Đại biểu tranh luận việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa

Đại biểu Quốc hội, Thượng tọa Thích Đức Thiện (Đoàn Điện Biên). Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Theo dự thảo Luật, Quỹ bảo tồn di sản văn hóa để hỗ trợ kinh phí cho một số hoạt động thực sự cần thiết, có tính đặc thù trong bảo tồn di sản văn hóa nhưng ngân sách Nhà nước chưa thể đáp ứng được. Chủ tịch UBND cấp tỉnh căn cứ vào tình hình thực tế về yêu cầu, khả năng huy động nguồn lực, tính hiệu quả, khả thi để thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa ở địa phương.

Theo đại biểu, Thượng tọa Thích Đức Thiện (Đoàn Điện Biên), thống kê cả nước hiện có hơn 40.000 di tích, hơn 70.000 di sản văn hóa phi vật thể, 15 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh và 9 di sản tư liệu… Đây là niềm tự hào dân tộc, cũng là động lực để phát triển kinh tế - xã hội.

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách, chú trọng bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa. Tuy nhiên đại biểu cho rằng, nguồn kinh phí hỗ trợ cho công tác bảo tồn, tu bổ, tôn tạo di tích còn rất thấp so với yêu cầu thực tế. Nhiều di tích, di sản đang bị xuống cấp, mai một do thiếu kinh phí tu bổ, duy trì. Ví dụ như di tích Phật viện Đồng Dương ở Quảng Nam được báo chí phản ánh gần đây, đang trong tình trạng khẩn cấp và cần nguồn lực để khôi phục… “Rất nhiều di tích đang trong tình trạng như vậy,” đại biểu nói.

Từ thực tế đó, Thượng tọa Thích Đức Thiện cho rằng việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa là rất cần thiết, để hỗ trợ kinh phí cho các hoạt động cấp thiết để bảo tồn, tu bổ, phục hồi di sản văn hóa mà ngân sách Nhà nước chưa thể đáp ứng được.

Để Quỹ hoạt động hiệu quả, đại biểu đề nghị cần có các cơ chế, chính sách đặc thù như miễn giảm thuế, phí cho các doanh nghiệp, nhà hảo tâm tham gia đóng góp trong việc phục hồi, tôn tạo di sản văn hóa. Bên cạnh đó, quá trình quản lý, điều hành và sử dụng Quỹ cần đảm bảo rõ ràng, công khai, minh bạch, để tạo niềm tin cho các nhà tài trợ.

Đại biểu cũng đề xuất mở rộng thẩm quyền thành lập Quỹ cho các tổ chức tôn giáo đã được Nhà nước công nhận, nhằm tạo nguồn lực đa dạng, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu thực tiễn đặt ra cho công tác bảo tồn di sản văn hóa.

Đại biểu Trần Đình Gia (Đoàn Hà Tĩnh) thể hiện sự đồng tình cao với việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa. Ông nêu ví dụ về 3 di sản thế giới được các dòng họ lưu giữ tại làng Trường Lưu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. “Các dòng họ đã lưu lại một tài sản vô cùng quý giá của đất nước được UNESCO ghi danh. Tuy nhiên do điều kiện về bảo quản hạn chế nên có thể ảnh hưởng đến việc bảo vệ các di sản, nhưng để sử dụng ngân sách để đầu tư vào đây thì rất khó vì đây là gia đình, dòng họ. Có quỹ để sử dụng vào các tình huống như thế này là hết sức cần thiết,” đại biểu nêu.

Đại biểu ý kiến thêm, quỹ này là quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách nên chỉ có các cơ quan Nhà nước được lập.

Đại biểu Phạm Thúy Chinh (Đoàn Hà Giang) cho rằng, nguồn lực dành cho bảo tồn di sản văn hóa và các nhiệm vụ khác đang đặt ra yêu cầu, nhu cầu rất lớn về ngân sách đảm bảo. Dự thảo Luật đã thể hiện rõ nguồn thu là không sử dụng ngân sách Nhà nước. Trong Tờ trình của Chính phủ cũng có báo cáo về kinh nghiệm trong việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản của tỉnh Thừa Thiên Huế.

Tuy nhiên, đại biểu lưu ý trong cơ chế, chính sách đặc thù đối với tỉnh Thừa Thiên Huế, Quỹ bảo tồn di sản của Thừa Thiên Huế được sử dụng các nguồn ngân sách của các tỉnh, thành phố hỗ trợ cho tỉnh và không sử dụng ngân sách của địa phương. Sau 3 năm triển khai thực hiện, đến nay nguồn thu của Quỹ này mới hơn 8 tỷ đồng và rất khó khăn trong triển khai thực hiện. “Nguồn thu ở đây là nguồn viện trợ và các tài trợ khác, tuy nhiên dự thảo Luật chưa thể hiện rõ về nguồn thu,” bà Chinh nói.

Về nhiệm vụ chi, theo đại biểu Phạm Thúy Chinh, trong 4 nhiệm vụ được quy định tại Điều 92 của dự thảo Luật, có 3 nhiệm vụ có thể được chi từ nguồn ngân sách Nhà nước, đã có nhiệm vụ được thể hiện tại Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) về văn hóa. Do đó, sẽ có sự trùng lặp với nhiệm vụ chi của ngân sách Nhà nước và trùng với nhiệm vụ chi của CTMTQG.

Đại biểu Phạm Thúy Chinh (Đoàn Hà Giang). Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Đại biểu cho rằng, việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa đặt ra từ yêu cầu thực tiễn, tuy nhiên điều này cũng sẽ dẫn đến nhiều rủi ro như phân tán về nguồn lực của ngân sách Nhà nước; không đảm bảo nguyên tắc là một tài liệu duy nhất về ngân sách Nhà nước; khó khăn khi triển khai tổ chức thực hiện.

“Tôi cho rằng, khi nguồn lực của chúng ta không được thể hiện một cách rõ ràng thì sẽ rất khó để tổ chức được thực hiện, đặc biệt là đối với các địa phương, việc thành lập, duy trì và quản lý vận hành các quỹ này sẽ vô cùng khó khăn,” đại biểu nêu quan điểm.

Từ các phân tích trên, đại biểu Phạm Thúy Chinh đề nghị xem xét thấu đáo và cân nhắc việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa.

Đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn Thanh Hóa) thì đề nghị cân nhắc kỹ quy định Quỹ bảo tồn di sản văn hóa tại địa phương. Theo ông, việc hình thành quỹ ở địa phương, không phải tỉnh nào cũng có thể thành lập; vì vậy nên quy định thành lập Quỹ ở Trung ương do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành lập và quản lý quỹ.

Giải trình về nội dung trên, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh cho biết, qua thảo luận cho thấy, đa số các đại biểu nhất trí thành lập quỹ này. Theo ông, việc xã hội hóa nguồn lực để bảo tồn, phát triển di sản văn hóa là hết sức quan trọng. "Quỹ này chính là cơ chế để chúng ta tiếp nhận sự đóng góp của xã hội," ông Vinh nói.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, di sản văn hóa là rất đặc biệt, phải đặt dưới sự quản lý của Nhà nước. Việc bảo vệ, phát huy các di sản văn hóa phải thực hiện chặt chẽ, do cơ quan Nhà nước tổ chức, giám sát thực hiện.

Về thẩm quyền, ông Vinh cho biết trong dự thảo Luật đã quy định không nhất thiết địa phương nào cũng phải thành lập quỹ, tùy điều kiện.

Đinh Nhung