Định hình phát triển du lịch thể thao mạo hiểm Quảng Ninh

Phóng viên báo Tin tức và Dân tộc đã có cuộc phỏng vấn PGS.TS Phạm Hồng Long, Khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội xung quanh chủ đề này

Trong bối cảnh du lịch trải nghiệm ngày càng lên ngôi, nhiều địa phương đang tìm kiếm các động lực tăng trưởng mới. Theo ông, du lịch thể thao mạo hiểm có vị trí như thế nào trong xu hướng phát triển chung của du lịch hiện nay, đặc biệt là với Việt Nam?

Du lịch thế giới đang chứng kiến một sự dịch chuyển rất rõ rệt, từ mô hình tham quan – nghỉ dưỡng thụ động sang các hình thức du lịch trải nghiệm, khám phá và gắn với rèn luyện sức khỏe. Du lịch thể thao mạo hiểm nổi lên như một phân khúc tăng trưởng nhanh, không chỉ bởi yếu tố mới lạ, thử thách mà còn vì nó đáp ứng nhu cầu khẳng định bản thân, tìm kiếm giá trị tinh thần của du khách hiện đại.

Theo các nghiên cứu của Tổ chức Du lịch Thế giới, du lịch mạo hiểm là một trong những phân khúc có khả năng phục hồi nhanh nhất sau khủng hoảng, thu hút nhóm khách có mức chi tiêu cao và thời gian lưu trú dài. Quan trọng hơn, nếu được quản lý đúng cách, loại hình này còn góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương.

Tại Việt Nam, Chiến lược phát triển du lịch đến năm 2030 đã xác định rõ du lịch thể thao, du lịch mạo hiểm là dòng sản phẩm chủ lực cần ưu tiên phát triển. Điều này cho thấy, Nhà nước đã nhìn nhận du lịch thể thao mạo hiểm không còn là hoạt động bên lề hay phong trào, mà là một cấu phần quan trọng trong cơ cấu sản phẩm du lịch quốc gia, nhằm đa dạng hóa trải nghiệm và nâng cao năng lực cạnh tranh điểm đến.

Riêng với Quảng Ninh – một địa phương được đánh giá có lợi thế đặc biệt về tài nguyên – ông nhìn nhận tiềm năng phát triển du lịch thể thao mạo hiểm ra sao?

Có thể nói, Quảng Ninh là một trong số ít địa phương ở Việt Nam hội tụ đầy đủ các điều kiện để phát triển tổ hợp du lịch thể thao mạo hiểm đa địa hình. Địa phương này sở hữu cả biển, đảo, rừng, núi, trung du và vùng biên giới, tạo nên một cấu trúc địa mạo rất hiếm.

Trên biển, Vịnh Hạ Long và Vịnh Bái Tử Long không chỉ có giá trị cảnh quan, di sản, mà còn có đặc điểm thủy văn đặc biệt: vùng nước nội thủy kín gió, sóng lặng, được che chắn tự nhiên. Đây là điều kiện lý tưởng để tổ chức các hoạt động thể thao dưới nước như chèo thuyền kayak, SUP, đua thuyền buồm hay bơi vượt biển quy mô lớn, thậm chí quanh năm – điều mà không phải vùng biển nào cũng làm được.

Phong cảnh ở Tiên Yên, Quảng Ninh. Ảnh: Phạm Hồng Long.

Ở khu vực đảo, như Cô Tô hay Thanh Lân, tiềm năng phát triển lặn biển chuyên nghiệp, lặn tự do, khám phá hệ sinh thái biển là rất lớn. Nếu được đầu tư bài bản theo chuẩn quốc tế, đây có thể là những sản phẩm cao cấp, thu hút dòng khách có khả năng chi trả cao.

Trên đất liền, các khu vực như Bình Liêu, Tiên Yên, Đông Triều hay Đồng Sơn – Kỳ Thượng có hệ thống địa hình đồi núi, rừng tự nhiên và các cung đường mòn rất phù hợp cho trekking, leo núi, chạy trail, đạp xe địa hình. Những địa danh như “sống lưng khủng long” Bình Liêu đã trở thành biểu tượng trải nghiệm, có sức hút lớn với cộng đồng du lịch mạo hiểm trong và ngoài nước.

