Điều này sẽ xảy ra khi 400.000 tài xế TP.HCM chuyển sang xe điện

Tháng 9 này, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM sẽ hoàn thiện và trình Đề án chuyển đổi xe 2 bánh từ sử dụng xăng sang điện cho toàn bộ tài xế công nghệ và giao hàng.

Với khoảng 400.000 tài xế công nghệ và giao hàng vẫn còn sử dụng xe máy xăng tại TP.HCM hiện nay, xét về mặt kinh doanh và kinh tế, các chuyên gia tin rằng quá trình chuyển đổi này sẽ đặt ra một số thách thức cho các nền tảng gọi xe công nghệ và giao hàng.

3 thách thức với tài xế chuyển sang xe điện

Trao đổi với Tri Thức - Znews, Thạc sĩ Antoine Goupille - Giảng viên ngành Quản trị, Khoa Kinh doanh tại Đại học RMIT Việt Nam - nhấn mạnh gánh nặng tài chính đối với tài xế chính là thách thức hàng đầu.

Mặc dù đề xuất của TP.HCM bao gồm các biện pháp quan trọng như hỗ trợ lãi suất vay mua xe, miễn thuế VAT và lệ phí trước bạ, chi phí mua xe máy điện mới vẫn là rào cản đáng kể

Hiện xe máy điện tầm trung có giá 20-35 triệu đồng, các mẫu cao cấp lên tới 70 triệu đồng. Một số dòng xe cơ bản có giá tương đương xe xăng phổ biến, nhưng việc bỏ ra một khoản đầu tư lớn như vậy không hề dễ dàng, đặc biệt với những tài xế có thu nhập hạn hẹp. Ngoài ra, họ còn đối mặt với chi phí tiềm ẩn như mua thiết bị sạc, thuê pin, gây áp lực lên dòng tiền tức thời.

Thách thức thứ hai, theo ông Goupille, hạ tầng cũng là “nút thắt cổ chai” quan trọng. Hiện TP.HCM có khoảng 600 điểm sạc công cộng và 50 trạm đổi pin, chỉ đáp ứng chưa đến 10% nhu cầu dự kiến cho 350.000-400.000 xe máy điện vào năm 2028.

Ông Antoine Goupille lưu ý nhiều tài xế hiện tại đã quá quen với xe máy xăng và có thể ngần ngại chuyển đổi xe điện. Ảnh: NVCC.

Đặc biệt với tài xế xe ôm công nghệ, những người di chuyển 80-120 km mỗi ngày (cao gấp 3-4 lần người dùng thông thường), khả năng sạc hoặc đổi pin nhanh chóng, thuận tiện là yếu tố then chốt để giảm "thời gian chết" và duy trì thu nhập.

“Hạ tầng không đủ sẽ tạo ra lo lắng về phạm vi hoạt động, giảm hiệu quả vận hành và ảnh hưởng đến sự hài lòng của tài xế”, chuyên gia này nhận định.

Rào cản thứ ba là tâm lý ngần ngại của tài xế. Nhiều người đã quen với xe xăng và tỏ ra lo lắng về công nghệ mới, tuổi thọ pin và chi phí bảo trì.

Dù xe điện mang lại lợi ích dài hạn như chi phí vận hành rẻ hơn 80% so với xăng và chi phí bảo trì thấp hơn, ông Goupille vẫn tin rằng để thuyết phục tài xế chuyển đổi cần không chỉ ưu đãi tài chính mà cả chiến dịch nâng cao nhận thức, cung cấp dữ liệu và minh chứng rõ ràng về tính tiện lợi.

Tại một tọa đàm diễn ra hồi tháng 8, đại diện Grab cho biết có đến 80% tài xế chưa từng trải nghiệm xe điện. Trên 60% trong số đó chưa sẵn sàng chuyển đổi, chủ yếu vì chi phí đầu tư ban đầu cao và khó tiếp cận nguồn hỗ trợ tài chính.

Nhiều tài xế phụ thuộc hoàn toàn vào chiếc xe máy như một tài sản lớn của gia đình, nên việc chuyển đổi, kể cả có trả góp 1-2 triệu đồng/tháng cũng có thể là một gánh nặng lớn.

Một vấn đề khác là hạ tầng trạm sạc còn thiếu và chưa đồng bộ. Hơn 60% tài xế Grab cho biết đang thuê trọ, chỉ 1/3 có điều kiện sạc xe qua đêm tại nhà. Trong khi đó, thời gian sạc pin dài, quãng đường di chuyển ngắn và chi phí bảo dưỡng cao khiến nhiều tài xế lo ngại.

Nguồn cung tài xế có thể biến động

Theo đề án, TP.HCM đặt mục tiêu thay thế 30% xe xăng vào 2026 và 80% vào 2027 (tương đương 320.000 xe). Đồng thời, đề xuất dừng ký hợp đồng mới với tài xế xe xăng từ tháng 1/2026.

Chuyên gia RMIT cảnh báo đề xuất này có thể tác động đến khả năng duy trì dịch vụ. Điều này có thể khiến một bộ phận tài xế dừng hoạt động do chưa kịp chuyển đổi, kéo theo nguy cơ thiếu hụt nhân lực, tăng thời gian chờ đợi và chi phí đi lại cho hành khách, ảnh hưởng đến sự ổn định của thị trường dịch vụ.

