Địa chỉ đỏ của Báo chí Cách mạng Việt Nam

Nơi “cầm bút như cầm súng”

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng ra đời trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống Pháp bước vào giai đoạn cam go. Theo chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng bộ Việt Minh và Đoàn Báo chí kháng chiến đã xúc tiến mở lớp đào tạo này nhằm chuẩn bị đội ngũ người viết báo phục vụ sự nghiệp cách mạng. Ban Giám đốc trường gồm 5 người do ông Đỗ Đức Dục (Phó Bí thư Tổng bộ Việt Minh, chủ bút Báo Thanh Nghị, Độc Lập) làm Giám đốc, nhà báo Xuân Thủy (Ủy viên Thường vụ Tổng bộ Việt Minh, Chủ nhiệm Báo Cứu Quốc) làm Phó Giám đốc, cùng các ông Như Phong, Đồ Phồn, Tú Mỡ làm ủy viên. Ngày 4/4/1949, lễ khai giảng khóa học đầu tiên được tổ chức đơn sơ dưới mái nhà tranh giữa rừng tại xóm Bờ Rạ, xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. 29 người thầy giảng dạy tại lớp học ấy không ai khác chính là các đồng chí lãnh đạo giàu kinh nghiệm về chính trị, phong phú về lý luận, thực tiễn như Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Võ Nguyên Giáp, cùng nhiều trí thức, văn nghệ sĩ lớn như Trần Huy Liệu, Nam Cao, Xuân Diệu, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi, Tố Hữu.

Lớp học trong rừng nhưng nội dung đào tạo rất phong phú, từ những kiến thức nền tảng “Báo chí là gì?”, “Điều kiện để người viết báo”, “Cấu tạo một tờ báo, tổ chức tòa soạn, kỹ thuật in ấn, phát hành…” cho đến kỹ năng chuyên môn như phóng sự, điều tra, phỏng vấn, xã luận, viết tin, viết tiểu thuyết, làm thơ, viết kịch, châm biếm… Nhà trường còn tổ chức nhiều buổi thực tập: học viên đi thực tế, viết bài và cùng nhau xuất bản những tờ báo tường, tờ tin ngay tại chiến khu.

Các đại biểu tham quan Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng ở xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên năm 2025. Ảnh: Phạm Hùng

Sau khi kết thúc ba tháng đào tạo cấp tốc (từ ngày 4/4/1949 đến ngày 6/7/1949) 42 học viên tỏa đi khắp các chiến trường, các địa bàn trọng yếu của Tổ quốc. Họ vững vàng cầm bút cũng như cầm súng, xông pha nơi tuyến lửa để vừa viết báo tuyên truyền, cổ vũ Nhân dân kháng chiến, vừa tham gia chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Từ mái trường tranh tre nứa lá giữa núi rừng đã đào tạo nên những “hạt giống đỏ” đầu tiên cho nền báo chí cách mạng như: Thép Mới, Trần Kiên, Lý Thị Trung, Mai Cương; đạo diễn Bành Châu, Trần Vũ; nhà văn Hữu Mai, Hải Như, Từ Bích Hoàng…

Tổng Bí thư Trường Chinh khi viết lưu bút ngày 22/6/1949 cho khóa học đã đánh giá Trường Huỳnh Thúc Kháng là “một thí nghiệm thành công”, từ nền móng này, Báo chí Cách mạng Việt Nam sẽ đào tạo được nhiều cán bộ cầm bút “chiến đấu với quân thù bằng ngòi bút, hướng dẫn dư luận quốc dân” ngày càng hiệu quả hơn. Từ dấu son ấy, Báo chí Cách mạng Việt Nam không ngừng lớn mạnh. Nếu năm 1949, cả nước mới có khoảng 10 tờ báo với chừng 300 người làm báo, thì ngày nay báo chí nước nhà đã phát triển vượt bậc với hàng trăm cơ quan báo chí và hàng vạn người cầm bút chuyên nghiệp. Những thế hệ “học trò” gián tiếp của Trường Huỳnh Thúc Kháng đã và đang tiếp nối sự nghiệp vẻ vang mà lớp nhà báo đầu tiên khởi xướng.

