Đề xuất giải pháp thúc đẩy thị trường trái phiếu

Thị trường trái phiếu của Việt Nam đã khởi sắc và có tiềm năng tăng trưởng thêm.

Mảnh ghép còn thiếu

Sau nhiều năm tăng trưởng chậm, thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam đã khởi sắc. Từ năm 2012 tới 2019, lượng phát hành trái phiếu doanh nghiệp đạt tỷ lệ tăng trưởng kép hằng năm là 40% và lượng trái phiếu đang lưu hành còn tồn đọng lên tới khoảng 11,5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Việt Nam - cao thứ tư trong ASEAN.

Phát hành trái phiếu doanh nghiệp có thể tăng thêm. Ngân hàng Phát triển châu Á dự báo, Việt Nam sẽ đạt mức tăng trưởng 1,8% trong năm 2020 và 6,3% trong năm 2021. Mặc dù thấp hơn so với những năm gần đây, nhưng triển vọng này là đáng ghi nhận trong thời điểm rất nhiều quốc gia đang sa lầy trong suy thoái do Covid-19 gây ra.

Các quy định ngân hàng cũng hỗ trợ cho điều này. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã áp đặt các mức trần tăng trưởng vốn vay của ngân hàng từ năm 2014. Năm ngoái, 18 ngân hàng lớn nhất của Việt Nam đã thực hiện chuẩn mực Basel II, theo đó giảm vốn khả dụng để cho vay. Các biện pháp này, cùng với hạn chế việc sử dụng vốn vay ngắn hạn để cho vay dài hạn, khiến trái phiếu ngày càng trở nên hấp dẫn.

Nhưng sự tăng trưởng trái phiếu doanh nghiệp cũng mang lại các rủi ro, nhất là khi chỉ một số ít đơn vị phát hành có xếp hạng tín nhiệm công khai. Mặc dù các nhà đầu tư không bao giờ nên đưa ra quyết định của mình chỉ dựa trên xếp hạng tín nhiệm, song đây là một tham chiếu quan trọng, có thể thúc đẩy kỷ luật thị trường bằng cách không khuyến khích các nhà đầu tư “chạy theo lợi nhuận”, cũng như không khuyến khích các bên phát hành đưa ra các cổ phiếu “ràng buộc lỏng”.

Hơn nữa, xếp hạng tín nhiệm có thể giúp các đơn vị phát hành bảo đảm những điều khoản có lợi hơn, bao gồm thời hạn dài hơn và chênh lệch tín dụng thấp hơn. Điều này sẽ làm giảm chi phí vốn của bên vay và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Việc xếp hạng còn ít do Việt Nam thiếu một tổ chức xếp hạng tín nhiệm trong nước nổi trội. Hai cơ quan đã được cấp phép, nhưng đều mới được thành lập. Trong khi đó, Cơ quan Xếp hạng Philippines (Phil Ratings) được thành lập năm 1985, Cơ quan Xếp hạng Malaysia (Rating Agency Malaysia) được thành lập năm 1990, còn Pefindo ở Indonesia và Cơ quan Dịch vụ thông tin và Xếp hạng Thái Lan được thành lập năm 1993.

Trên khắp châu Á, các đơn vị xếp hạng tín nhiệm đã thiết lập quan hệ đối tác với các cơ quan xếp hạng tín nhiệm toàn cầu để có được uy tín. Việt Nam cần đi theo mô hình đó.

Các cơ quan xếp hạng tín nhiệm toàn cầu nhiều khả năng ưu tiên 3 yếu tố.

Thứ nhất là tính độc lập trong phân tích, điều mà Việt Nam cam kết. Các bên liên quan trong thị trường hiểu rõ mức độ quan trọng của sự độc lập này đối với uy tín của một tổ chức xếp hạng tín nhiệm.

Thứ hai là sự hỗ trợ của các bên liên quan. Tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành Nghị định 88/2014/NĐ-CP, tạo cơ sở pháp lý để cấp phép cho các tổ chức xếp hạng tín nhiệm. Chính phủ còn hỗ trợ rất nhiều sự kiện để tuyên truyền, phổ biến cho thị trường về giá trị của việc xếp hạng. Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam - hiệp hội ngành nghề hàng đầu - cũng được hỗ trợ.

Thứ ba là nhu cầu. Đây là một thách thức. Một tài liệu nghiên cứu của Ngân hàng Phát triển châu Á được công bố gần đây, do Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia tài trợ, đã ước tính rằng, cần phải xếp hạng khoảng 1/3 số trái phiếu phát hành mới tạo ra doanh thu đủ để duy trì một cơ quan xếp hạng trong nước. Nhu cầu xếp hạng này ít có khả năng sẽ tự động nảy sinh.

