Đầu tư trọng điểm cho giáo dục vùng cao, nền tảng để phát triển bền vững

Quang cảnh hội nghị tổng kết các nội dung về GD&ĐT trong CTMTQG về phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 2021-2025.

Với trọng tâm đầu tư 4 cơ sở giáo dục chiến lược gồm: Đại học Tây Nguyên, Đại học Tây Bắc, Trường Hữu nghị T78 và Hữu nghị 80, dự án đang tạo nền tảng phát triển nguồn nhân lực vùng khó và mở rộng hợp tác quốc tế trong giáo dục.

Loạt công trình điểm nhấn

Trong các nhiệm vụ giáo dục thuộc Chương trình MTQG vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030, Dự án 4.2 tập trung vào đầu tư cơ sở vật chất cho bốn trường trọng điểm gồm: Đại học Tây Nguyên, Đại học Tây Bắc, Trường Hữu nghị T78 và Trường Hữu nghị 80. Đây là những cơ sở giáo dục có vai trò đặc biệt trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho khu vực miền núi, đồng thời góp phần tăng cường hợp tác quốc tế trong giáo dục.

Tại Đại học Tây Nguyên, dự án xây dựng Khoa Y Dược được phê duyệt chủ trương đầu tư từ tháng 7/2022, phê duyệt dự án tháng 3/2024 và liên tiếp được giao kế hoạch vốn năm 2024 và 2025. Đến giữa năm 2025, dự án đã hoàn tất khâu thẩm định thiết kế sau thiết kế cơ sở. Theo kế hoạch, nếu Chương trình được gia hạn giai đoạn 2026–2030 và được bố trí đủ vốn trung hạn, dự án sẽ đủ điều kiện để khởi công các gói thầu thi công chính, tạo tiền đề hình thành trung tâm đào tạo nhân lực y tế cho Tây Nguyên.

Với Đại học Tây Bắc, dự án đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ giảng dạy được phê duyệt chủ trương vào tháng 4/2023, phê duyệt dự án vào tháng 12/2023. Các gói thầu đã hoàn tất lựa chọn và hiện đang triển khai, dự kiến hoàn thành trong năm 2025. Đây là dự án duy nhất trong nhóm đã được bố trí đủ kế hoạch vốn cả giai đoạn 2021–2025 với tổng số 150 tỷ đồng, khẳng định sự ưu tiên cho ngôi trường đầu ngành của khu vực Tây Bắc.

Trường Hữu nghị T78 được phê duyệt chủ trương đầu tư từ tháng 9/2023, phê duyệt dự án tháng 1/2025 và hiện đang triển khai giai đoạn thiết kế xây dựng sau thiết kế cơ sở. Trường Hữu nghị 80 được phê duyệt chủ trương đầu tư vào tháng 4/2024, kèm theo các quyết định giao và điều chỉnh kế hoạch vốn năm 2024–2025 để chuẩn bị triển khai. Cả hai trường này giữ vai trò quan trọng trong việc đào tạo lưu học sinh, qua đó mở rộng hợp tác giáo dục khu vực.

Về tổng thể, kế hoạch vốn cho Dự án 4.2 giai đoạn 2021–2025 là 1.333,222 tỷ đồng từ NSTW. Tính đến hết năm 2024, đã phân bổ 485,144 tỷ đồng, đạt 36,4% cả giai đoạn. Đến tháng 6/2025, tiếp tục phân bổ 185,500 tỷ đồng, nâng tổng số vốn phân bổ lên 670,644 tỷ đồng, tương đương 50,3% kế hoạch. Riêng Đại học Tây Bắc đã được bố trí đủ 150 tỷ đồng như kế hoạch đề ra.

Về giải ngân, tính đến 31/3/2025, con số thực hiện đạt 106,367 tỷ đồng, bằng 15,86% vốn đã phân bổ. Ước đến 31/12/2025, tỷ lệ giải ngân đạt khoảng 24,3%. Điều này phản ánh thực tế khách quan của các dự án đầu tư xây dựng cơ bản quy mô lớn: giai đoạn chuẩn bị kéo dài, trong khi khối lượng giải ngân tập trung nhiều vào thời kỳ thi công.

