Luật Quản lý nợ công sửa đổi: Siết điều kiện vay lại, tăng kỷ luật tài chính quốc gia

Việc sửa đổi lần này được Chính phủ xác định là bước đi quan trọng trong hoàn thiện thể chế tài chính quốc gia, đẩy mạnh phân cấp - phân quyền gắn với cơ chế giám sát minh bạch, qua đó khơi thông nguồn lực và tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội.

Trình bày trước Quốc hội, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết việc sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý nợ công nhằm tăng tính tự chủ cho các cấp, các ngành, chuyển mạnh từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát.

Theo dự thảo, Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài chính sẽ được trao thêm thẩm quyền trong việc quyết định, điều hành và sử dụng ngân sách nhà nước, đồng thời làm rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh và doanh nghiệp nhà nước trong đề xuất, thẩm định và triển khai các khoản vay.

Đáng chú ý, các bộ, UBND tỉnh và doanh nghiệp nhà nước được phép lập đề xuất khoản vay gửi Bộ Tài chính đánh giá, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt làm căn cứ triển khai dự án đầu tư.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng. Ảnh: Quốc hội

Một trong những điểm đổi mới nổi bật của dự thảo là đơn giản hóa quy trình thẩm định khoản vay. Nếu trước đây, cơ quan chủ quản phải lập hồ sơ chi tiết tương tự như báo cáo chủ trương đầu tư, thì nay chỉ cần cung cấp thông tin cơ bản gồm trị giá vay, nhà tài trợ, mục đích sử dụng vốn, cơ chế tài chính và nguồn trả nợ.

Nhờ thay đổi này, thời gian thẩm định dự án có thể rút ngắn từ nhiều tháng xuống chỉ còn khoảng một tháng, giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai và giải ngân vốn vay, đặc biệt với các dự án hạ tầng và phát triển địa phương.

Song song đó, doanh nghiệp được chủ động đề xuất khoản vay phù hợp với năng lực tài chính và nhu cầu sử dụng vốn, thay vì phụ thuộc vào cơ quan chủ quản. Thủ tướng Chính phủ sẽ phê duyệt kế hoạch vay và trả nợ công trước ngày 20/12 hằng năm, còn thủ tục cho vay lại được đơn giản hóa dựa trên đánh giá của Bộ Tài chính.

Một quy định đáng chú ý trong dự thảo là doanh nghiệp chỉ được cấp bảo lãnh của Chính phủ hoặc vay lại vốn vay nước ngoài khi đáp ứng điều kiện tài chính lành mạnh. Cụ thể, doanh nghiệp phải không bị lỗ trong ba năm liền kề gần nhất, hoặc có xếp hạng tín nhiệm ngang bằng hoặc thấp hơn không quá một bậc so với mức xếp hạng tín nhiệm quốc gia.

Quy định này nhằm tăng cường kỷ luật tài chính, đảm bảo an toàn nợ công, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp nhà nước và các đơn vị vay vốn nâng cao hiệu quả quản trị, minh bạch tài chính trước khi tiếp cận các nguồn vốn lớn.

Bên cạnh đó, dự luật cũng mở rộng đối tượng được tiếp cận vốn vay ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài, bao gồm cả đơn vị sự nghiệp công lập. Chính phủ sẽ quy định cụ thể về tỷ lệ cấp phát và vay lại, gắn với cơ chế kiểm soát, giám sát chặt chẽ trong quá trình sử dụng vốn.

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho biết Ủy ban cơ bản đồng thuận với định hướng sửa đổi Luật Quản lý nợ công theo hướng phân cấp, trao quyền chủ động, song song với việc tăng cường trách nhiệm giải trình và minh bạch thông tin.

Ủy ban đánh giá cao đề xuất phân cấp thẩm quyền cho Thủ tướng Chính phủ quyết định hạn mức vay, cho vay lại và bảo lãnh Chính phủ hằng năm, gắn với việc phê duyệt kế hoạch vay - trả nợ công. Cách tiếp cận này giúp rút ngắn quy trình phê duyệt, giảm bớt thủ tục hành chính và tạo điều kiện huy động vốn kịp thời cho phát triển kinh tế.

Đồng thời, Ủy ban đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, đánh giá tác động của việc mở rộng đối tượng vay ODA và vốn ưu đãi, bảo đảm cơ quan cho vay không chịu rủi ro tín dụng và an toàn nợ công được duy trì bền vững.

Theo dự thảo, Bộ Tài chính được giao thêm nhiệm vụ đánh giá, giám sát, công khai thông tin nợ công và báo cáo Quốc hội định kỳ, nhằm đảm bảo minh bạch, khách quan trong quản lý tài chính quốc gia. Đồng thời, Bộ cũng được quyền đề xuất, điều chỉnh hạn mức vay lại và cơ chế cho vay phù hợp với tình hình thị trường vốn quốc tế.

Ủy ban Kinh tế và Tài chính nhấn mạnh, các quy định mới phải bảo đảm phân cấp đi đôi với giám sát, trao quyền gắn liền với trách nhiệm và hướng đến một hệ thống quản lý nợ công hiệu quả, bền vững, phù hợp thông lệ quốc tế.

Cùng với Luật Quản lý nợ công, Luật Giá cũng được trình sửa đổi với định hướng phân cấp mạnh cho địa phương, tăng tính linh hoạt trong điều hành. Theo đó, trách nhiệm triển khai bình ổn giá sẽ được chuyển từ UBND cấp huyện xuống UBND cấp xã, theo phân công của UBND cấp tỉnh, giúp chính quyền cơ sở chủ động hơn trong kiểm soát biến động giá.

Danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá được rà soát và mở rộng, bảo đảm đồng bộ với hệ thống pháp luật chuyên ngành. Các nhóm hàng hóa - dịch vụ bao gồm: Lĩnh vực hàng không, chứng khoán, y tế, nhà ở, kiểm định kỹ thuật phương tiện và thiết bị an toàn lao động; Hàng hóa dự trữ quốc gia, sản phẩm và dịch vụ công, dịch vụ phục vụ quốc phòng - an ninh; Dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải sinh hoạt; Dịch vụ sử dụng diện tích bán hàng tại chợ đầu tư bằng vốn nhà nước.

Ngoài ra, dự thảo bổ sung nhóm dịch vụ hạ tầng khu công nghiệp, khu kinh tế, khu công nghệ cao, khu công nghệ số tập trung và cụm công nghiệp đầu tư từ vốn ngân sách vào danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá, giao UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm xác định giá cụ thể.

Toàn cảnh phiên họp. Ảnh: Quốc hội

Các nội dung sửa đổi, bổ sung được kỳ vọng sẽ hoàn thiện khung pháp lý về quản lý nợ công, nâng cao hiệu quả điều hành tài chính - ngân sách, đồng thời tạo môi trường đầu tư minh bạch và ổn định.

Việc siết chặt điều kiện vay lại và bảo lãnh Chính phủ, cùng với phân cấp mạnh mẽ cho địa phương và bộ, ngành, được xem là bước tiến lớn trong quản lý tài chính công, giúp tăng kỷ luật ngân sách, giảm rủi ro nợ công, và nâng cao uy tín tín nhiệm quốc gia.

Dự thảo Luật sau khi được thông qua sẽ góp phần xây dựng hệ thống tài chính quốc gia vững vàng, minh bạch và hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của Việt Nam trong giai đoạn mới.

Văn Sơn