Đặc biệt, Quảng Ninh còn có lợi thế vượt trội về hạ tầng giao thông. Hệ thống cao tốc, cảng hàng không quốc tế Vân Đồn, cảng tàu khách quốc tế Hạ Long giúp nâng cao khả năng tiếp cận – yếu tố then chốt đối với du lịch thể thao mạo hiểm và các sự kiện thể thao quy mô lớn.

Thực tế cho thấy du lịch thể thao mạo hiểm tại Quảng Ninh vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Theo ông, đâu là những điểm mạnh và điểm yếu nổi bật hiện nay?

Có thể thấy rất rõ bức tranh hai mặt.

Về điểm mạnh, Quảng Ninh sở hữu thương hiệu Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long – đây là lợi thế cạnh tranh mang tính toàn cầu. Việc tổ chức các hoạt động thể thao trong lòng di sản luôn có sức hấp dẫn rất lớn với cộng đồng vận động viên và du khách quốc tế. Bên cạnh đó, năng lực tổ chức sự kiện của Quảng Ninh đã được khẳng định qua nhiều sự kiện lớn, từ thể thao đến văn hóa – du lịch. Chính quyền địa phương cũng thể hiện tinh thần quyết liệt, đồng hành cùng doanh nghiệp.

Cộng đồng dân tộc thiểu số tại địa phương Quảng Ninh.

Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất hiện nay là sản phẩm còn thiếu chiều sâu và tính chuyên nghiệp. Phần lớn hoạt động mới dừng ở mức trải nghiệm đơn giản, mang tính quảng bá, như chèo kayak tham quan hay các giải chạy phong trào. Các sản phẩm mạo hiểm cấp độ cao – vốn tạo ra giá trị kinh tế lớn – còn rất hạn chế.

Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chuyên biệt là một nút thắt đáng lo ngại. Du lịch mạo hiểm đòi hỏi đội ngũ hướng dẫn viên, huấn luyện viên có kỹ năng chuyên môn, cứu hộ cứu nạn và chứng chỉ quốc tế. Hiện nay, lực lượng này tại Quảng Ninh còn mỏng, trong khi đào tạo lại tốn kém và mất nhiều thời gian.

Ông nhiều lần nhấn mạnh đến “điểm nghẽn thể chế”. Cụ thể, những khoảng trống pháp lý đang ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của loại hình này?

Du lịch thể thao mạo hiểm là lĩnh vực có rủi ro cao, nên rất cần hành lang pháp lý và tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng. Hiện nay, dù Luật Du lịch và các nghị định liên quan đã có quy định chung, nhưng các hướng dẫn chi tiết cho từng môn thể thao mạo hiểm cụ thể vẫn còn thiếu.

Điều này khiến cơ quan quản lý địa phương lúng túng trong việc cấp phép, còn doanh nghiệp thì rơi vào trạng thái rủi ro pháp lý cao. Nhiều doanh nghiệp muốn đầu tư bài bản nhưng không có căn cứ kỹ thuật để triển khai, trong khi các hoạt động tự phát lại dễ dàng nảy sinh, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn.

Vấn đề ở đây không phải là “cấm hay cho”, mà là chuyển sang tư duy quản lý rủi ro dựa trên tiêu chuẩn. Khi có bộ tiêu chuẩn rõ ràng, doanh nghiệp biết phải đầu tư đến đâu, cơ quan quản lý cũng có công cụ để giám sát và kiểm soát.

Một thực tế khác là các giải thể thao thường mang tính thời điểm, chưa tạo được giá trị lan tỏa dài hạn. Theo ông, nguyên nhân nằm ở đâu?

Đúng vậy. Hiện nay, nhiều hoạt động vẫn được tổ chức theo mô hình “sự kiện”, chưa hình thành một ngành kinh tế hoàn chỉnh. Du khách đến thi đấu, lưu trú ngắn ngày rồi rời đi, trong khi các dịch vụ bổ trợ chưa được khai thác hiệu quả.

