thấp hơn mức trung bình đã thỏa thuận trước đó, tạo sự công bằng giữa các hộ dân trong cùng khu vực.

“Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người bị thu hồi đất mà còn giảm nguy cơ tranh chấp, khiếu kiện; đồng thời hạn chế tình trạng nhà đầu tư lợi dụng chính sách để trục lợi”, đại biểu Nga nhấn mạnh.

Đề nghị cân nhắc tỷ lệ thu hồi đất

Còn đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) thì đề cập đến cơ chế thu hồi đất khi dự án đạt trên 75% diện tích và 75% số người sử dụng đất đồng thuận. Theo ông, đây là một điểm mở quan trọng nhưng cũng nhạy cảm, trực tiếp tác động đến quyền tài sản của công dân được Hiến pháp bảo hộ.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị). Ảnh: QH

Ông cảnh báo, nếu quy định chưa chặt chẽ, nguy cơ khiếu kiện kéo dài, mất đồng thuận, thậm chí phát sinh điểm nóng xã hội là hoàn toàn có thể xảy ra. Do đó, ông đề nghị cân nhắc kỹ: hoặc nâng tỷ lệ này lên 80 – 85% để tăng tính an toàn pháp lý và sức thuyết phục xã hội, hoặc chỉ áp dụng cho các dự án trọng điểm quốc gia, dự án hạ tầng chiến lược, hoặc những dự án đã bồi thường kéo dài nhiều năm chưa xong, thay vì áp dụng đại trà.

Theo ông, yếu tố quan trọng không nằm riêng ở tỷ lệ, mà nằm ở cơ chế xác định giá bồi thường, cơ chế đối thoại, cơ chế tái định cư và cơ chế giám sát độc lập.

“Tôi đề nghị luật hóa yêu cầu phải có hội đồng thương lượng độc lập, mời tổ chức định giá đất uy tín, công khai minh bạch toàn bộ hồ sơ, để người dân thấy chính sách không phải là ép buộc mà là cùng thỏa thuận trên nền tảng công bằng. Một chính sách đất đai chỉ có giá trị khi người dân thấy quyền lợi của họ được tôn trọng trước khi Nhà nước thu lại đất cho mục tiêu phát triển”, ông nhấn mạnh.

Đại biểu Trần Văn Tiến (Phú Thọ). Ảnh: QH

Cùng mối quan tâm, đại biểu Trần Văn Tiến (Phú Thọ) nhận định quy định này khó khả thi, bởi dự án phải đồng thời đáp ứng cả hai điều kiện: thỏa thuận đạt trên 75% diện tích và trên 75% số người sử dụng đất.

Ông đặt câu hỏi: "Tại sao lại chọn tỷ lệ 75%, mà không phải 60%?".

Ông Tiến cho biết, ban soạn thảo đã khảo sát, đánh giá các dự án thuộc diện thỏa thuận. Kết quả cho thấy, số dự án đáp ứng đủ cả hai tiêu chí là rất thấp, các dự án thí điểm trước đây cũng có kết quả tương tự.

Sẽ lựa chọn phương án phù hợp

Phát biểu tiếp thu, giải trình về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết nhiều ý kiến tán thành quy định cho phép Nhà nước thu hồi phần diện tích dự án đã đạt trên 75% diện tích và trên 75% số lượng người sử dụng đất.

Một số ý kiến khác đề nghị tăng tỷ lệ đồng thuận để nâng cao tính xã hội, giảm rủi ro, tranh chấp; hoặc giảm tỷ lệ xuống dưới 75%, hoặc chỉ cần đáp ứng một trong hai điều kiện, không bắt buộc cả hai.

“Cơ quan soạn thảo xác định đây là trường hợp đặc biệt, cần cân nhắc, đánh giá kỹ lưỡng từ nhiều phía: kinh tế – xã hội, an ninh – trật tự, an toàn xã hội, và bảo vệ quyền hợp pháp của người dân”, ông nói.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng. Ảnh: QH

Theo đó, ông Thắng cho hay dự thảo nghị quyết, đã giao cho HĐND và cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho ý chí nhân dân xem xét, quyết định việc thu hồi diện tích đất khi nhà đầu tư đã đạt trên 75% diện tích và số lượng người đồng thuận. Đồng thời, khoản 7 Điều 3 của dự thảo đã đưa ra hai phương án theo đề xuất của các đại biểu.

Thứ nhất, về phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đối với diện tích đất còn lại, dự thảo đưa ra hai phương án. Phương án một quy định việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư áp dụng như trường hợp Nhà nước thu hồi đất thông thường.

Còn phương án hai quy định trường hợp tổng số tiền bồi thường, hỗ trợ theo phương án tính trên một đơn vị diện tích thấp hơn mức trung bình giá đất đã thỏa thuận, người có đất bị thu hồi sẽ được nhận thêm khoản chênh lệch so với mức trung bình này. Nhà đầu tư có trách nhiệm chi trả khoản tiền chênh lệch này cho người có đất bị thu hồi và được tính vào chi phí đầu tư của dự án.

“Trên cơ sở thảo luận tại tổ và trong ngày hôm nay, Chính phủ sẽ phối hợp với cơ quan thẩm định nghiên cứu, lựa chọn phương án phù hợp”, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường nói.

NHÓM PHÓNG VIÊN