Đề xuất trao cơ chế để DNNN làm chủ công nghệ chiến lược

Tại Diễn đàn “Doanh nghiệp Nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt” do Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) tổ chức, nhiều chuyên gia cho rằng doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) phải là lực lượng tiên phong trong đổi mới, chuyển đổi số và phát triển công nghệ đột phá. Tuy nhiên, để khu vực này đóng vai trò dẫn dắt, cần sớm tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế và cơ chế tài chính, đồng thời trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn.

Hơn 200 đại biểu bàn giải pháp nâng cao sức cạnh tranh và vai trò dẫn dắt của DNNN

Cần cơ chế thử nghiệm để DNNN dám nghĩ, dám làm

TS. Chử Đức Hoàng, Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ), cho rằng doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) phải là lực lượng tiên phong trong cuộc cách mạng công nghệ. Nếu phát huy đúng vai trò dẫn dắt và chủ động đầu tư cho nghiên cứu - phát triển (R&D), khu vực này có thể đóng góp trực tiếp vào mục tiêu tăng trưởng hai con số của nền kinh tế.

Ông Hoàng đề xuất cần có cơ chế thử nghiệm để DNNN nghiên cứu, phát triển và làm chủ công nghệ chiến lược, nhất là trong bối cảnh yêu cầu tiên phong đổi mới và chuyển đổi số ngày càng rõ rệt. Theo đó, DNNN muốn dẫn dắt thị trường phải tập trung vào các giải pháp đột phá như chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo… Song nguồn lực tài chính và cơ chế quản trị hiện vẫn còn bị bó buộc, đòi hỏi chuyển đổi mạnh mẽ từ cơ chế “xin - cho” sang “tự chủ - trách nhiệm”.

Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) kiến nghị khẩn trương ban hành nghị quyết mới về DNNN và triển khai cơ chế thử nghiệm đổi mới công nghệ (sandbox). Theo đó, doanh nghiệp được phép thí điểm công nghệ trong môi trường có kiểm soát từ 12-24 tháng; nếu thành công sẽ nhân rộng, còn nếu thất bại thì rút kinh nghiệm và không bị xử lý trách nhiệm, nhằm khuyến khích tinh thần dám nghĩ, dám làm. Ông đề xuất chọn 10-15 DNNN chiến lược để thí điểm làm chủ các công nghệ trọng điểm như trí tuệ nhân tạo, chip bán dẫn, mạng 5G-6G, năng lượng sạch, công nghệ sinh học…

Tại Diễn đàn, TS. Chử Đức Hoàng, Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (Bộ KH&CN) chia sẻ về nội dung: "Đòn bẩy chính sách cho đổi mới công nghệ: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNN".

Tại Diễn đàn, đại diện một doanh nghiệp viễn thông nêu thực tế, cùng một dự án đầu tư về trí tuệ nhân tạo, doanh nghiệp tư nhân có thể quyết rất nhanh, trong khi DNNN mất tới một năm chờ phê duyệt, dẫn đến nguy cơ sản phẩm lạc hậu trong lĩnh vực công nghệ thay đổi từng ngày.

Để DNNN thực sự đổi mới, ông Chử Đức Hoàng đề xuất hoàn thiện thể chế và quản trị theo hướng trao quyền tự chủ tài chính theo Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo 2025. Cơ quan quản lý chỉ giám sát theo kết quả đầu ra (KPI) thay vì kiểm soát quy trình; đồng thời xử lý trách nhiệm minh bạch khi không đạt mục tiêu.

Bên cạnh đó, thủ tục đầu tư công nghệ cần được đơn giản hóa, rút thời gian phê duyệt dự án khoa học - công nghệ từ 90 ngày xuống 30 ngày nhằm tránh mất cơ hội. Việc triển khai sandbox đối với các công nghệ đột phá như AI tạo sinh, blockchain, công nghệ sinh học cũng được đề xuất để tăng tốc đổi mới.

Ông Hoàng cho biết, mỗi năm Nhà nước dành khoảng 25.000 tỷ đồng (tương đương 1% ngân sách) hỗ trợ đổi mới công nghệ, trong đó 70-80% định hướng cho doanh nghiệp. Các cơ chế hỗ trợ bao gồm: hỗ trợ 50% lãi suất vay ưu đãi cho dự án R&D; tài trợ không hoàn lại 40-50% chi phí nghiên cứu ứng dụng; giảm 50% thuế thu nhập doanh nghiệp cho hoạt động R&D và chuyển giao công nghệ; miễn tiền thuê đất 3-5 năm cho doanh nghiệp công nghệ cao.

Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia cũng đề xuất Nhà nước đẩy mạnh đặt hàng chiến lược và giao DNNN làm chủ các công nghệ quan trọng như AI, chip bán dẫn, 5G-6G, năng lượng sạch, công nghệ sinh học. Các lĩnh vực thuộc quốc phòng, an ninh và hạ tầng thiết yếu cần được bảo đảm nguồn lực dài hạn và cơ chế đặc biệt.

“Những giải pháp này nhằm giúp DNNN khắc phục tình trạng đầu tư rời rạc, thiếu chủ động, tiến tới cơ cấu lại theo hướng tinh gọn, hiệu quả, thực sự phát huy vai trò mở đường và dẫn dắt trong các ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế”, ông Hoàng nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Đình Tuấn, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Viễn thông Mobifone chia sẻ tại phần tọa đàm.

Gỡ điểm nghẽn thể chế tài chính để DNNN dẫn dắt đổi mới

Nhìn từ góc độ thể chế, TS. Hà Huy Ngọc - Thư ký Hội đồng Tư vấn Thủ tướng Chính phủ, Giám đốc Trung tâm Chính sách Chiến lược Kinh tế Địa phương và Lãnh thổ (Viện Kinh tế Việt Nam) - cho rằng Nghị quyết 57 đã nhấn mạnh nhóm “giải pháp đột phá”, và Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV tiếp tục đặt yêu cầu về “đột phá chiến lược”. Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay của DNNN lại nằm ở cơ chế tài chính cho đầu tư khoa học công nghệ.

Ông Ngọc khẳng định, Việt Nam không thiếu các DNNN đủ tiềm lực để tạo đột phá như Petrovietnam, Viettel. Nhiều doanh nghiệp đã lập quỹ khoa học công nghệ nhưng lại không thể sử dụng linh hoạt.

“Liệu Petrovietnam có thể được trao cơ chế tự chủ đủ mạnh để triển khai điện gió ngoài khơi? Mobifone có thể được giao quyền mạnh hơn để phát triển mạng 5G?”, ông Ngọc đặt vấn đề.

Từ thực tế thiên tai gần đây, ông Ngọc cho biết nhiều khu vực mất điện dẫn tới mất hoàn toàn tín hiệu di động, trong khi giải pháp vệ tinh hoàn toàn khả thi nếu Việt Nam đàm phán với các tập đoàn toàn cầu như doanh nghiệp của Elon Musk để bảo đảm hạ tầng thông tin liên lạc.

Nhắc tới hàng không, ông cho rằng Việt Nam hiện vẫn là “nền kinh tế tầm thấp” do chủ yếu vận hành máy bay trên độ cao 3.000m, cho thấy còn nhiều giới hạn cần vượt qua để bắt kịp xu hướng công nghệ.

TS. Hà Huy Ngọc, Thư ký Hội đồng Tư vấn Thủ tướng Chính phủ, Giám đốc Trung tâm Chính sách Chiến lược Kinh tế Địa phương và Lãnh thổ, Viện Kinh tế Việt Nam chia sẻ tại tọa đàm.

TS. Hà Huy Ngọc kỳ vọng Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV sẽ thật sự tập trung vào các đột phá chiến lược, trao quyền chủ động mạnh mẽ hơn cho DNNN để các doanh nghiệp chủ lực có thể dẫn dắt quốc gia tiến lên bằng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Diễn đàn "DNNN: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" mang ý nghĩa thời sự và thiết thực trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế và hội nhập ngày càng sâu rộng với khu vực và thế giới.

Với sự tham dự của 200-250 đại biểu, bao gồm đại diện lãnh đạo các bộ, ban, ngành, viện nghiên cứu, trường đại học, cùng đại diện các DNNN, tổng công ty, cơ quan truyền thông… Diễn đàn là dịp để phân tích những cơ hội và thách thức hiện nay, đồng thời đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm giúp DNNN thật sự trở thành động lực dẫn dắt, kiến tạo và lan tỏa phát triển trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Bà Hà Thị Thu Hằng, Phó Trưởng ban Kế hoạch và Phát triển Tổng Công ty Hàng Không Việt Nam, CTCP trao đổi tại phần tọa đàm.

Lê Hoàng - Văn Ngân/VOV.VN