Đi tìm nguồn vốn cho năng lượng tái tạo Việt Nam

Hầu hết dự án quy mô lớn do công ty trong nước phát triển

Trong ba năm trước khi đại dịch Covid-19 xuất hiện, Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng trong đầu tư vào điện mặt trời nhanh nhất trên thế giới.

Quốc gia này đã vượt Thái Lan vào năm 2019, trở thành nước có công suất lắp đặt điện mặt trời lớn nhất trong ASEAN, dữ liệu từ Wood Mackenzie – một công ty tư vấn trong ngành năng lượng, tăng vọt từ 105MW trong năm 2018, lên hơn 16.600MW vào năm 2020, vượt xa mục tiêu ban đầu của chính phủ.

Sự tăng trưởng này chủ yếu được thúc đẩy bởi biểu giá điện hỗ trợ (FIT) hấp dẫn, cho phép các nhà phát triển hưởng một mức giá đảm bảo trong một khoảng thời gian – một sự chắc chắn mà các nhà đầu tư đều ưa thích.

Bên cạnh đó, hầu hết các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn ở Việt Nam cho đến nay đều do các công ty trong nước phát triển, bà Stephanie Betant, Giám đốc toàn quốc Khối Dịch vụ ngân hàng doanh nghiệp, HSBC Việt Nam, cho biết tại Diễn đàn & Triển lãm kinh tế xanh (GEFE) 2022 do EuroCham tổ chức.

Cụ thể, dữ liệu từ Công cụ Theo dõi cơ sở hạ tầng Mekong (Mekong Infrastructure Tracker) cho thấy rằng khoảng 60% dự án năng lượng tái tạo trong nước được phát triển hoàn toàn bởi các công ty Việt Nam, 27% còn lại được phát triển bởi một công ty Việt Nam hợp tác với đối tác quốc tế. Chỉ 12% (tương đương khoảng 10 dự án) được phát triển mà không có đối tác Việt Nam.

Bà Stephanie Betant, Giám đốc toàn quốc Khối Dịch vụ ngân hàng doanh nghiệp, HSBC Việt Nam.

Cho đến nay, phần lớn các khoản đầu tư vào điện tái tạo của Việt Nam đều đến từ các nguồn trong nước. Thị trường vốn trong nước với lãi suất cho vay (trước đây) trong khoảng 10% đã cung cấp số vốn cần thiết để khởi động các dự án theo các biểu giá FIT.

Tương tự như các thị trường mới nổi khác, chìa khóa để thúc đẩy các dự án này khởi động là khả năng tận dụng các mối quan hệ ngân hàng hiện có, và bảng cân đối kế toán doanh nghiệp để có được nguồn tài trợ.

Kể từ năm 2020, các công ty năng lượng tái tạo Việt Nam đã phát hành hơn 3 tỷ USD trái phiếu doanh nghiệp bằng mệnh giá VND trên thị trường trong nước, theo ước tính của Viện Kinh tế năng lượng và phân tích tài chính (IEEFA).

Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có công ty nào tiếp cận được các thị trường nước ngoài. Từ năm 2021 đến nay, chỉ có bảy đợt phát hành trái phiếu ra nước ngoài của các doanh nghiệp Việt Nam, chủ yếu là để phát triển bất động sản.

Mặc dù vẫn chưa rõ Quy hoạch điện VIII sắp tới sẽ đặt ra sản lượng điện mặt trời và điện gió chính xác là bao nhiêu, nhưng rõ ràng sản lượng này sẽ tăng lên. Câu hỏi được đặt ra là làm thế nào để tài trợ khối lượng lớn năng lượng tái tạo mới cần thiết để đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Báo cáo quốc gia về khí hậu và phát triển của Ngân hàng Thế giới chỉ ra rằng các khoản đầu tư vào quá trình chuyển đổi năng lượng sạch có thể đạt 15 – 17 tỷ USD/năm trong tương lai, từ mức 7 – 8 tỷ USD/năm hiện nay.

Vai trò của FDI

Theo bà Stephanie Betant, khoản đầu tư lớn sẽ dẫn đến một “lỗ hổng tài trợ”, cho cả Tập đoàn Điện lực Việt Nam và các nhà sản xuất điện độc lập, phát sinh nhu cầu đối với dòng vốn quốc tế trong lĩnh vực mà trước đến nay chủ yếu chỉ dựa vào các ngân hàng trong nước.

Với những giới hạn của các nhà cho vay trong nước, bao gồm hạn mức tăng trưởng tín dụng và hạn mức cho vay tối đa với một khách hàng, vai trò của nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài có thể sẽ rất quan trọng khi các dự án mới (dự án greenfield) bắt đầu được xây dựng.

Trên thực tế, các hình thức tài trợ khá đa dạng, đơn cử như cơ quan tín dụng xuất khẩu (ECA) – cung cấp một phương tiện rất phổ biến để tài trợ cho các dự án trên toàn thế giới liên quan đến việc nhập khẩu chi phí vốn/dịch vụ.

Vào năm 2021, hình thức này đã thu hút được 115 tỷ USD hỗ trợ tài chính trên toàn cầu. Tuy nhiên, cho đến nay, loại hình tài trợ tín dụng này vẫn còn hạn chế ở Việt Nam, mặc dù đã xuất hiện những ý định tài trợ cho các trang trại gió mới như một phần của Quy hoạch điện VIII, tùy thuộc vào khả năng nhận được bảo lãnh của ngân hàng địa phương đối với các phương án thanh toán của bên vay.

