Doanh nghiệp là 'hạt nhân' trong xây dựng Trung tâm liên kết nông nghiệp vùng ĐBSCL

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp về Đề án thành lập, tổ chức và hoạt động của Trung tâm liên kết, sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp vùng ĐBSCL tại TP. Cần Thơ - Ảnh: VGP/Đình Nam

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nêu rõ, vấn đề lớn nhất là cần xác định rõ mô hình tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và cơ chế vận hành phù hợp của Trung tâm để giải quyết những vấn đề của vùng. Đồng thời cần phân định rõ việc gì doanh nghiệp có thể làm được, việc gì nhà nước phải đầu tư.

Các vùng sản xuất cần nhất hiện nay là hệ sinh thái hỗ trợ cho hoạt động nghiên cứu triển khai, phát triển giống cây trồng-vật nuôi, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, xây dựng hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn, đăng ký thương hiệu… Bên cạnh đó, một số hạ tầng trọng điểm như cơ sở chiếu xạ hoặc các thiết bị xử lý sau thu hoạch cần được đầu tư đồng bộ; hệ thống logistics phải được tổ chức thuận lợi, thông suốt, bảo đảm lưu thông hàng hóa hiệu quả.

Đặc biệt, chúng ta cần thúc đẩy mạnh mẽ cơ chế kết nối giữa doanh nghiệp kinh doanh-xuất khẩu với người nông dân. Những hoạt động như khuyến nông, tư vấn kỹ thuật cần được quy định rõ ràng, trở thành một phần bắt buộc trong mô hình hỗ trợ sản xuất.

Do đó, việc lựa chọn doanh nghiệp tham gia đầu tư, hoạt động tại Trung tâm phải có vai trò dẫn dắt, cam kết liên kết chuỗi với nông dân, hộ cá thể, hợp tác xã; đồng thời phải đảm nhiệm trách nhiệm trong việc chuyển giao kỹ thuật, công nghệ, tiêu chuẩn, quy chuẩn và định hướng thị trường.

"Một điểm đến, đa dịch vụ" cho nông sản ĐBSCL

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc hình thành Trung tâm được xác định là giải pháp chiến lược nhằm thiết lập chuỗi giá trị khép kín, gắn kết giữa sản xuất-chế biến-tiêu thụ nông sản. Với định hướng "một điểm đến, đa dịch vụ", Trung tâm kỳ vọng trở thành hạt nhân thúc đẩy liên kết giữa nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu.

Dự kiến, Trung tâm có Khu 1 (rộng 50 ha) gồm các phân khu hành chính, quản lý và dịch vụ hỗ trợ; dịch vụ công; thương mại, xuất nhập khẩu; logistics và quản lý chuỗi cung ứng; các khu chức năng khác theo quy hoạch được phê duyệt. Khu 2 (rộng khoảng 200 ha) có nghiên cứu ứng dụng công nghệ; chế biến sâu sản phẩm nông nghiệp; khu ở cho chuyên gia và người lao động; khu xử lý chất thải tập trung và các khu chức năng khác theo quy hoạch chi tiết.

Trung tâm có chức năng liên kết các hoạt động trong toàn chuỗi nông nghiệp, từ sản xuất, cung ứng dịch vụ, thương mại, logistics đến nghiên cứu, đào tạo, chuyển giao công nghệ và tiêu thụ sản phẩm. Đây sẽ là đầu mối thúc đẩy các hoạt động chế biến sâu, ứng dụng công nghệ cao và phát triển hệ sinh thái dịch vụ phục vụ nông nghiệp vùng ĐBSCL.

Về nhiệm vụ, Trung tâm sẽ thu hút các dự án đầu tư trong và ngoài nước trong các lĩnh vực sản xuất nguyên liệu, chế biến, tiêu thụ sản phẩm; cung ứng vật tư, thiết bị, công nghệ, chế phẩm sinh học; hỗ trợ tiêu thụ như sàn giao dịch nông sản, kiểm dịch, logistics, lưu trữ, kho bãi, phân loại, phân phối, giao nhận vận tải, kiểm định kỹ thuật, xử lý phế thải.

