Đại biểu Quốc hội lo ngại một số khoáng sản có giá trị sẽ mất đi
'Nếu không có kế hoạch giảm dần khai thác và thay thế nguyên liệu đầu vào thì chỉ vài thập kỷ nữa các sông sẽ cạn kiệt, gây hệ lụy khôn lường đến an ninh nguồn nước. Đá xây dựng, đá san lấp ở nhiều vùng sẽ khan hiếm, một số loại khoáng sản có giá trị kinh tế cao sẽ mất đi', theo đại biểu Quốc hội.
Thảo luận ở hội trường về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản tại Kỳ họp thứ 10, ngày 1/12, đại biểu Quốc đề nghị luật cần được thiết kế theo hướng giảm khai thác, tăng tái chế và phát triển vật liệu thay thế.
Tìm nguồn bổ sung cho vật liệu xây dựng
Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (đoàn Lào Cai) cho biết, thực tiễn hiện nay, nhu cầu xã hội có nhu cầu rất lớn với vật liệu xây dựng cát, sỏi. Nguồn vật liệu này đang nằm ở trong các lòng hồ thủy điện, nơi các thủy điện đã đi vào vận hành. Tuy nhiên, việc áp dụng quy định về nạo vét kết hợp với thu hồi khoáng sản tại đây vẫn đang gặp những rào cản hành chính và pháp lý.
Dự thảo chưa trả lời được các câu hỏi như: Nhà đầu tư ngoài chủ đập có được tham gia không? Có được ủy quyền để làm thủ tục nạo vét, thu hồi khoáng sản hay không? Theo đại biểu đoàn Lào Cai, chính những khoảng trống này khiến các dự án nạo vét bị đình trệ, trong khi nhiều công trình trọng điểm lại đứng trước nguy cơ thiếu vật liệu san lấp.
Chính vì vậy, đại biểu kiến nghị bổ sung một “khung nguyên tắc pháp lý” giao Chính phủ quy định chi tiết. Chỉ khi có hướng dẫn rõ ràng, minh bạch thì mới khai thác được lượng vật liệu đang “nằm yên” dưới các hồ thủy điện, vừa phục vụ phát triển kinh tế vừa bảo đảm an toàn vận hành công trình.
ĐB Nguyễn Thị Lan Anh. Ảnh: Quốc hội
Đại biểu Nguyễn Văn Thân (đoàn Hưng Yên) đề xuất một hướng tiếp cận mới là nghiên cứu sử dụng cát biển thay thế cát sông để giảm áp lực lên lòng sông, nơi đang chịu áp lực khai thác quá mức. Đại biểu cho biết, chúng ta đang rất thiếu cát sông để làm đường và xây dựng. Nếu có câu trả lời khoa học rõ ràng về khả năng dùng cát biển thì Việt Nam sẽ không thiếu vật liệu.
Đại biểu đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần khẩn trương phối hợp các viện nghiên cứu sớm có kết luận khoa học về việc có sử dụng được cát biển trong xây dựng hay không; đánh giá khả năng ứng dụng cát biển trong xây dựng đường sá, bê tông; xác định phạm vi quản lý giữa các tỉnh đối với khu vực ngoài 6 hải lý – nơi doanh nghiệp đang gặp vướng mắc do không phân định ranh giới.
ĐB Nguyễn Văn Thân. Ảnh: Quốc hội
Theo đại biểu, việc nghiên cứu này nếu khả thi, sẽ góp phần giảm khai thác cát sông, hạn chế sạt lở; giảm giá thành vật liệu xây dựng, chủ động nguồn cung cho hạ tầng và đồng thời cũng giảm áp lực lên hệ sinh thái lòng sông. Đây được xem là “hướng mở” quan trọng trong bối cảnh các đại dự án hạ tầng đang thiếu trầm trọng vật liệu san lấp.
Phát triển vật liệu thay thế
Ở góc độ khác, đại biểu Phạm Hoàng Bảo Trân (TP.HCM) cho rằng luật cần được thiết kế theo hướng giảm khai thác, tăng tái chế và phát triển vật liệu thay thế.