Hồi sinh ngôi trường đặc biệt

Trải qua 70 năm đầy biến động, dấu tích ngôi trường lá giữa đại ngàn năm xưa tưởng chừng bị thời gian vùi lấp. Tuy nhiên, bằng nỗ lực bền bỉ của Hội Nhà báo Việt Nam và chính quyền địa phương, địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã dần được “hồi sinh”. Công trình được khởi công đầu năm 2024 và hoàn thành vào tháng 8/2024, đúng dịp kỷ niệm 75 năm thành lập trường. Ngày 9/8/2024, lễ khánh thành và bàn giao công trình tu bổ, tôn tạo Di tích lịch sử quốc gia Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được tổ chức trang trọng tại xã Tân Thái. Khu di tích nằm trong vùng quy hoạch Khu du lịch quốc gia Hồ Núi Cốc, có diện tích gần 900m2. Nổi bật là nhà bia tưởng niệm và bức phù điêu lớn khắc họa 48 chân dung của toàn thể Ban Giám hiệu, giảng viên và học viên khóa học 1949. Bên cạnh đó, khu di tích xây mới một nhà trưng bày hai tầng mô phỏng lớp học làm báo năm xưa và một nhà sàn truyền thống tái hiện trụ sở Tổng bộ Việt Minh tại ATK.

Bước vào không gian trưng bày mộc mạc giản dị, khách tham quan được tận mắt thấy những hiện vật quý của báo chí kháng chiến: chiếc máy chữ, cây bút, trang bản kẽm, những số Báo Cứu Quốc, Sự Thật, Nhân Dân ố vàng… Đặc biệt, ngay vị trí trang trọng là chiếc máy in khổ 24x42 cm nặng hơn 600 kg, một cổ vật in báo từ đầu những năm 1950 do tỉnh Tuyên Quang trao tặng. Nhà báo Phan Hữu Minh kể lại: “Khi biết chiếc máy in này vẫn còn được gìn giữ ở Tuyên Quang, lãnh đạo Bảo tàng Báo chí Việt Nam trực tiếp lên làm việc, bày tỏ quyết tâm lưu giữ và trưng bày xứng đáng, chiếc máy in cổ và đã ngay lập tức được Tỉnh ủy, UBND tỉnh Tuyên Quang bàn giao. Tháng 4/2024, đích thân Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang cùng các cán bộ vượt 80 cây số đưa máy về đặt trong ngôi nhà sàn của khu di tích, kịp phục vụ lễ khánh thành. Giờ đây, cỗ máy in báo thô mộc ấy trở thành hiện vật “biết nói”, gợi nhớ âm vang những trang báo rì rào in giữa rừng năm xưa, để thế hệ hậu sinh hình dung rõ hơn về những người làm báo thời khói lửa”.

Từ ngày mở cửa, khu di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã nhanh chóng trở thành địa chỉ đỏ “về nguồn” của báo giới cả nước. Khi đến đây, ai nấy không giấu được niềm xúc động, tự hào khi đứng dưới mái trường tranh tre phục dựng và ôn lại lịch sử hào hùng của nghề. Đứng trong không gian của lớp học, nhà báo Thư Ngọc, Báo Đồng Nai chia sẻ: “Với những người làm báo hôm nay, được trở về nơi khởi nguồn ấy là dịp để soi lại chính mình: về lý tưởng hành nghề, về bản lĩnh trước những cạm bẫy thông tin và về đạo đức nghề nghiệp trong một môi trường truyền thông ngày càng phức tạp. Nhắc đến Trường Huỳnh Thúc Kháng với nhiều người làm báo không chỉ là nhắc đến một địa danh lịch sử, mà là nhắc đến lời nhắc nhở: Viết có trách nhiệm, viết để phụng sự tổ quốc, Nhân dân”.

Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng còn đang phát huy giá trị trong hiện tại như một trung tâm sinh hoạt nghiệp vụ của báo giới, điểm đến cho sinh viên báo chí học tập, học sinh trải nghiệm thực tế lịch sử.

Ở góc độ địa phương, đồng chí Trịnh Việt Hùng, Ủy viên Dự khuyết Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Thái Nguyên khẳng định: “Việc phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam tu bổ, tôn tạo, quản lý, bảo tồn Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm tự hào của Thái Nguyên – nơi từng là cái nôi của cách mạng và báo chí kháng chiến. Di tích đã, đang và sẽ tiếp tục là một điểm đến mang ý nghĩa lớn, được đưa vào danh mục các địa chỉ đỏ trong hành trình khám phá “Thủ đô gió ngàn”.

Hoài Anh