Toàn cảnh Trường đại học Tây Bắc. Ảnh: ĐH Tây Bắc

Hướng tới hiệu quả bền vững

Việc triển khai Dự án 4.2 cho thấy một số “điểm nghẽn” cần tháo gỡ. Trước hết là thủ tục đầu tư công với nhiều bước chặt chẽ, từ phê duyệt chủ trương, thẩm định thiết kế, đến lựa chọn nhà thầu. Chỉ một khâu bị chậm sẽ kéo theo cả chuỗi dự án chậm tiến độ. Giải pháp đặt ra là phải lập tiến độ đường găng, chốt mốc theo quý và đẩy mạnh xử lý song song các khâu có thể thực hiện đồng thời.

Bên cạnh đó, năng lực chuẩn bị dự án ở các đơn vị chưa đồng đều, hồ sơ kỹ thuật thường phải chỉnh sửa nhiều lần, dẫn tới kéo dài thời gian. Đòi hỏi cần có sự hỗ trợ kỹ thuật trực tiếp từ Bộ, chuẩn hóa mẫu hồ sơ để rút ngắn tiến độ. Đặc biệt, đối với dự án Đại học Tây Nguyên – Khoa Y Dược, cần sớm chốt cơ chế vốn trung hạn giai đoạn 2026–2030 để kịp khởi công các gói thầu chính, bởi đây là dự án có ý nghĩa chiến lược cho đào tạo bác sĩ, dược sĩ phục vụ vùng Tây Nguyên.

Điều quan trọng là không chỉ dừng lại ở việc xây dựng cơ sở vật chất, mà còn phải gắn kết chặt chẽ với nội dung đào tạo. Với Đại học Tây Nguyên, đó là đề án đào tạo y khoa gắn liền với hệ thống bệnh viện khu vực. Với Đại học Tây Bắc, đó là các chương trình thực nghiệm sư phạm, nông lâm ngay tại địa bàn. Còn với Hữu nghị T78 và Hữu nghị 80, chính là môi trường đào tạo gắn với giao lưu quốc tế, tăng cường tiếng Việt và kỹ năng hội nhập cho lưu học sinh Lào, Campuchia.

Một số giải pháp tổ chức được nhấn mạnh cho giai đoạn tới, đó là: Áp dụng mô hình thi công thiết kế, xây dựng đối với hạng mục đủ điều kiện pháp lý để giảm độ trễ; ứng dụng công nghệ BIM trong quản lý chi phí và chất lượng; chuẩn bị định mức chi thường xuyên cho bảo trì, bảo dưỡng, tránh tình trạng đầu tư xong nhanh xuống cấp; công khai minh bạch tiến độ qua bảng điều khiển dữ liệu để kịp thời cảnh báo.

Hơn cả, tác động của Dự án 4.2 sẽ được đo bằng sự thay đổi thực chất trong chất lượng đào tạo. Khi một khoa y hiện đại ra đời ở Tây Nguyên, bài toán thiếu bác sĩ cho đồng bào vùng cao sẽ có cơ hội tháo gỡ. Khi một trung tâm thực nghiệm ở Tây Bắc hoạt động, đội ngũ giáo viên, kỹ sư nông lâm sẽ được nâng tay nghề ngay tại chỗ. Và khi môi trường học tập tại Hữu nghị T78, Hữu nghị 80 được nâng cấp, tình hữu nghị với các nước láng giềng sẽ được củng cố bằng những thế hệ học sinh được đào tạo bài bản.

Nhìn lại chặng đường 2021–2025, Dự án 4.2 đã xây dựng được nền tảng pháp lý và nguồn vốn cơ bản. Chặng đường 2026–2030 sẽ là giai đoạn bản lề để chuyển từ hồ sơ, công trường sang giảng đường, phòng thí nghiệm, nơi những hạng mục đầu tư sẽ thực sự phát huy giá trị. Đó cũng là lúc giáo dục vùng cao và vùng dân tộc thiểu số có thể kỳ vọng bước sang một trang mới, với cơ sở vật chất hiện đại gắn liền với sứ mệnh nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Cao Thị Như Quỳnh