“Trong nhiều năm qua, chúng ta coi khoáng sản là nguồn lực cho phát triển. Tư duy đó không sai, nhưng trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan và cạn kiệt nguồn tài nguyên hiện nay, một cách tiếp cận mới cần được đặt ra: Tài nguyên là tài sản hữu hạn, phải được bảo vệ cho tương lai và chỉ khai thác khi thật sự cần thiết”, đại biểu đoàn TP.HCM nêu ý kiến .
Theo đại biểu, dự thảo luật chủ yếu tập trung hoàn thiện quy trình cấp phép khai thác, quy định trách nhiệm doanh nghiệp, phân chia nguồn thu, tăng giám sát và xử lý vi phạm. Đây là những nội dung rất quan trọng, nhưng vẫn còn thiếu hai trụ cột.
Thứ nhất, thiếu quy định đánh giá tổng hợp tác động đa chiều của khai thác khoáng sản mà hiện nay nhiều địa phương đang đối mặt với sạt lở đất, sạt lở bờ sông, bờ biển do khai thác cát và đất san lấp quá mức; ngập úng, xói mòn, lũ quét do khai thác đá, khai thác đất, phá vỡ cấu trúc bề mặt.
Ô nhiễm nước ngầm, ô nhiễm bụi mịn và tiếng ồn từ khai thác khoáng sản; hệ sinh thái bị chia cắt, giảm đa dạng sinh học, nhiều hệ quả môi trường và xã hội đang diễn ra theo cách mà chi phí khắc phục thậm chí lớn hơn rất nhiều so với nguồn thu có được từ khoáng sản. Nhưng trong dự án luật phần đánh giá tác động tích lũy, tác động vùng, liên vùng, tác động dài hạn và chi phí lợi ích liên thế hệ vẫn còn rất mờ nhạt.
Thứ hai, thiếu lộ trình giảm phụ thuộc vào khai thác khoáng sản là tài sản không tái tạo. Nếu không có kế hoạch giảm dần khai thác và thay thế nguyên liệu đầu vào thì chỉ vài thập kỷ nữa các sông sẽ cạn kiệt, gây hệ lụy khôn lường đến an ninh nguồn nước. Đá xây dựng, đá san lấp ở nhiều vùng sẽ khan hiếm, một số loại khoáng sản có giá trị kinh tế cao sẽ mất đi. Dự án luật hiện mới dừng lại ở việc tăng hiệu quả khai thác chứ chưa quan tâm đúng mức đến giảm nhu cầu khai thác.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân. Ảnh: Quốc hội
Việt Nam đã cam kết mạnh mẽ về môi trường nhưng dự án luật chưa phán ảnh đầy đủ cam kết này. Tại COP 26, Việt Nam tuyên bố mục tiêu phát triển phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu đó, chính sách về tài nguyên khoáng sản phải dịch chuyển theo 3 hướng, một là giảm cường độ tài nguyên trong phát triển kinh tế, hai là thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tái chế, tái sử dụng, ba là bảo tồn tài nguyên chiến lược cho thế hệ tương lai.
Chúng ta không thể cùng lúc vừa đặt mục tiêu Net zero, vừa mở rộng khai thác khoáng sản mà không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, không có lộ trình giảm dần và không có chiến lược phát triển vật liệu thay thế.
Đại biểu cho rằng cần có một chương về giảm thiểu tác động, phục hồi tài nguyên, phát triển vật liệu thay thế; cần bổ sung một chương hoặc một mục độc lập trong luật với 3 nhóm chính sách cốt lõi: Đánh giá tác động tổng hợp của hoạt động khai thác; lộ trình giảm khai thác các loại khoáng sản có nguy cơ cao; chiến lược quốc gia về phát triển vật liệu thay thế và kinh tế tuần hoàn.
"Nếu hôm nay chỉ tập trung quản lý tốt hơn để khai thác nhiều hơn, chúng ta có thể giải quyết nhu cầu vài năm, nhưng phải đánh đổi tương lai dài hạn”, đại biểu Phạm Hoàng Bảo Trân nêu ý kiến.