Ngoài ra, có thể kể đến hình thức các ngân hàng phát triển và thị trường vốn nợ.

Trên thực tế, các công ty năng lượng tái tạo của Việt Nam đã phát hành trái phiếu trong nước, tuy nhiên, thị trường nước ngoài hiện vẫn còn bỏ ngỏ. Các nhà đầu tư quốc tế vẫn thận trọng với thị trường năng lượng tái tạo của Việt Nam, mong đợi sự bảo đảm của các ngân hàng địa phương đối với các lựa chọn thanh toán của bên vay để giảm thiểu những lo ngại về việc cắt giảm, chấm dứt hợp đồng.

Rất có khả năng các liên doanh địa phương và quốc tế sẽ thống trị thị trường điện gió ngoài khơi của Việt Nam một khi thị trường này được hình thành.

Mặc dù một số nhà phát triển dự án năng lượng châu Âu đã hiện diện tại thị trường Việt Nam, nhưng chính các đối thủ cạnh tranh châu Á mới đóng vai trò xúc tác mạnh nhất, vì hơn 90% công ty nước ngoài đầu tư vào điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam là từ các nước châu Á, chẳng hạn như Thái Lan, Nhật Bản và Philippines, bà Stephanie Betant nhấn mạnh.

Những công ty châu Á cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp chuyên môn kỹ thuật và các nguồn tài chính cần thiết. Đáng chú ý, các công ty năng lượng châu Á lâu đời như AC Energy (Philippines), Gulf Energy và B.Grimm Power (Thái Lan), đã tận dụng nguồn lực của mình để huy động vốn từ các ngân hàng phát triển đa phương (như ADB) để hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo trong nước.

“Rất có khả năng các liên doanh địa phương và quốc tế sẽ thống trị thị trường điện gió ngoài khơi của Việt Nam một khi thị trường này được hình thành”, đại diện HSBC Việt Nam dự báo.

Do sự phức tạp và nhạy cảm tiềm ẩn xung quanh các dự án điện gió ngoài khơi, các công ty điện gió ngoài khơi lớn trên toàn cầu đã hợp tác với các đối tác phát triển địa phương cho các dự án đầu tiên của họ tại Việt Nam.

Đơn cử, Orsted – công ty năng lượng bền vững toàn cầu, đang hợp tác với Tập đoàn T&T – một công ty đa ngành hàng đầu của Việt Nam, để cùng phát triển dự án điện gió ngoài khơi có công suất khoảng 10GW ở hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận.

Giải pháp thu hút nguồn vốn

Bà Stephanie Betant nhấn mạnh: “Các tổ chức tài chính Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ với tốc độ đáng ngạc nhiên trong thời gian qua. Họ có năng lực và khả năng tạo ra sự khác biệt, do đó, HSBC luôn sẵn sàng và hoan nghênh việc hợp tác chiến lược với các ngân hàng trong nước, để hỗ trợ Việt Nam trong quá trình chuyển đổi năng lượng xanh”.

Bà đánh giá chính sách quốc tế cũng đang được cải thiện để biến cơ sở hạ tầng thành một loại tài sản, và thúc đẩy cơ sở hạ tầng bền vững. Sáng kiến Thúc đẩy tài trợ các cơ sở hạ tầng bền vững (Fast-Infra) nhằm mục đích thiết lập một hệ thống gắn nhãn thống nhất, có thể áp dụng toàn cầu cho các khoản đầu tư vào nhiều loại tài sản cơ sở hạ tầng bền vững, bao gồm năng lượng tái tạo và truyền tải, phân phối năng lượng, và điện.

Vì sao thị trường vốn 'hờ hững' với tài chính xanh?

Thông qua hệ thống gắn nhãn này, thị trường có thể dễ dàng báo hiệu tính bền vững của tài sản, nhờ đó các nhà đầu tư biết rằng tiền của họ sẽ được chuyển đến các dự án đáp ứng các nhu cầu về môi trường, xã hội, khả năng phục hồi, quản trị và đóng góp cho các mục tiêu phát triển bền vững.

Với các điều kiện/sửa đổi về khả năng vay vốn được cải thiện đối với hợp đồng mua bán điện (PPA) hiện tại, đại diện HSBC dự báo sẽ có dòng vốn FDI đáng kể được rót vào lĩnh vực năng lượng tái tạo tương tự như các thị trường khác trong khu vực.

Ngoài ra, việc phát hành trái phiếu xanh, xã hội, bền vững và liên kết bền vững (GSSS) tại thị trường Việt Nam có thể là một điểm cộng cho Việt Nam, cải thiện điểm số ESG của quốc gia, và thu hút các nhà đầu tư quốc tế - những người ngày càng quan tâm hơn đến phát triển bền vững.

Từ kinh nghiệm toàn cầu của HSBC, Uruguay gần đây đã thực hiện thành công một đợt phát hành trái phiếu liên kết bền vững, và giao dịch này được thị trường đón nhận nồng nhiệt.

Ngoài ra, quá trình phát triển các khung pháp lý cho GSSS là cách tuyệt vời để các bộ phận, bao gồm bộ phận lập kế hoạch, tài chính, chi tiêu, ngồi lại với nhau, thống nhất và nỗ lực vì sứ mệnh tạo ra một tương lai tốt đẹp hơn, vị lãnh đạo HSBC nhấn mạnh.

Kiều Mai