Năm sáng kiến phối hợp

Việt Nam nên cân nhắc 5 sáng kiến phối hợp sau đây để thúc đẩy sự tăng trưởng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp:

Phổ biến kiến thức cho thị trường: Việt Nam sẽ chấm dứt việc phát hành không được xếp hạng, nếu các đơn vị phát hành hiểu rõ hơn các lợi ích mà xếp hạng có thể mang lại xét tới số lượng phát hành lớn hơn, giá thấp hơn, thời hạn dài hơn và nếu các nhà đầu tư nắm bắt được lợi ích của việc xếp hạng từ tính minh bạch cao hơn, chuẩn đối sánh, giao dịch thị trường thứ cấp.

Các doanh nghiệp nhà nước: Để thay đổi được văn hóa tín nhiệm, thị trường cần có ví dụ về các công ty được hưởng lợi từ việc có xếp hạng tín nhiệm. Các doanh nghiệp nhà nước cần phải tiên phong. Điều này sẽ phù hợp với các sáng kiến của chính phủ nhằm khiến các doanh nghiệp nhà nước huy động vốn vay nhiều hơn dựa trên bảng cân đối tài chính của mình, đa dạng hóa nguồn vốn của doanh nghiệp nhà nước ngoài vốn vay ngân hàng và tạo thuận lợi cho việc phát hành đối chuẩn, từ đó giúp xây dựng đường cong tín nhiệm và văn hóa tín nhiệm.

Bảo hiểm Xã hội Việt Nam: Ở nhiều nước, các quỹ hưu trí là những bên mua trái phiếu doanh nghiệp lớn nhất. Tuy nhiên, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, quỹ hưu trí được Nhà nước bảo trợ, chỉ có thể mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành bởi các ngân hàng. Bảo hiểm Xã hội Việt Nam cần phải đa dạng hóa với các trái phiếu doanh nghiệp ngoài lĩnh vực ngân hàng để gia tăng lợi nhuận tài chính và đa dạng hóa danh mục đầu tư. Nếu Bảo hiểm Xã hội Việt Nam yêu cầu trái phiếu doanh nghiệp phải được xếp hạng, điều này sẽ không chỉ thúc đẩy nhu cầu xếp hạng, mà còn giúp Bảo hiểm Xã hội Việt Nam quản lý rủi ro đối với các tài sản này.

Bắt buộc xếp hạng: Việt Nam đã thông qua Luật Chứng khoán mới vào năm 2019, yêu cầu việc xếp hạng đối với một số loại trái phiếu phát hành ra công chúng. Nhưng Dự thảo Nghị định được đưa ra lấy ý kiến rộng rãi trong tháng 6/2020 đề xuất rằng, bất kỳ loại trái phiếu nào cũng có thể được miễn xếp hạng.

Việt Nam cần quy định việc xếp hạng là bắt buộc hoặc tất cả trái phiếu phát hành ra công chúng cần phải xếp hạng, theo gương của các quốc gia trong khu vực. Xếp hạng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng chi phí của việc phát hành trái phiếu và trong nhiều trường hợp, chi phí này đã được bù đắp thông qua các điều khoản tốt hơn. Xếp hạng không chỉ giúp xây dựng văn hóa tín nhiệm, mà còn là các công cụ điều tiết quan trọng để giám sát sự lành mạnh của thị trường.

Phát hành ra công chúng: Trong năm 2018 và 2019, phát hành riêng lẻ chiếm 94% lượng trái phiếu phát hành. Để tránh gia tăng tình trạng bất thường này, bất kỳ bước đi nào hướng tới việc xếp hạng bắt buộc trái phiếu phát hành ra công chúng cũng cần phải được kết hợp với hợp lý hóa hoạt động chào bán ra công chúng và thắt chặt các quy định về phát hành riêng lẻ.

Một cơ quan xếp hạng tín nhiệm được tổ chức tốt và có uy tín là một trong những mảnh ghép còn thiếu trong thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang gia tăng nhanh chóng ở Việt Nam. Các quan hệ đối tác với các tổ chức xếp hạng toàn cầu sẽ mở ra tiềm năng của thị trường, nhưng các tổ chức xếp hạng toàn cầu muốn bảo đảm chắc chắn rằng nhu cầu xếp hạng là có thật.

Chính phủ có thể đặt nền móng thông qua các cải cách thúc đẩy nhu cầu xếp hạng tín nhiệm và thúc đẩy sự phát triển thận trọng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp.