Đang thiếu hụt 'tổng công trình sư' trong các lĩnh vực quan trọng
Nước ta đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành, 'tổng công trình sư' trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, lĩnh vực kinh tế mới, nhân lực phục vụ công nghiệp quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực quan trọng khác
Sáng 7/7, trong phiên họp thứ 47, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã cho ý kiến bước đầu về dự thảo Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao”.
Nguồn nhân lực cơ bản đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội
Theo báp cáo của Đoàn Giám sát, giai đoạn 2021-2024, Đảng đã rất quan tâm, ban hành nhiều văn bản định hướng, chủ trương phát triển nguồn nhân lực, nguồn nhân lực chất lượng cao.
Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày báo cáo
Trong thời gian gần đây, Bộ Chính trị đã ban hành bốn nghị quyết chiến lược, trong đó đều xác định phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, là yếu tố then chốt để triển khai thành công các nghị quyết. Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đã ban hành văn bản pháp luật, chương trình, đề án, tập trung chỉ đạo, điều hành, triển khai thực hiện các nhiệm vụ phát triển và sử dụng nguồn nhân lực. Trong giai đoạn giám sát, Chính phủ đã ban hành 69 văn bản. Công tác tuyên truyền, quán triệt, thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện chủ trương, chính sách được thực hiện nghiêm túc, trách nhiệm.
Đoàn Giám sát cho rằng, trong thời điểm hiện nay, nguồn nhân lực của nước ta cơ bản đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Đối với khu vực công lập, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chiếm tỉ lệ không nhiều trong tổng số lực lượng lao động toàn xã hội, phần lớn có trình độ từ đại học trở lên. Công tác tuyển dụng, sử dụng, quản lý và phát triển nguồn nhân lực được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm công khai, minh bạch theo quy định, do vậy, chất lượng, trình độ đội ngũ nhìn chung đáp ứng tốt yêu cầu.
Đối với khu vực ngoài công lập, số lượng lao động có sự gia tăng (tốc độ tăng bình quân khoảng 0,65%/năm trong giai đoạn 2021-2024), nhất là trong khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Năm 2024, cả nước có gần 47,3 triệu người lao động làm việc ở khu vực ngoài nhà nước, chiếm 89,3% tổng lực lượng lao động và chiếm trên 91% tổng số lao động có việc làm của nền kinh tế.
Các chính sách thu hút, trọng dụng, đãi ngộ nhân lực chất lượng cao của các bộ, ngành địa phương bước đầu đã phát huy hiệu quả. Từ năm 2018 đến tháng 10/2024, có 706 sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, cán bộ khoa học trẻ được thu hút, tuyển dụng vào làm việc trong các cơ quan, tổ chức.
Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương phát biểu tại phiên họp
Khó khăn trong xác định nhân tài
Bên cạnh đó, một số vấn đề đặt ra là Chính phủ, một số bộ, ngành và hầu hết các địa phương chưa ban hành văn bản tổng thể, định hướng chiến lược dài hạn về phát triển nguồn nhân lực, nhân lực chất lượng cao.
Do chưa có quy định đầy đủ, toàn diện về nhân lực chất lượng cao, nên đã có khó khăn trong công tác xác định nhân tài, người có trình độ cao và việc hoạch định chính sách thu hút, bồi dưỡng nhân lực chất lượng cao. Trong bối cảnh bước vào kỷ nguyên mới, yêu cầu về nhân lực cao hơn, đất nước ta đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành, “tổng công trình sư” trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, lĩnh vực kinh tế mới, nhân lực phục vụ công nghiệp quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực quan trọng khác như luật, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, khí tượng thủy văn,...
Trong khi đó, cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa thực sự hợp lý, chưa gắn kết chặt chẽ và theo kịp nhu cầu của thực tiễn. Tỷ lệ sinh viên theo học các ngành kinh tế, tài chính, luật khá cao. Tỷ lệ theo học các nhóm ngành khoa học cơ bản, nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản… có xu hướng giảm.
Cũng theo Đoàn Giám sát, cơ chế, chính sách đặc biệt để thu hút, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài chậm đổi mới. Chính sách tuyển dụng, thu nhập, tạo môi trường làm việc chưa thực sự hấp dẫn. Cơ cấu, số lượng nguồn nhân lực chất lượng cao chưa hợp lý. Do đó, nước ta đang thiếu hụt chuyên gia đầu ngành, tổng công trình sư trong các lĩnh vực quan trọng, nhất là công nghệ mới, công nghệ cao, có đủ năng lực dẫn dắt, thúc đẩy kinh tế phát triển bứt phá.
Cần cơ chế cụ thể phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao
Thảo luận tại phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đánh giá cao sự bài bản và khoa học trong việc triển khai hoạt động của đoàn giám sát, đặc biệt là mô hình các tổ công tác đi nghiên cứu thực tiễn. Phó Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị cần làm rõ kết quả thể chế hóa các chủ trương thành luật, nghị quyết, nghị định, thông tư…
Đánh giá cao kết quả của Đoàn giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nêu ý kiến tập trung vào việc phát huy kết quả này. Chủ nhiệm Phan Văn Mãi đề nghị các kiến nghị cần đóng góp vào việc ban hành nghị quyết về giáo dục của Trung ương và nghị quyết Đại hội XIV, đặc biệt là phần liên quan đến giáo dục, đào tạo và nguồn nhân lực. Trong đó, nhấn mạnh yêu cầu đổi mới giáo dục, đặc biệt là giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học, cần đột phá hơn nữa.
Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc phát biểu tại phiên họp
Cơ bản thống nhất với báo cáo của đoàn giám sát, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc cho rằng điều quan trọng là sau đợt giám sát phải có được cơ chế, chính sách để thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo Phó Thủ tướng, hiện chúng ta chưa có quy định thế nào là “nguồn nhân lực chất lượng cao”, dựa trên bằng cấp, học vấn, hay khả năng thực hành… Cần làm rõ khái niệm và phạm vi của "nguồn nhân lực chất lượng cao" cũng như xác định các ngành, lĩnh vực ưu tiên đào tạo chuyên sâu thì sau đó mới giải quyết được những vấn đề trọng yếu khác, Phó Thủ tướng nhận định.
Để thu hút được nguồn nhân lực chất lượng cao, Phó Thủ tướng cho rằng không chỉ dựa vào cơ chế, chính sách của nhà nước và còn phải huy động nguồn lực từ xã hội, như các doanh nghiệp. Đồng thời, phải có cơ chế chính sách rõ ràng về nhà ở, biên chế, thu nhập và đề bạt, đặc biệt cho lĩnh vực công nghệ thông tin trong các cơ quan nhà nước.
Do đó, Phó Thủ tướng kiến nghị giao cho Chính phủ xây dựng 1 đề án về vấn đề thu hút và sử dụng nhân tài, cả trong lĩnh vực công và tư, để trình Quốc hội xem xét, ban hành cơ chế chính sách.