Nguyên nhân chính là sự thiếu liên kết trong chuỗi giá trị. Đơn vị tổ chức sự kiện, doanh nghiệp lữ hành, cơ sở lưu trú và cộng đồng địa phương chưa thực sự kết nối với nhau để tạo ra hệ sinh thái dịch vụ dành riêng cho du khách thể thao.

Nếu chỉ bán vé tham dự, giá trị kinh tế sẽ rất hạn chế. Trong khi đó, nếu biết khai thác thêm các dịch vụ như ẩm thực dinh dưỡng, chăm sóc phục hồi, tour trải nghiệm cho người thân đi cùng, bán sản phẩm địa phương…, thì hiệu quả kinh tế sẽ tăng lên rất nhiều.

Xung đột giữa bảo tồn di sản và phát triển du lịch mạo hiểm cũng là vấn đề được nhắc đến nhiều. Làm sao để hài hòa hai mục tiêu này, thưa ông?

Đây là bài toán không chỉ của Quảng Ninh mà của nhiều điểm đến trên thế giới. Nguyên tắc cốt lõi là phải có quy hoạch không gian rõ ràng và quản lý sức chứa.

Cần phân định rành mạch đâu là vùng lõi cần bảo vệ tuyệt đối, đâu là vùng đệm có thể khai thác có kiểm soát. Các hoạt động thể thao mạo hiểm, nếu được quy hoạch đúng chỗ, đúng mức, thậm chí còn góp phần nâng cao nhận thức bảo tồn cho du khách và cộng đồng.

Ngoài ra, việc áp dụng các nguyên tắc quốc tế như “Không để lại dấu vết” và trích một phần doanh thu để tái đầu tư cho bảo tồn là rất cần thiết. Khi lợi ích kinh tế gắn liền với trách nhiệm bảo vệ tài nguyên, mâu thuẫn sẽ được giảm thiểu.

Từ góc độ chuyên gia, ông đề xuất những giải pháp trọng tâm nào để Quảng Ninh phát triển du lịch thể thao mạo hiểm theo hướng bền vững?

Tôi cho rằng cần triển khai đồng bộ năm nhóm giải pháp.

Thứ nhất là hoàn thiện cơ chế, chính sách và tiêu chuẩn an toàn, theo hướng tham chiếu các tiêu chuẩn quốc tế và cho phép thử nghiệm có kiểm soát.

Thứ hai là phát triển sản phẩm theo chiều sâu, đa dạng hóa từ mạo hiểm nhẹ đến mạo hiểm chuyên sâu, gắn với mô hình trải nghiệm trọn gói và kinh tế sự kiện.

Thứ ba là đầu tư cho nguồn nhân lực, đặc biệt là đào tạo đội ngũ chuyên gia bản địa, hướng dẫn viên mạo hiểm và lực lượng cứu hộ.

Thứ tư là xây dựng thương hiệu Quảng Ninh như một trung tâm du lịch thể thao mạo hiểm của miền Bắc, với chiến lược marketing nhắm trúng các cộng đồng sở thích.

Và cuối cùng, phải đặt an toàn và bảo vệ môi trường làm nền tảng xuyên suốt trong mọi hoạt động.

Ông kỳ vọng điều gì nếu Quảng Ninh triển khai thành công hướng đi này?

Nếu làm tốt, du lịch thể thao mạo hiểm sẽ không chỉ là sản phẩm mới, mà còn trở thành động lực tăng trưởng chất lượng cao cho du lịch Quảng Ninh. Nó giúp kéo dài mùa du lịch, nâng cao mức chi tiêu của du khách, tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng và góp phần khẳng định vị thế quốc tế của điểm đến.

Quan trọng hơn, đó là con đường phát triển hài hòa giữa kinh tế, văn hóa và môi trường – điều mà bất kỳ điểm đến nào cũng đang hướng tới trong kỷ nguyên phát triển bền vững.

Xin cảm ơn ông!

XM/Báo Tin tức và Dân tộc