Điểm tựa lịch sử - trách nhiệm hôm nay

1. Tôi lớn lên cùng những câu chuyện về chiến tranh, không chỉ qua các câu chuyện, qua sách vở, mà còn bằng cả những vết thương và cơn đau của chính những người thân trong gia đình mình.

Cha mẹ tôi đều tham gia kháng chiến chống Mỹ, công tác tại Đoàn 559 bộ đội Trường Sơn và đều là thương binh. Mẹ tôi là thương binh hạng 1/4. Chứng nhận thương tật ghi rõ: “vết thương xuyên thấu não đỉnh P, liệt 1/2 người, mắt thoái hóa hoàng điểm, di chứng động kinh”. Vết thương ấy dường như là một “thiết bị dự báo thời tiết” bất đắc dĩ, hành hạ mẹ tôi mỗi khi trái gió trở trời.

Suốt những năm tháng tuổi thơ cho đến khi trưởng thành, tôi hầu như không nghe mẹ than thở hay kể về nỗi đau của riêng mình. Mẹ thường nhẹ nhàng nói: “Mẹ và bao đồng đội còn sống sót trở về đã là may mắn lắm rồi con ạ”. Câu nói ấy đã theo tôi mãi, trở thành bài học giản dị nhưng sâu sắc về lý tưởng sống của cả một thế hệ đi trước. Tuy nhiên, nỗi đau, vết thương từ chiến tranh không phải của riêng gia đình tôi. Nó là một phần ký ức chung của cả dân tộc, là sợi dây vô hình kết nối những người ở lại.

Khá lâu trước đây, tôi có chuyến đi thực tế về Quảng Trị, lên tận biên giới giáp nước bạn Lào, nhìn sang Savanakhet. Đứng trên mảnh đất từng là chiến trường khốc liệt năm xưa, tôi kể với người anh đồng nghiệp cùng đi về Khe Sanh, làng Vây, về chiến dịch Đường 9 - Nam Lào, về những cánh rừng, những con dốc mà cha mẹ tôi từng hành quân, chiến đấu. Bất chợt, cả hai chúng tôi cùng lặng đi. Anh tâm sự, anh cũng là con của một liệt sĩ, và mẹ anh đã được tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam Anh hùng. Cha anh đã hy sinh và mãi đến nhiều năm sau ngày hòa bình, gia đình mới tìm thấy phần mộ của ông tại một nghĩa trang ở Phú Quốc.

Sự đồng cảm giữa hai người con của những người lính đến thật tự nhiên, không cần nhiều lời giải thích. Chúng tôi hiểu rằng, phía sau sự trưởng thành của mình là bóng hình của những bậc ông bà, cha mẹ - những người đã đặt lợi ích của Tổ quốc lên trên hạnh phúc của gia đình. Bởi thực tế, trong hai cuộc kháng chiến cứu nước, giải phóng dân tộc cũng như sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đã có gần 1,2 triệu người con ưu tú của dân tộc đã ngã xuống, hóa thân vào non sông, đất nước. Những vết thương, sự kiện và hy sinh ấy không bao giờ là những con số thống kê vô hồn mà là di sản sống động nhất về lòng dũng cảm, kiên cường, lòng tự hào dân tộc. Nó nhắc nhở chúng ta mỗi ngày rằng nền hòa bình, an ninh mà chúng ta đang được hưởng, sự bình yên, đủ đầy được đánh đổi bằng máu, nước mắt và cả tuổi thanh xuân của các thương binh, liệt sĩ đã “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.

2. Đáng buồn thay, giữa dòng chảy của lòng biết ơn và niềm tự hào dân tộc, vẫn còn đó những tiếng nói lạc lõng, những luận điệu xuyên tạc, cố tình phủ nhận lịch sử, cố tình đánh đồng sự hy sinh cao cả với những mục đích phi nghĩa khác, cho rằng chúng ta chỉ biết khắc ghi thù hận. Việc tri ân các Anh hùng, liệt sĩ, thương binh chính là để giáo dục thế hệ trẻ lòng yêu nước và trách nhiệm công dân.

Lịch sử dân tộc chưa bao giờ là những trang ký ức tĩnh lặng mà thực sự là một mạch nguồn sống động. Mạch nguồn ấy được kết tinh từ sự hy sinh của những người con đất Việt, tạo nên “vốn liếng” vô giá cho những người đang sống. Mỗi chúng ta hôm nay cần ý thức sâu sắc rằng mình không chỉ là người thừa hưởng mà còn có nghĩa vụ bảo toàn và làm sinh sôi nguồn vốn liếng ấy. Ngày 27-7 là ngày tri ân. Lòng tri ân đích thực không dừng lại ở những lời nói hay nghi thức tưởng niệm, mà cần phải được minh chứng bằng năng lực kiến tạo một thực tại xứng tầm với quá khứ, bằng việc sống, học tập, làm việc với tất cả trách nhiệm và sự tử tế.

Đất nước hôm nay đã sang trang, bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình. Trong kỷ nguyên này, niềm tự hào về quá khứ cần được chuyển hóa thành bản lĩnh vượt khó, tư duy độc lập và tinh thần dấn thân không mỏi mệt. Đây chính là cách để làm tròn đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, là cam kết với những bậc tiền nhân rằng sự hy sinh của họ không vô nghĩa.

TS NGUYỄN QUỲNH ANH