Đền Chợ Củi - Di tích linh thiêng thờ Quan Hoàng Mười ở Hà Tĩnh
Tọa lạc bên dòng sông Lam thơ mộng, lưng tựa núi Hồng Lĩnh, đền Chợ Củi (còn gọi là đền Củi) thuộc huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, từ lâu đã trở thành một trong những điểm đến tâm linh nổi bật không chỉ của Hà Tĩnh mà còn của cả vùng Bắc Trung Bộ. Với vị trí đắc địa, cảnh quan hữu tình và sự linh thiêng trong đời sống tín ngưỡng dân gian, đền Củi thu hút hàng vạn du khách, phật tử và con nhang đệ tử về chiêm bái mỗi năm, nhất là vào dịp lễ hội.
Đền Chợ Củi thờ Đức Quan Hoàng Mười - một vị thánh trong Tứ phủ Thánh hoàng của tín ngưỡng Đạo Mẫu Việt Nam. Tuy nhiên, trong tâm thức dân gian xứ Nghệ - Hà Tĩnh, Đức Hoàng Mười còn gắn liền với hình tượng lịch sử - vị tướng Lê Khôi, cháu ruột vua Lê Lợi, người từng lập nhiều công lao hiển hách trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.
Theo truyền tích, trong một trận thiên tai, Lê Khôi đã không quản hiểm nguy, thân chinh dẫn quân vượt rừng, mở kho lương cứu đói cho dân. Nhưng khi đến chân núi Hồng Lĩnh, thuyền của ông không may bị nhấn chìm. Dân làng tổ chức tang lễ thì trời bỗng nổi mây ngũ sắc, thi thể ông nổi lên nhẹ tựa lông hồng, rồi mối đùn đất che kín di quan. Từ đó, người dân lập đền thờ ông, suy tôn là Đức Quan Hoàng Mười - vị thánh độ thế, thương dân như con.
Đền Chợ Củi mang kiến trúc truyền thống đặc trưng thời Nguyễn, đã trải qua nhiều lần trùng tu nhưng vẫn giữ được vẻ cổ kính, trang nghiêm. Từ cầu Bến Thủy theo Quốc lộ 1A, men chân núi Ngã Mã và dòng sông Lam, đền Củi hiện ra trong vườn cây cổ thụ rợp bóng, như ẩn như hiện giữa thiên nhiên yên bình.
Công trình gồm tam quan uy nghi bên bờ sông, với trụ giữa cao 2,85m xây kiểu chồng diêm. Qua 12 bậc cấp là hạ điện, tiếp đến là trung điện, thượng điện, được bài trí thành các cung thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, Ngũ Vị Tôn Ông, Hoàng Mười, Chầu Mười, Trần Triều… Mỗi cung điện đều mang đậm tính biểu tượng văn hóa tín ngưỡng dân gian.
Quần thể di tích còn có hồ bán nguyệt và khuôn viên tản bộ xanh mát, tạo nên không gian chiêm bái và vãn cảnh hài hòa, thiêng liêng mà gần gũi.
Đền Chợ Củi từ lâu nổi danh linh thiêng. Dân gian tin rằng “người thành tâm thì cầu gì được nấy”, bởi vậy nơi đây trở thành địa chỉ hành hương của đông đảo tín đồ, du khách khắp ba miền, nhất là trong các dịp cầu bình an, công danh, tài lộc.
Hằng năm, đền tổ chức ba đại lễ chính: Ngày 3/3 Âm lịch: Giỗ Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Ngày 20/8 Âm lịch: Giỗ Hưng Đạo Đại Vương. Ngày 10/10 Âm lịch: Giỗ Đức Quan Hoàng Mười.
Mỗi dịp lễ hội, không khí tại đền Củi trở nên nhộn nhịp nhưng vẫn giữ được sự tôn nghiêm. Người đi lễ không chỉ để chiêm bái mà còn là dịp kết nối với nguồn cội văn hóa dân tộc thông qua những nghi lễ truyền thống, âm nhạc hầu đồng, và những câu chuyện huyền thoại sống động từ đời sống tâm linh dân gian.
Đền Chợ Củi không chỉ là một địa điểm du lịch tâm linh đặc sắc mà còn là nơi bảo lưu những giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng người Việt. Nơi đây quy tụ sự hòa quyện giữa thiên nhiên - lịch sử - tín ngưỡng, là minh chứng cho sức sống bền bỉ của Đạo Mẫu trong đời sống tinh thần người Việt.