Thạc sĩ Antoine Goupille cũng nhận định chính sách này sẽ trực tiếp khiến tốc độ tăng trưởng đội xe chậm lại.

Nguồn cung tài xế có thể trồi sụt mạnh, ảnh hưởng đến hoạt động cung cấp dịch vụ của ứng dụng. Ảnh: Duy Hiệu.

Nguồn nhân lực mới sẽ chỉ giới hạn ở những cá nhân đã sở hữu xe điện hoặc có khả năng mua xe, khiến lực lượng lao động tiềm năng bị thu hẹp đáng kể. Điều này làm chậm quá trình bổ sung tài xế mới cho các nền tảng gọi xe và giao hàng, từ đó hạn chế phạm vi tiếp cận thị trường và năng lực cung ứng dịch vụ tổng thể.

Ông Goupille cho rằng biện pháp này có thể tạo ra sự mất cân bằng cung - cầu, đặc biệt trong mùa cao điểm, dịp lễ hay khi thời tiết bất lợi.

Nếu tốc độ tuyển dụng và chuyển đổi sang xe điện không theo kịp biến động nhu cầu, hệ quả dễ thấy là thời gian chờ đợi của người dùng sẽ kéo dài, giá cước có xu hướng tăng cao và biến động thường xuyên, trong khi độ tin cậy của dịch vụ giảm sút. Những yếu tố này cộng hưởng có thể bào mòn uy tín thương hiệu và khiến khách hàng rời bỏ ứng dụng để tìm lựa chọn thay thế.

Cuối cùng, có thể dự đoán rằng các nền tảng sẽ cạnh tranh mạnh mẽ hơn để tuyển dụng tài xế. Lượng tài xế xe điện hạn chế sẽ trở thành nguồn lực khan hiếm mà nhiều bên cùng “giành giật”. Sự gia tăng cạnh tranh như vậy có thể làm tăng chi phí tuyển dụng cho các nền tảng, khiến việc mở rộng hoạt động hiệu quả trở nên khó khăn và tốn kém hơn.

Các ứng dụng gọi xe có thể làm gì?

Để tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi suôn sẻ và khả thi về mặt kinh tế cho các đối tác tài xế, Thạc sĩ Antoine Goupille cho rằng các nền tảng công nghệ cần triển khai chiến lược đa hướng, trong đó quan hệ đối tác chiến lược đóng vai trò trung tâm.

Cách tiếp cận hiệu quả nhất là tăng cường hợp tác với các nhà sản xuất xe máy điện, nhà cung cấp pin, đặc biệt là các đơn vị cung cấp mô hình “pin như một dịch vụ” (Battery-as-a-Service – BaaS) và các tổ chức tài chính. Điều này sẽ mở ra mức giá ưu đãi, gói tài chính linh hoạt và giải pháp pin tích hợp, giúp giảm đáng kể chi phí đầu tư ban đầu cũng như chi phí vận hành liên tục cho tài xế.

Ông dẫn ví dụ về Grab hợp tác với BYD Việt Nam triển khai các chương trình ưu đãi như cam kết thu nhập và bảo hành pin, qua đó khuyến khích tài xế mạnh dạn chuyển đổi sang xe điện.

Các nền tảng gọi xe có thể cung cấp giải pháp đổi pin, giúp giảm thời gian chết của tài xế và tối đa hóa thu nhập. Ảnh: Phương Lâm.

Các nền tảng cũng có thể cung cấp gói ưu đãi tài chính nâng cao, như giảm tỷ lệ khấu trừ phí sử dụng ứng dụng cho các chuyến xe điện để trực tiếp tăng thu nhập cho tài xế, thưởng hiệu suất cho những người tham gia sớm hoặc có tần suất hoạt động cao, đồng thời phát triển các chương trình cho thuê dài hạn hoặc ngắn hạn. Mô hình cho thuê cho phép tài xế trải nghiệm xe điện trước khi quyết định mua, giúp giảm rào cản gia nhập và hạn chế rủi ro tài chính.

Mặc dù phát triển hạ tầng là trách nhiệm của chính quyền, ông Goupille nhấn mạnh các nền tảng vẫn có thể đóng vai trò quan trọng bằng cách đầu tư hoặc tạo điều kiện tiếp cận các điểm sạc và đổi pin. Điều này có thể bao gồm việc lắp đặt trạm sạc chuyên dụng tại những khu vực có lưu lượng giao thông cao hoặc trung tâm hỗ trợ tài xế hoặc hợp tác với các mạng lưới sẵn có để mở rộng độ phủ.

“Việc đẩy mạnh các giải pháp đổi pin hiệu quả đặc biệt quan trọng, giúp giảm thời gian chết của tài xế và tối đa hóa thu nhập”, vị này chia sẻ.

Cuối cùng, chuyên gia nhấn mạnh vai trò của các chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức toàn diện. Các chương trình này cần giúp tài xế hiểu rõ lợi ích của xe điện, sự khác biệt trong vận hành, cách sạc và bảo dưỡng cơ bản. Việc xóa bỏ những hiểu lầm về chi phí, độ bền pin hay khả năng vận hành sẽ giúp họ tự tin hơn khi chuyển đổi.

Bên cạnh đó, các nền tảng nên tận dụng dữ liệu hành vi của tài xế để triển khai hỗ trợ một cách chiến lược, tối đa hóa hiệu quả và tác động của các sáng kiến.

Minh Khánh