Doanh nghiệp xuất khẩu vướng hoàn thuế GTGT

Ngày 24-10, tại Hội nghị tổng kết niên vụ cà phê 2024-2025 và triển khai nhiệm vụ niên vụ 2025-2026 do Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA) tổ chức ở TP HCM, câu chuyện vướng mắc về thuế giá trị gia tăng (GTGT) một lần nữa làm nóng hội trường. Nhiều doanh nghiệp (DN) xuất khẩu lo dòng vốn và năng lực cạnh tranh của hàng nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế bị ảnh hưởng.

Chưa ai được hoàn thuế

Ông Lê Đức Huy, Chủ tịch Hội đồng Thành viên Công ty Simexco Đắk Lắk, DN đứng thứ 4 cả nước về xuất khẩu cà phê nhân, cho biết ngành cà phê vừa trải qua một năm thắng lợi lớn với kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 8,4 tỉ USD. Tuy nhiên, từ ngày 1-7-2024, khi Luật Thuế GTGT 2024 có hiệu lực, quy định DN xuất khẩu phải tạm nộp 5% thuế GTGT rồi chờ hoàn lại đã trở thành "điểm nghẽn" nghiêm trọng. Theo ông Huy, việc hoàn thuế đang bị ách tắc khiến DN phải ứng vốn quá lớn, vượt xa khả năng tài chính thực tế.

Sơ chế cà phê ở Tây Nguyên trước khi bán cho thương lái Ảnh: AN NA

Ông dẫn chứng Simexco Đắk Lắk có doanh số xuất khẩu khoảng 18.000 tỉ đồng mỗi năm, đồng nghĩa phải tạm nộp tới 900 tỉ đồng tiền thuế GTGT, trong khi vốn điều lệ của công ty chỉ 400 tỉ đồng. "Nếu tình hình hoàn thuế GTGT chậm như hiện nay tiếp diễn, DN sẽ không dám đẩy mạnh xuất khẩu nữa mà quay về tập trung thị trường nội địa" - ông Huy lo ngại.

Không chỉ ngành cà phê, các ngành nông sản xuất khẩu chủ lực khác như gạo, tiêu, điều, thủy sản và gỗ cũng đang đối mặt áp lực tương tự.

Ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch VICOFA và Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), nhận định vướng mắc về thuế GTGT đang là "nỗi buồn" chung của các DN xuất khẩu nông sản. "VFA vừa họp hôm 23-10 và nhận thấy từ ngày 1-7 đến nay, chưa có DN gạo nào được hoàn thuế GTGT. Có DN phản ánh đến tháng 8-2025 đi nộp hồ sơ hoàn thuế nhưng bị cơ quan thuế từ chối nhận với lý do chưa thể hoàn thuế" - ông nói.

Theo ông Nam, nhiều DN gạo đang bị tồn đọng hàng trăm tỉ đồng tiền thuế GTGT, nhưng đến nay vẫn chưa có tín hiệu tháo gỡ hiệu quả. Trong khi đó, giá lúa đang ở mức rất thấp, sát vùng 5.000 đồng/kg, nông dân gặp nhiều khó khăn nhưng vẫn vắng người mua. "Dù giá lúa thấp, DN không dám mua tạm trữ vì thiếu vốn và thiếu đầu ra. Còn với ngành cà phê, giá hiện cao nên cần lượng vốn lớn, DN càng khó mua vào để tạm trữ như trước" - ông Nam phân tích.

Ông Đỗ Hà Nam cũng lo ngại việc người dân giữ hàng chờ giá tăng có thể khiến thị trường mất cân đối cung - cầu, dẫn tới nguy cơ lao dốc như hồ tiêu từng rơi từ đỉnh 250.000 đồng/kg xuống chỉ còn 35.000 đồng/kg.

Mong sớm được gỡ vướng

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) mới đây tiếp tục có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, kiến nghị sớm tháo gỡ vướng mắc về chính sách thuế GTGT cho ngành nông sản. Theo VCCI, việc áp thuế suất 5% đối với sản phẩm nông, lâm, thủy sản sơ chế theo Luật Thuế GTGT 2024 chưa phản ánh đúng bản chất của thuế GTGT. Điểm d, khoản 2, điều 9 của luật quy định các sản phẩm "chưa chế biến thành sản phẩm khác hoặc chỉ qua sơ chế thông thường" thuộc diện chịu thuế 5%. Tuy nhiên, trên thực tế, phần lớn các mặt hàng nông sản xuất khẩu như cà phê, hồ tiêu, điều, tôm, cá, gỗ nguyên liệu… chỉ qua sơ chế như bóc vỏ, xát, phơi, sấy, không làm phát sinh giá trị gia tăng thực chất. Do đó, việc tính thuế GTGT với nhóm hàng này bị cho là chưa phù hợp với bản chất đánh thuế "giá trị tăng thêm".

VCCI nhấn mạnh cơ chế "thu trước - hoàn sau" đang đẩy DN vào thế khó, buộc phải ứng trước nguồn vốn khổng lồ, trong khi biên lợi nhuận ngành chỉ từ 1%-3%. Riêng ngành cà phê phải tạm nộp gần 10.000 tỉ đồng thuế GTGT mỗi năm; ngành hồ tiêu phải ứng trước hơn 2.200 tỉ đồng. Điều này vừa làm tăng giá thành xuất khẩu, vừa khiến hàng Việt Nam mất lợi thế so với các quốc gia cạnh tranh trực tiếp như Brazil, Indonesia, Ấn Độ - nơi nông sản thô được miễn thuế hoặc áp thuế 0%.

Một thành viên Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam (VPSA) cho biết hơn 90% sản lượng hồ tiêu dùng cho xuất khẩu nên các DN lớn đều bị "treo" thuế rất lớn. "DN nhỏ cũng bị giữ lại 2-3 tỉ đồng, còn DN lớn bị giữ 50-70 tỉ đồng tiền thuế GTGT. Lợi nhuận bình quân ngành chỉ 1%-3% nhưng bị giữ lại 5% tiền thuế khiến vốn của DN bị âm. Dù quy định là hoàn thuế trong 40 ngày nhưng gần như không thể hoàn đúng hạn. Điều này khiến DN e dè mua hàng, kéo mặt bằng giá tiêu xuống thấp" - vị này nói.

Trước thực tế trên, VCCI kiến nghị Thủ tướng xem xét khôi phục hoặc khôi phục có thời hạn chính sách không phải kê khai, tính thuế GTGT đối với sản phẩm nông nghiệp sơ chế như trước đây. Đồng thời đề xuất Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các bộ ngành xây dựng danh mục cụ thể các sản phẩm sơ chế cho từng ngành hàng nhằm thống nhất cách hiểu và cách áp dụng giữa các địa phương, tránh tình trạng mỗi nơi diễn giải một kiểu gây ách tắc cho DN.

Nhiều DN tham dự hội nghị bày tỏ hy vọng sẽ sớm có cơ chế tháo gỡ vướng mắc về thuế ngay trong quý IV/2025 để tạo dòng vốn lưu chuyển cho các hoạt động thu mua - sản xuất - xuất khẩu cuối niên vụ, bảo vệ thành quả tăng trưởng nông sản Việt Nam trong nhiều năm gần đây. "Nếu không tháo gỡ sớm, khả năng cạnh tranh của hàng Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng đáng kể, và nguy cơ mất thị trường là có thật" - một DN xuất khẩu lo ngại.

Bài và ảnh: NGỌC ÁNH