Doanh nghiệp xuất khẩu thích ứng với chuỗi cung ứng xanh toàn cầu

Chuỗi cung ứng xanh và thách thức với doanh nghiệp

Tại Hội thảo "Thích ứng với chuỗi cung ứng xanh toàn cầu: Thách thức và cơ hội với hàng xuất khẩu Việt Nam" do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức vào ngày 26/11, tại Hà Nội, các chuyên gia kinh tế một lần nữa khẳng định, làn sóng “xanh hóa” đang được đẩy mạnh trên toàn cầu. Điều này đang đặt ra những thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Bà Nguyễn Thị Thanh Tâm - Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) phát biểu tại sự kiện. Ảnh: NH

Cụ thể, theo PGS, TS. Vũ Anh Dũng (Đại học VinUniversity): Liên quan đến Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), dù đến năm 2026, CBAM mới áp dụng trực tiếp với một số nhóm hàng như xi măng, sắt thép, nhôm... nhưng các ngành khác như gỗ và nội thất cũng chịu ảnh hưởng gián tiếp đáng kể.

Cụ thể, chi phí nguyên liệu đầu vào gia tăng do chịu phí carbon tại EU sẽ dồn áp lực giảm phát thải ngược lại cho các nhà cung cấp thượng nguồn, trong đó có Việt Nam. Đáng chú ý, ngay cả khi chưa chịu thuế CBAM, các nhà xuất khẩu Việt Nam vẫn có thể bị yêu cầu cung cấp dữ liệu phát thải chi tiết (PCF), thông tin vòng đời sản phẩm (LCA) và bằng chứng sử dụng năng lượng tái tạo.

"Ở giai đoạn này, CBAM là rủi ro gián tiếp nhưng đang gia tăng đối với hoạt động xuất khẩu gỗ của Việt Nam sang EU - chủ yếu thông qua việc chuyển chi phí từ các vật liệu chịu CBAM và thông qua việc thắt chặt kỳ vọng báo cáo carbon của người mua EU" - PGS, TS. Vũ Anh Dũng khẳng định.

Liên quan đến vấn đề này, TS. Vũ Thị Phương Liên (Học viện Tài chính) cho rằng: Áp lực xanh hóa đang hiện hữu đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Để đáp ứng yêu cầu CBAM của EU, khách hàng liên tục đặt ra những câu hỏi với các doanh nghiệp: Carbon footprint (dấu chân carbon) của sản phẩm là bao nhiêu?, doanh nghiệp có chính sách ESG không?.

"Do đó, nếu không xanh, doanh nghiệp sẽ khó xuất khẩu trong trung hạn" - TS. Vũ Thị Phương Liên nêu rõ.

Trước thực tế trên, cộng đồng doanh nghiệp phải xây dựng kế hoạch hành động thực tế để chủ động chuẩn bị dữ liệu, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu từ thị trường EU và mở rộng cơ hội xuất khẩu bền vững trong giai đoạn tới.

Về phía Chính phủ, chuyên gia đề xuất, cần thay đổi cách tiếp cận: Từ việc chỉ tập trung vào thuế quan sang hỗ trợ giảm chi phí tuân thủ một cách hệ thống. Các giải pháp bao gồm: Thành lập nhóm chi phí tuân thủ chung tại các cụm công nghiệp; hỗ trợ thẩm định Quy định về sản phẩm không gây mất rừng của Liên minh châu Âu (EUDR); đưa quản lý rủi ro vào toàn bộ hệ thống xuất khẩu. Cùng đó, ban hành các gói hỗ trợ tài khóa như giảm thuế thu nhập cho sản phẩm không phá rừng, khấu hao nhanh cho cơ sở hạ tầng truy xuất nguồn gốc...

Sự kiện được tổ chức vào ngày 26/11. Ảnh: NH

Doanh nghiệp tăng vị thế nhờ xanh hóa sản xuất

Với cơ chế CBAM, thời gian chính thức các doanh nghiệp cần phải làm báo cáo đang đến rất gần (từ 1/1/2026). Đặc biệt, với các doanh nghiệp có hoạt động xuất khẩu sang EU, nhất là doanh nghiệp đến từ 6 nhóm ngành như: Xi măng, sắt thép, nhôm, phân bón, điện và hydro.

Theo phân tích của các chuyên gia, sẽ có khoảng 11 nhóm ngành hàng hoặc tiểu ngành hàng bị tác động bởi cơ chế này, trong đó chủ yếu là các ngành hàng liên quan đến tiêu thụ năng lượng, phát thải. Những ngành hàng như nhôm, xi măng, sắt thép, hóa chất sẽ bị tác động trực tiếp, còn những ngành hàng bị liên quan gián tiếp sẽ là điện tử, chế biến thực phẩm, giấy, nhựa, may mặc…

Trước sự tác động mạnh mẽ của CBAM, TS. Vũ Thị Phương Liên (Học viện Tài chính) cho rằng: Nếu doanh nghiệp không xanh hóa, không kiểm kê được phát thải, sẽ bị các tập đoàn lớn “loại” khỏi danh sách nhà cung cấp (shortlist), nhằm bảo đảm mục tiêu Net Zero của họ. Do đó, tham gia lộ trình xanh hóa là yếu cầu tất yếu, giúp doanh nghiệp duy trì vị thế của doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng, trước khi nghĩ đến việc bán tín chỉ carbon.

Xanh hóa quy trình sản xuất nhằm đáp ứng làn sóng xanh hóa đang diễn ra trên toàn cầu là cần thiết, song một trong những rào cản lớn nhất của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa là thiếu kiến thức, nguồn lực và dữ liệu kiểm kê khí nhà kính đạt chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, theo TS. Lê Duy Anh - Giảng viên Đại học VinUniversity, hiện chỉ có rất ít đơn vị tại Việt Nam có năng lực kiểm kê đạt chuẩn, khiến chi phí thực hiện rất cao.

Để giải quyết "điểm nghẽn" này, TS Lê Duy Anh giới thiệu dự án "Cẩm nang thị trường carbon dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam", được phát triển với sự hỗ trợ từ Quỹ Hành động vì khí hậu cho cựu sinh viên của Hội đồng Anh.

Đây không chỉ là tài liệu tĩnh mà là một nền tảng quản trị kiến thức số hóa hoàn toàn miễn phí. Điểm nổi bật của cẩm nang là ứng dụng công nghệ NFC (công nghệ kết nối không dây) và AI, cho phép doanh nghiệp truy cập, tra cứu thông tin pháp lý, hướng dẫn tính toán phát thải và nhận tư vấn tự động mọi lúc mọi nơi. Nội dung được cập nhật theo thời gian thực, bám sát các thay đổi của Nghị định 06/NĐ-CP về giảm nhẹ phát thải phí nhà kính và lộ trình vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon vào năm 2028.

"Chúng tôi muốn đưa ra một công cụ cụ thể nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa thích ứng và sẵn sàng tham gia khi thị trường carbon chính thức vận hành" - TS Lê Duy Anh chia sẻ và cho rằng: Dự án hiện đang trong giai đoạn thí điểm và hoàn thiện, kỳ vọng sẽ trở thành "người bạn đồng hành" đắc lực giúp cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam tự tin bước vào sân chơi toàn cầu, hướng tới mục tiêu Net Zero 2050 của Chính phủ.

Nguyễn Hòa