Đền Choọng - nơi lưu giữ huyền thoại Nàng Tóc Thơm

Tượng thờ Nàng Tóc Thơm tại Thượng điện Đền Choọng (xã Châu Lý, huyện Quỳ Hợp, Nghệ An).

Đền Choọng tọa lạc tại bản Choọng Bùng (xã Châu Lý, huyện Quỳ Hợp, Nghệ An), nằm bên dòng Nậm Choọng hiền hòa, tạo nên một khung cảnh thanh bình và linh thiêng.

Đền thờ Nàng Phốm Hóm, theo tiếng Thái nghĩa là “Nàng Tóc Thơm” – một người con gái dân tộc Thái đảm trách sứ mệnh chỉ huy việc gom lương thảo nuôi quân trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 - 1427).

Tuy được xây dựng cách nay gần 600 năm, nhưng do trải qua thời gian bào mòn và chiến tranh, ngôi đền dần xuống cấp nghiêm trọng, mất đi nhiều dấu tích giá trị. Phải đến năm 2010, theo nguyện vọng thiết tha của nhân dân và sự chỉ đạo sát sao của chính quyền huyện Quỳ Hợp, công tác phục dựng mới chính thức được xúc tiến trên nền móng cũ.

Đông đảo đồng bào các dân tộc Thái - Kinh đã cùng góp công, góp của để san nền, làm sân bãi, khởi động giai đoạn một của quá trình phục dựng đền, tập trung vào việc khôi phục nghi môn và hạ điện, đưa công trình về gần với vị trí ban đầu. Giai đoạn này được hoàn thành và khánh thành vào năm 2014.

Đến cuối năm 2018, giai đoạn hai tiếp tục được triển khai với việc hoàn thiện thượng điện bằng gỗ lim, lợp ngói đỏ, xây tường gạch, tái hiện kiến trúc ba gian, hai hồi, bốn vì theo lối truyền thống.

Bên cạnh đền chính là khu trưng bày di tích cổ, lưu giữ 16 viên đá kê chân cột còn lại từ ngôi đền xưa, như một minh chứng cho chiều sâu lịch sử và tâm linh của vùng đất Mường Choọng.

Tính đến nay, quần thể tâm linh rộng gần 10 ha đã trở nên khang trang, uy nghi và được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, minh chứng cho nỗ lực phục hồi đầy tâm huyết và lòng tôn kính của nhân dân đối với tiền nhân. Lễ hội Đền Choọng diễn ra hằng năm vào ngày 11-12/2 (âm lịch), nhằm tưởng nhớ công lao của Nàng Tóc Thơm – người con gái Thái có công trong khởi nghĩa Lam Sơn, đồng thời cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản làng bình an. Phần lễ trang nghiêm với các nghi thức truyền thống như Yết cáo, rước linh giá, nộp trâu, đại tế, tạ lễ; mâm lễ vật phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc với thịt trâu, bánh sừng trâu, cơm lam, cá nướng, trầu cau…

Phần hội là không gian sôi động với các hoạt động văn nghệ dân gian như múa sạp, múa lăm vông, biểu diễn cồng chiêng, cùng các trò chơi truyền thống như bắn nỏ, kéo co, đi cà kheo… Không chỉ là dịp để nhân dân các dân tộc Thái - Kinh giao lưu, kết nối cộng đồng, lễ hội Đền Choọng còn mang ý nghĩa sâu sắc trong việc tôn vinh di sản văn hóa dân tộc, giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa miền Tây xứ Nghệ trong đời sống đương đại.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích Đền Choọng, đặc biệt là lễ hội truyền thống gắn với Nàng Tóc Thơm, là một hoạt động thiết thực trong khuôn khổ Dự án 8 "Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em", thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia. Hoạt động này không chỉ góp phần thúc đẩy bình đẳng giới mà còn lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc, khơi dậy niềm tự hào về truyền thống lịch sử, từ đó góp phần xây dựng cộng đồng phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn di sản và nâng cao vị thế phụ nữ trong đời sống hiện đại.

Trường Hùng