Điểm mơ hồ trong cam kết đất hiếm của Trung Quốc

Một mỏ khai thác đất hiếm ở Nội Mông, Trung Quốc - Ảnh: Reuters

Bộ Thương mại Trung Quốc sau đó cho biết các hạn chế xuất khẩu hiểm đất hiểm mà nước này công bố hôm 9/10 sẽ được hoãn thực thi trong vòng 1 năm.

Theo kế hoạch, Trung Quốc dự định mở rộng danh mục các nguyên tố đất hiếm mà doanh nghiệp phải xin giấy phép xuất khẩu và siết chặt kiểm soát việc xuất khẩu thiết bị dùng cho hoạt động thăm dò và tinh chế, cũng như các công nghệ cần thiết để sản xuất nam châm đất hiếm. Bắc Kinh cũng sẽ yêu cầu các công ty nước ngoài sản xuất sản phẩm có chứa đất hiếm Trung Quốc phải xin phép khi xuất khẩu sang các quốc gia và khu vực khác.

Theo thỏa thuận đạt được sau cuộc gặp thượng đỉnh, phía Trung Quốc cho biết sẽ hoãn các quy định mới trong 1 năm. Tuy nhiên, tài liệu do Nhà Trắng công bố ngày 1/11 không nêu mốc thời gian mà nói: “Trung Quốc sẽ tạm dừng triển khai trên phạm vi toàn cầu các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm mở rộng và các biện pháp liên quan mà nước này đã công bố ngày 9/10/2025”.

Như vậy, có thể thấy, Washington diễn giải rằng Trung Quốc sẽ tạm hoãn các biện pháp mở rộng này và chưa ấn định thời hạn khôi phục.

Liên quan tới các biện pháp hạn chế xuất khẩu được Bắc Kinh thực thi từ ngày 4/4, hai bên cũng có khác biệt trong cách diễn giải. Theo quy định này, Bắc Kinh yêu cầu doanh nghiệp phải xin giấy phép khi xuất khẩu 7 loại đất hiếm phục vụ sản xuất nam châm hiệu suất cao cho xe điện và máy bay chiến đấu.

Sau thượng đỉnh tuần trước, Nhà Trắng cho biết Bắc Kinh sẽ “xóa bỏ” các biện pháp kiểm soát xuất khẩu hiện hành, đồng nghĩa không còn yêu cầu doanh nghiệp xin giấy phép. Tuy nhiên, nhà chức trách quản lý khu phát triển công nghiệp đất hiếm ở Baotou (Nội Mông) phủ nhận thông tin này với một bài đăng trên trang mạng xã hội chính thức hôm 3/11 nói rằng các quy định ban hành hồi tháng 4 vẫn tiếp tục có hiệu lực.

Theo tờ báo tài chính Caixin, Baotou là một trong những “thủ phủ” sản xuất đất hiếm hàng đầu của Trung Quốc. Cơ quan đăng tải thông tin trên được cho là nơi trực tiếp xử lý việc cấp phép xuất khẩu cho doanh nghiệp trên địa bàn. Caixin cũng xác nhận các quy định hạn chế ban hành hồi tháng 4 vẫn đang có hiệu lực.

Một số nhà quan sát cho rằng Bắc Kinh vẫn có thể gây sức ép lên xuất khẩu đất hiếm thông qua thủ tục hải quan, bất kể các biện pháp hạn chế chính thức có còn hiệu lực hay không. Trên thực tế, tình huống tương tự đã từng xảy ra.

Năm 2010, Trung Quốc tạm dừng xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản trong bối cảnh hai bên xảy ra tranh chấp xung quanh quần đảo Senkaku. Khi đó, do khung pháp lý về kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc chưa hoàn thiện nhưng các thủ tục thông quan bị chậm trễ đã gây gián đoạn dòng chảy đất hiếm.

Trung Quốc hiện chiếm khoảng 70% sản lượng đất hiếm và hơn 80% sản lượng nam châm đất hiếm toàn cầu. Lợi thế này lâu nay được Bắc Kinh sử dụng như một đòn bẩy trong đàm phán với Mỹ.

Hồi tháng 4, khi Trung Quốc siết kiểm soát xuất khẩu, kim ngạch xuất khẩu nam châm đất hiếm của nước này sang Mỹ giảm 59% so với cùng kỳ năm trước. Sang tháng 5, trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang, mức giảm lên tới 93%. Hệ quả là chuỗi cung ứng toàn cầu bị xáo trộn, hãng xe Ford Motor phải tạm dừng hoạt động tại một số nhà máy ở Mỹ.

Đến tháng 9, xuất khẩu nam châm đất hiếm của Trung Quốc sang Mỹ vẫn thấp hơn 30% so với cùng kỳ, dù căng thẳng đã hạ nhiệt và hai bên đang thúc đẩy hoàn tất thỏa thuận thương mại.

Một số nguyên tố đất hiếm, trong đó có dysprosium vốn đặc biệt khan hiếm, tập trung chủ yếu ở Trung Quốc và một số ít quốc gia khác.

“Nhiều khả năng Mỹ sẽ đẩy nhanh nỗ lực xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm độc lập với Trung Quốc, nhưng trước mắt nước này vẫn chưa thể hết phụ thuộc”, một nguồn tin am hiểu về lĩnh vực nhận định với tờ Nikkei Asia.

Đức Anh