Đánh đổi để yêu thương

Trường hợp lạ của văn đàn thế giới

Tiểu thuyết “Những kẻ ăn sách” có tên tiếng Anh là “The Book Eaters” do Sunyi Dean, một bà mẹ tự kỉ viết ra và là cuốn tiểu thuyết đầu tay của cô. Sinh ra ở Hoa Kỳ và lớn lên ở Hồng Kông (Trung Quốc), hiện cô sống ở Yorkshire cùng các con. Khi không đọc sách, chạy bộ, tập yoga, đôi khi cô ấy trốn khỏi thành phố để bơi lội hoang dã trong những thung lũng cô đơn. Đó là những thông tin cực kỳ đơn giản mà công chúng biết về cô, khi cuốn sách được phát hành và bùng nổ trên toàn cầu.

Tác giả Sunyi Dean với tiểu thuyết “The Book Eaters”.

Ngay từ khi phát hành, tiểu thuyết này đã gây sốt trên văn đàn thế giới ngay từ khi ra mắt độc giả. Hàng loạt tờ báo uy tín đánh sao cho tiểu thuyết như Publishers Weekly,Library Journal, Booklist, The Washington Post, The Guardian.

Theo thống kê của Sunday Times tại Vương Quốc Anh, “Những kẻ ăn sách” ở vị trí thứ 2 trongdanh sách sách bìa cứng bán chạy nhất và cũng đạt vị trí thứ 2 trong danh sách sách quốc tế bán chạy nhất của Vancouver Sun năm 2022. Tiểu thuyết này cũng được đề cử choGiải thưởng Goodreads Choicenăm 2022.Booklistđã gọi nó là tác phẩm khoa học viễn tưởng/giả tưởng và kinh dị đầu tay hàng đầu năm 2022. Mới đây, tiểu thuyết đã được dịch giả trẻ Trọng Nghĩa dịch và phát hành ở Việt Nam.

Với 5 hồi mang tên: Hoàng hôn; Nửa đêm; Giờ phù thủy; Bình minh; Giữa trưa, “Những kẻ ăn sách” mang đến một bi kịch u hoài về gia đình, bản ngã con người và khát vọng sinh tồn. Sunyi Dean dệt nên một câu chuyện u ám và mê hoặc, nơi ranh giới giữa kinh dị, kỳ ảo và bi kịch gia đình trở nên mờ nhòe.

Lấy bối cảnh ở một thế giới vừa gần gũi như đời thực, lại vừa xa lạ vì ý niệm rùng rợn của nó, cuốn tiểu thuyết đầu tay này dẫn dắt người đọc đến một xã hội ẩn giấu, nơi một tộc người cổ xưa tồn tại bằng cách ăn sách. Nghi thức kỳ quái ấy chính là trái tim của câu chuyện, mở ra hành trình truy vấn sâu sắc về bản sắc, quyền lực, giới tính và sự sống còn. Ẩn sau lớp vỏ huyền ảo là những chất vấn rất thực về thân phận con người, tất cả được gói gọn trong một thế giới thần thoại vừa lạ lẫm vừa ám ảnh.

Tầng nghĩa nữ quyền

Một dòng tộc cổ xưa và bí mật sống trên vùng Yorkshire Moors được gọi là Tộc Ăn Sách. Họ duy trì cuộc sống bằng cách ăn sách và ghi nhớ thông tin chứa đựng trong đó. Mỗi thể loại sẽ tạo ra một hương vị độc đáo riêng. Devon Fairweather là thành viên của một trong những gia đình này. Cô lớn lên trong một trang viên hẻo lánh, không quen biết bất kì người phụ nữ nào, được nuôi dưỡng chủ yếu bằng những câu chuyện cổ tích và những câu chuyện cảnh giác trong khi các anh trai cô say mê những câu chuyện về lòng dũng cảm và những cuộc phiêu lưu.

Dịch giả Trọng Nghĩa.

Cuộc hôn nhân của những người trong dòng tộc này được sắp xếp giữa các gia đình với mục đích duy nhất là sinh sản. Quá trình “tái sinh” dân số là điều rất quan trọng bởi dòng tộc này đang bị suy giảm số lượng nghiêm trọng. Devon đã được thông báo rằng cô ấy sẽ kết hôn với Luton Winterfield nhưng không biết trước quá trình kết hôn đòi hỏi những gì hay nói rõ hơn là điều gì đang chờ đợi cô ấy sau khi mỗi đứa con của cô ấy chào đời...

Vì họ là một phần thiểu số nên họ phải trải qua những cuộc hôn nhân được sắp đặt ngắn ngủi, sinh một đứa con, cai sữa cho chúng và được trả về gia đình để tiến hành một cuộc hôn nhân mới. Thông thường, họ chỉ có thể có hai đứa con, vì vậy các cuộc hôn nhân được giám sát cẩn thận giữa Sáu gia đình bởi các Hiệp sĩ và Rồng của họ - một dạng "hình thù" ăn thịt khác, tiêu thụ tâm trí thay vì sách. Khi đứa con trai thứ hai của Devon chào đời, cô đã đối đầu với cả xã hội mà cô lớn lên để bảo vệ con mình. Nhưng hành trình tìm kiếm thuốc chuộc lỗi của cô sẽ khó khăn hơn những gì cô có thể tưởng tượng…

Quả thực đây là một cốt truyện cực kỳ độc đáo: Ăn sách để tiếp nhận tri thức. Điểm sáng của “Những kẻ ăn sách” chính là ý tưởng trọng tâm kỳ lạ mà hấp dẫn đến khó cưỡng: những kẻ ăn sách không cần thức ăn, họ sống bằng cách tiêu hóa tri thức từ trang giấy. Với mỗi cuốn sách bị nuốt chửng, họ hấp thụ cả kiến thức lẫn cảm xúc trong đó, từ triết lý học thuật, luân lý tôn giáo, đến những rung cảm mãnh liệt trong tiểu thuyết hư cấu.

