Đề xuất hỗ trợ tiền mặt, nghỉ thai sản trong Luật Dân số mới

Sáng nay (11/7), Bộ Y tế phối hợp Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam tổ chức Lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Dân số thế giới năm 2025 và công bố báo cáo tình trạng dân số thế giới năm 2025 từ Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc.

Dân số là yếu tố hàng đầu phát triển bền vững

Phát biểu tại buổi lễ, bà Đào Hồng Lan, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Y tế, Phó Trưởng Ban thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia Dân số và Phát triển nhấn mạnh: Đảng, Nhà nước Việt Nam luôn luôn quan tâm đến công tác dân số và xác định quan điểm, định hướng tại Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

Bà Đào Hồng Lan, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Y tế, Phó Trưởng Ban thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia Dân số và Phát triển (Ảnh Trần Minh)

Pháp luật Việt Nam quy định “Mỗi cặp vợ chồng, cá nhân có quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cặp vợ chồng, cá nhân trên cơ sở bình đẳng”. Quy định này là một trong những nội dung thể hiện rất rõ việc “trao quyền tự quyết về sinh sản”.

Bà Đào Hồng Lan cho biết, Việt Nam đã đạt nhiều kết quả quan trọng trong công tác dân số, đó là tốc độ gia tăng dân số được kiểm soát, Việt Nam đang trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội. Thu nhập và mức sống được cải thiện, tuổi thọ trung bình của người dân tăng lên 74,7 tuổi vào năm 2024, cao hơn nhiều quốc gia có cùng mức thu nhập. Dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, công tác tiền hôn nhân, chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và chăm sóc người cao tuổi cũng ngày càng được củng cố và phát triển.

Thách thức mức sinh giảm, già hóa dân số

Bà Lan cho biết, bên cạnh những kết quả đạt được, Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức lớn ảnh hưởng đến phát triển bền vững.

Tổng tỷ suất sinh tiếp tục giảm sâu nhất trong lịch sử và được dự báo sẽ giảm sâu trong những năm tới. Theo kết quả điều tra biến động dân số ngày 1/4/2024, năm 2022 tổng tỷ suất sinh chỉ còn 2,01 con/phụ nữ, giảm xuống còn 1,96 vào năm 2023 và khoảng 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024. Cùng với đó là quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh chóng.

Tỷ số giới tính khi sinh đã được khống chế tuy nhiên chưa ổn định và vẫn ở mức cao so với cân bằng tự nhiên. Tình trạng mang thai và sinh con ở tuổi vị thành niên vẫn còn tồn tại ở một số vùng, đặc biệt nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống.

Tuổi thọ trung bình sống khỏe mạnh chỉ khoảng 65 tuổi. Chất lượng sống của người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn thấp.

Về phương hướng sắp tới, bà Đào Hồng Lan cho biết, Bộ Y tế đang tích cực tập trung xây dựng Luật Dân số và Chương trình mục tiêu Quốc gia chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035 với mục tiêu bảo đảm an sinh, sức khỏe, bình đẳng cho mọi người dân với nguyên tắc lấy con người là trung tâm, là mục tiêu của sự phát triển bền vững đất nước.

Toàn cảnh buổi lễ (ảnh Trần Minh)

Đề xuất hỗ trợ tài chính để duy trì mức sinh thay thế

Bộ Y tế đang đề xuất trong dự thảo Luật Dân số trình Chính phủ để trình Quốc hội có ý kiến và thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10/2025) có một số nội dung như ưu đãi về chế độ nghỉ thai sản; hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật khi sinh con; hỗ trợ cho phụ nữ mang thai, sinh con khi sàng lọc trước sinh và sơ sinh; ưu tiên tiếp cận chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội và các hỗ trợ khác phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội của từng thời kỳ.

Ưu đãi tài chính hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật với gia đình sinh con một bề, có hai con gái; quy định các biện pháp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh phù hợp với mỗi địa phương và cả nước.

Xây dựng và phát triển cơ sở hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi; phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi như cấp học bổng, học phí người học chuyên ngành lão khoa tại cơ sở đào tạo thuộc khối ngành sức khỏe của Nhà nước.

Các đại biểu bấm nút hưởng ứng ngày dân số thế giới (ảnh Trần Minh)

Quy định các biện pháp thực hiện việc tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn đối với nam, nữ; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh. Và các biện pháp, chính sách hỗ trợ khác để thực hiện việc duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số.

Tại buổi lễ, Bộ trưởng Đào Hồng Lan đề nghị các Ban, Bộ, Ngành, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố tiếp tục quan tâm lãnh đạo, phân bổ ngân sách cho công tác dân số, nhất là trong bối cảnh thay đổi chính quyền địa phương hai cấp; đồng thời tích cực phối hợp trong quá trình xây dựng Luật Dân số và Chương trình mục tiêu Quốc gia chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035.

Việt Nam mong muốn trong thời gian tới tiếp tục nhận được sự hợp tác chặt chẽ của các tổ chức quốc tế, phái đoàn ngoại giao các nước và cộng đồng quốc tế chia sẻ, hỗ trợ để giải quyết hiệu quả trong việc ứng phó với xu thế mức sinh xuống thấp và già hóa dân số nhanh; đồng thời hỗ trợ xây dựng và hoàn thiện Luật Dân số

Tại lễ mít tinh, Bà Pauline Fatima Tamesis, Điều phối viên Thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam đã phát biểu: “Liên Hợp Quốc tại Việt Nam cam kết tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Chính phủ trong việc: đảm bảo tiếp cận phổ cập với các dịch vụ sức khỏe sinh sản có chất lượng; hỗ trợ thúc đẩy các chính sách dân số toàn diện; mở rộng giáo dục giới tính toàn diện phù hợp với độ tuổi và dịch vụ thân thiện với thanh niên; tăng cường hệ thống dữ liệu để phục vụ tốt hơn cho công tác lập kế hoạch và đầu tư”.

Ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam, thông qua bài trình bày tóm tắt về Báo cáo Tình trạng Dân số Thế giới 2025, ghi nhận nỗ lực của Việt Nam trong việc đảm bảo quyền tự quyết sinh sản về cho mọi người và nhấn mạnh không thể có phát triển bền vững nếu thiếu đi quyền tự quyết về sinh sản. Khi đảm bảo quyền được lựa chọn của mỗi người, chúng ta đang trao quyền cho các gia đình, thúc đẩy bình đẳng giới và mở ra tiềm năng của thay đổi dân số.

Nguyễn Hà/VOV.VN