Trung tâm sẽ là nơi tập trung các hoạt động sản xuất, chế biến và chào bán nông sản, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp và người dân tiếp cận thị trường, gia tăng giá trị sản phẩm. Đặc biệt, việc hình thành kho lạnh cấp vùng có khả năng lưu trữ nông sản sau thu hoạch đến 90 ngày, thay vì chỉ 7 ngày như hiện nay, là bước đột phá về hạ tầng bảo quản. Giải pháp này sẽ giúp người dân chủ động hơn về giá bán, lựa chọn thời điểm tiêu thụ hợp lý, qua đó cải thiện lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro "được mùa, mất giá". Đồng thời, doanh nghiệp cũng được đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định cho chế biến, góp phần cân đối cung cầu trong chuỗi sản xuất.

Sự ra đời của Trung tâm còn tạo điều kiện thúc đẩy các mô hình liên kết giữa người sản xuất với doanh nghiệp chế biến, từ đó thiết lập mối quan hệ chặt chẽ giữa vùng nguyên liệu và thị trường tiêu thụ. Thông qua liên kết, giá trị và sản lượng hàng hóa nông sản sẽ được nâng cao, thương hiệu vùng được củng cố, góp phần tạo chuyển biến bền vững trong ngành nông nghiệp địa phương.

Lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương phát biểu tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Đình Nam

Phát huy hơn nữa vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp đầu đàn

Trao đổi về những vấn đề đặt ra trong quá trình xây dựng Đề án, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết, quá trình xây dựng Đề án Trung tâm, Bộ đã tham khảo mô hình chợ đầu mối cung cấp nông sản ở một số nước với đầy đủ chức năng: Xuất nhập khẩu, kiểm dịch, hải quan, ngân hàng, dịch vụ hành chính… Vì vậy, Trung tâm là tổ hợp sản xuất-chế biến-tiêu thụ-logistic-chợ đầu mối-dịch vụ, liên kết với các tỉnh ĐBSCL để điều phối nguồn cung như nông sản như lúa, cá, tôm, hoa quả… Các nhà máy đặt tại Trung tâm phải là cơ sở chế biến tinh, gia tăng giá trị cho nông sản.

Cần Thơ được chọn làm nơi đặt Trung tâm do chiếm 40% năng lực chế biến gạo và cá tra của toàn vùng ĐBSCL; có lợi thế về giao thông đa phương thức đường bộ, đường thủy, hàng không.

Theo TS. Hồ Xuân Hùng, Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp Phát triển nông thôn Việt Nam, Trung tâm cần có mô hình xã hội hóa rõ ràng nhằm phát huy hơn nữa vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp đầu đàn; thúc đẩy hộ nông dân, trang trại vươn lên thành doanh nghiệp để tham gia chuỗi giá trị nông sản.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định cho rằng Trung tâm phải đảm nhận những khâu có hàm lượng công nghệ và kỹ thuật cao trong chuỗi giá trị nông sản từ trồng-thu hoạch-chế biến- đóng gói-xuất khẩu như: Kiểm định chất lượng, tiêu chuẩn hóa, chứng nhận quốc tế, logistics chất lượng cao…

Đồng tình với ý kiến này, Thứ trưởng Bộ Tài chính Bùi Văn Khắng cho rằng phải xác định rõ cơ chế phối hợp công-tư. Trong đó Nhà nước đầu tư những hạ tầng thiết yếu: Chiếu xạ, kiểm dịch, hải quan... , còn doanh nghiệp đầu tư vận hành, thương mại, logistics… Bên cạnh đó, Trung tâm cần đặt mục tiêu kết nối hàng hóa trong nước và quốc tế (Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc...) chứ không dừng ở cấp vùng.

Đại diện Bộ Tư pháp, Bộ Công Thương kiến nghị quy định tiêu chí rõ ràng để lựa chọn doanh nghiệp đủ năng lực, công nghệ cao, quy mô lớn hoạt động ở trong Trung tâm; sàn giao dịch nông sản, nhất là lúa gạo…

Doanh nghiệp là chủ thể, Nhà nước tạo nền tảng

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ ra sự chậm trễ, lúng túng của các cơ quan chức năng và TP. Cần Thơ trong quá trình xây dựng Trung tâm theo Nghị quyết số 45/2022/QH15.