Đây vừa là phép ẩn dụ tinh tế, vừa là một cơ chế thần thoại sắc sảo mà Sunyi Dean dùng để đặt câu hỏi: Chúng ta được định hình bởi những câu chuyện nào? Kiến thức truyền đi như thế nào? Và điều gì xảy ra nếu những câu chuyện ta được phép đọc, hay bị cấm đọc, chính là thứ quyết định con người ta trở thành?

Nhưng cơn đói sách ấy không hề vô hại. Cuộc sống của những kẻ ăn sách bị giam cầm trong các quy chuẩn cổ hủ, đầy tính kiểm soát và ràng buộc, đặc biệt là với phụ nữ. Trong thế giới đó, phụ nữ không được quyền chọn sách để đọc, không được tự quyết cuộc đời mình, mà chỉ được đào tạo để kết hôn và sinh sản. Một tầng nghĩa nữ quyền âm thầm nhưng mạnh mẽ đã hiện lên, phản ánh những cuộc đấu tranh vẫn tiếp diễn trong thế giới thực.

Thông điệp lớn từ một tộc người nhỏ

Trung tâm của câu chuyện là Devon Fairweather, một người phụ nữ trẻ thuộc dòng tộc ăn sách. Từ nhỏ, cô được dạy phải phục tùng, phải hy sinh bản thân cho truyền thống gia tộc. Nhưng tất cả sụp đổ khi cô sinh ra một đứa trẻ khác thường: Cai, một “kẻ ăn trí nhớ” thay vì ăn sách. Sự tồn tại của Cai là một thách thức khủng khiếp: cậu bé chỉ có thể sống nếu hút lấy ký ức và tâm trí con người. Và vì con, Devon phải bỏ trốn, phải bước ra khỏi cái lồng vô hình của gia tộc để bảo vệ đứa con mà cô biết chắc, nếu bị phát hiện, sẽ bị tiêu diệt.

Tiểu thuyết “Những kẻ ăn sách”.

Devon là hình mẫu người mẹ vừa đáng ngưỡng mộ vừa khiến người đọc trăn trở. Cô sẵn sàng giết người để con mình được sống. Cô vừa yêu, vừa sợ chính đứa con của mình. Và cô không ngừng tự hỏi: Liệu sự hy sinh ấy có thực sự đúng đắn? Dean xây dựng Devon như một nhân vật đầy mâu thuẫn và nhân bản - một người phụ nữ bị đẩy đến giới hạn đạo đức, buộc phải đối diện với những lựa chọn mà không ai muốn gánh chịu.

Một chủ đề khác xuyên suốt là “cơn đói”, không chỉ là đói sách, đói ký ức, mà còn là cơn đói tri thức, khát vọng được yêu thương, được thuộc về. Devon đói tự do, đói bình yên. Và đó là một cơn đói mang tính nhân loại mà bất cứ ai cũng có thể đồng cảm.

Khi đọc tiểu thuyết này điều ám ảnh tôi nhất chính là không khí tiểu thuyết được xây dựng đầy u tối, thể như chính nội tâm của tác giả, một người phụ nữ tự kỉ. Lối viết của Dean cô đọng, kiệm lời nhưng vang vọng lâu dài. Thế giới của những kẻ ăn sách mang chất gothic rõ nét: những lâu đài cổ đổ nát, những gia đình sống biệt lập giữa cánh rừng, những truyền thống bí truyền u ám. Từng trang sách như thấm đẫm sự ngột ngạt, nơi mọi nhân vật đều bị giam trong một mê cung của nỗi sợ và sự kiểm soát.

Sunyi Dean đã mở màn sự nghiệp văn chương của mình bằng một tác phẩm táo bạo, giàu tưởng tượng nhưng không xa rời đời sống. Những kẻ ăn sách không chỉ là câu chuyện về tộc người ăn sách, mà còn là ẩn dụ về cách những câu chuyện định hình chúng ta, điều khiển chúng ta, và cũng có thể giải phóng chúng ta.

Điểm mạnh trong cách Dean xây dựng thế giới là sự tiết chế. Không giải thích quá nhiều, không cần giảng giải dài dòng, cô để người đọc tự khám phá từng lớp bí mật qua góc nhìn của Devon. Cách làm này khiến nhịp truyện dồn dập, căng thẳng và đầy cảm xúc, khiến ta không thể ngừng đọc. Vì vậy, “Những kẻ ăn sách” là tiểu thuyết kỳ ảo ám ảnh và sâu sắc. Đặc biệt, tiểu thuyết này không dễ xếp vào một thể loại cố định. Nó vừa là fantasy, vừa là horror, vừa là bi kịch gia đình - với cốt lõi là câu hỏi: để yêu thương, ta sẵn sàng đánh đổi đến đâu?

Tống Phước Bảo