Doanh nghiệp là động lực chính của đổi mới sáng tạo

Sáng 6/5, tại phiên họp toàn thể diễn ra tại Hội trường, Quốc hội đã nghe báo cáo của Chính phủ về dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Dự luật được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và phát triển bền vững đất nước trong thời kỳ mới.

Theo Tờ trình của Chính phủ, việc xây dựng Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo nhằm cụ thể hóa đầy đủ và kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trong lĩnh vực này. Dự luật xác định khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là những động lực then chốt để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, thúc đẩy quản trị quốc gia hiện đại, góp phần đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên số.

Dự luật kế thừa các quy định còn phù hợp của Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013, đồng thời mở rộng phạm vi điều chỉnh sang khu vực ngoài công lập nhằm phát huy vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo. Các viện nghiên cứu, trường đại học được xác định là các chủ thể hỗ trợ, cùng hướng đến mục tiêu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và đóng góp cho tăng trưởng.

Ngoài ra, Luật cũng chính thức hóa các cơ chế tháo gỡ điểm nghẽn đang được thực hiện theo Nghị quyết số 193/2025/QH15, đưa vào luật hóa thành các quy định ổn định, lâu dài.

Dự thảo luật gồm 8 chương và 83 điều, tăng thêm 2 điều so với Luật năm 2013 do bổ sung nội dung về đổi mới sáng tạo và tái cấu trúc nội dung, tạo nên nhiều thay đổi về hình thức và nội dung so với luật hiện hành.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy.

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy khẳng định ,Ủy ban cơ bản thống nhất với quan điểm xây dựng luật. Ủy ban đề nghị cần thể chế hóa đầy đủ tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW; nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân; ban hành các quy định mang tính đột phá, vượt trội, đẩy mạnh phân cấp, đơn giản hóa thủ tục hành chính và phù hợp với cơ chế quản lý kiến tạo phát triển.

Ủy ban đánh giá hồ sơ dự án luật cơ bản đáp ứng yêu cầu theo quy định, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra cũng đề nghị tiếp tục rà soát bảo đảm tính khả thi, nhất là khả năng xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn có hiệu lực cùng thời điểm với luật.

Về nội dung cụ thể, Ủy ban tán thành với quy định chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (Điều 9), đồng thời đề nghị làm rõ sự khác biệt giữa rủi ro khách quan và lỗi chủ quan hoặc vi phạm đạo đức nghiên cứu, nhằm tránh lạm dụng.

Ủy ban cũng thống nhất với quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Điều 20-23), song cho rằng cần thiết kế theo hướng nguyên tắc chung, bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Về quy định phân chia lợi nhuận từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước (Điều 28), Ủy ban đề nghị quy định khung tỷ lệ cụ thể, đồng thời cho phép các bên tự thỏa thuận theo hợp đồng trên cơ sở tỷ lệ vốn góp.

Tại Chương IV về thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp và nền kinh tế, Ủy ban nhấn mạnh vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Doanh nghiệp không chỉ cung cấp tài chính, nhân lực cho hoạt động nghiên cứu - phát triển mà còn là cầu nối đưa công nghệ, sản phẩm mới ra thị trường, góp phần tăng trưởng kinh tế. Ủy ban cơ bản tán thành với các quy định trong chương này, đồng thời đề nghị rà soát bảo đảm sự đồng bộ với các quy định về đầu tư, tài chính, nhân lực, cơ sở hạ tầng và thị trường.

Liên quan đến tổ chức khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (Mục 1 Chương V), một số ý kiến đề xuất không quy định “viện hàn lâm” là một loại hình tổ chức khoa học, công nghệ, đồng thời bổ sung quy định thúc đẩy trung tâm nghiên cứu liên ngành tích hợp giữa khoa học tự nhiên, kỹ thuật và khoa học xã hội - nhân văn. Đây được coi là động lực trung tâm trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững.

Ủy ban cũng đề nghị làm rõ vị trí pháp lý của cơ sở giáo dục đại học với tư cách là tổ chức khoa học và công nghệ, phân biệt rõ với các đơn vị trực thuộc nhằm bảo đảm sự thống nhất với Luật Giáo dục đại học.

Huy Tùng