Theo quy định phân cấp, ủy quyền hiện hành và các quy định sau khi Nghị quyết số 45/2022/QH15 được ban hành, TP. Cần Thơ hoàn toàn có đầy đủ thẩm quyền thành lập, tổ chức và hoạt động của Trung tâm liên kết, sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp vùng Đồng bằng sông Cửu Long để kêu gọi đầu tư, xác định rõ các mục tiêu như: Đầu mối xuất khẩu nông sản, kết nối thị trường quốc tế, phát triển thị trường Halal (thực phẩm dành cho người Hồi giáo),…

Trên tinh thần đó, Cần Thơ chủ động xây dựng một dự án đầu tư riêng, phù hợp với mục tiêu được đặt ra trong Nghị quyết số 45/2022/NQ15, "xác định rõ việc gì địa phương thực hiện, việc gì Trung ương hỗ trợ, việc gì doanh nghiệp tự làm. Những cơ chế đã có thì vận dụng ngay, những gì chưa có hoặc cần ưu đãi vượt trội thì đề xuất rõ ràng".

Với những hạng mục có thể xã hội hóa, TP. Cần Thơ mạnh dạn giao cho doanh nghiệp thực hiện. Với các phần việc có tính chất nền tảng, yêu cầu đầu tư lớn hoặc khó thu hút doanh nghiệp, thì Nhà nước đầu tư, hỗ trợ như: Thiết bị chiếu xạ, phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu giống, chuyển giao công nghệ...

Ngoài ra, Trung tâm nên khuyến khích các lĩnh vực sản xuất công nghệ cao, ít sử dụng đất nhưng hiệu quả. Tập trung vào nghiên cứu, thử nghiệm, chuyển giao, giống, công nghệ... Đặc biệt là logistics, chuẩn hóa hàng hóa, tạo chợ giao dịch đúng nghĩa, kể cả sàn giao dịch nội địa và quốc tế, thương mại điện tử. Đồng thời, phải kết nối thị trường, hài hòa tiêu chuẩn với các quốc gia khác nếu có thể.

"Mọi nội dung trong dự án có thể được triển khai theo cơ chế thí điểm, từ quy hoạch chi tiết, cơ chế đất đai, mô hình công-tư hợp tác, thành lập chợ, sàn giao dịch nông sản...", Phó Thủ tướng nói.

Về tổ chức bộ máy, Phó Thủ tướng cho rằng doanh nghiệp phải là chủ thể đầu tư và vận hành. Các sở, ngành địa phương chỉ đóng vai trò quản lý nhà nước, bảo đảm cơ chế, chính sách và giám sát theo chức năng.

"TP. Cần Thơ cần làm rõ định hướng, tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư, tạo điều kiện để họ phát huy sáng tạo. Những hạng mục nào doanh nghiệp không làm được thì nhà nước đầu tư. Những gì doanh nghiệp có thể làm thì phải để doanh nghiệp làm. Trong cơ chế chính sách phải thể hiện rõ nguyên tắc, có phần công, có phần tư, có hạng mục đầu tư công-vận hành tư và ngược lại", Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Phó Thủ tướng giao các bộ: Nông nghiệp và Môi trường, Công Thương, Tài chính, Khoa học và Công nghệ,.. phối hợp chặt chẽ với TP. Cần Thơ để bố trí đơn vị quản lý nhà nước ở trong Trung tâm như hải quan, kiểm dịch, ngân hàng, dịch vụ công,... "nếu có thể thì nên có một đơn vị tư vấn tổng hợp về pháp lý, công nghệ, thương mại…"; thí điểm thành lập sàn giao dịch nông sản vùng ĐBSCL; nghiên cứu phương án xây kho dự trữ gạo quốc gia trong Trung tâm để bảo đảm an ninh lương thực và điều tiết thị trường khi cần thiết…

"Nếu xác định đúng, đây là dự án không chỉ phục vụ Cần Thơ hay vùng ĐBSCL mà mở rộng ra cả nước, hướng tới mục tiêu đưa hàng hóa Việt Nam đi ra thị trường quốc tế", Phó Thủ tướng nói.

Minh Khôi