Độc đáo Lễ hội Ăn Trường của người Mường ở Lào Cai
Tại Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II năm 2025, đồng bào Mường thôn Đoan Kết (xã Liên Sơn, tỉnh Lào Cai) tái hiện lễ hội 'Ăn Trường'. Lễ hội là tiếng gọi của tổ tiên, là cách người Mường gìn giữ bản sắc bằng chính hơi thở cuộc sống, bằng tiếng chiêng, tiếng trống, bằng điệu múa, lời ca…
Đồng bào Mường thôn Đoan Kết (xã Liên Sơn, tỉnh Lào Cai) tái hiện lễ hội “Ăn Trường” tại Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II năm 2025
Giữa đại ngàn Tây Bắc hùng vĩ, nơi mây cuộn vào núi, suối cắt lời thì thầm giữa bản làng. Lào Cai vẫn lưu giữ những lễ hội truyền thống thấm đẫm tâm linh và bản sắc của từng dân tộc nơi đây.
Mỗi độ Tết đến Xuân về, những lễ hội ấy lại trở thành nhịp sinh hoạt vừa mang tâm linh, giao thoa giữa con người, thiên nhiên và thần linh.
Lễ hội mang tâm linh, giao thoa giữa con người, thiên nhiên và thần linh
Lễ hội vừa mang tâm linh tưởng nhớ các vị thần linh, tưởng nhớ những người có công mở đất, lập mường, cầu mong cho vạn vật sinh sôi, nảy nở, mùa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc đến với mọi nhà.
Với người Mường thôn Đoan Kết (xã Liên Sơn, tỉnh Lào Cai) lễ hội “Ăn Trường” là một lễ hội mang dấu ấn rất riêng của người Mường.
Lễ hội là cách người Mường đón mời thần linh và tổ tiên bằng sự tinh khiết nguyên sơ nhất của núi rừng và của chính tâm hồn mình
Lễ hội là cách người Mường đón mời thần linh và tổ tiên bằng sự tinh khiết nguyên sơ nhất của núi rừng và của chính tâm hồn mình.
Lễ hội có nghi lễ giản dị nhưng thấm đẫm triết lý sống hài hòa với thiên nhiên và tôn kính cội nguồn.
Trong ngày đầu năm mới, các gia đình trong bản còn được gọi thân thương là “con mày” sẽ đem các lễ vật để tạ ơn bà Mo - người kết nối con người với thần linh, người đã có công giúp đỡ, mai mối, cầu cúng cho các gia đình có được sức khỏe, con cháu đầy nhà, thóc lúa đầy bồ, cuộc sống ấm no hạnh phúc…
Lễ hội tưởng nhớ các vị thần linh, tưởng nhớ những người có công mở đất, lập mường, cầu mong cho vạn vật sinh sôi, nảy nở, mùa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc đến với mọi nhà
Khi trời đất vừa sang năm mới, bản Mường cũng khẽ trở mình trong làn sương mỏng, tiếng trống, tiếng cồng, tiếng chiêng vang lên rộn rã, đoàn rước lễ bắt đầu khởi hành từ đầu bản tiến về khu vực hành lễ tại nhà bà Mo.
Việc cúng lễ sẽ diễn ra tại nhà bà Mo vào sáng sớm mùng 1 tháng Giêng (lễ chính).
Các con cháu sẽ chuẩn bị 3 mâm lễ, trong đó một mâm cúng gia tiên của nhà bà Mo, 2 mâm còn lại là những mâm lễ vật mà các con, các cháu tự làm nên để dâng cúng như: cơm nếp, chè đen, hoa, quả…
Vì là lễ cúng chay nên sẽ không có rượu, thịt trên mâm lễ vật dâng cúng
Vì là lễ cúng chay nên sẽ không có rượu, thịt. Lễ cúng chay cũng là dịp để con cháu tỏ lòng thành kính, biết ơn các thần linh, tiết giảm các hình thức ăn nhậu say sưa và sát sinh động vật, hướng con cháu tới các việc thiện lành để bồi dưỡng công đức.
Trước khi bước vào lễ tế, bà Mo hướng dẫn con cháu trải chiếu và bài trí các mâm lễ theo hướng bàn thờ tổ tiên.
Khi các mâm lễ đã chuẩn bị xong bà Mo sẽ thắp nén hương thơm lên các mâm lễ và bắt đầu cúng.
Trong khi bà Mo thực hiện nghi lễ sẽ có con mày (phụ lễ) ngồi cạnh
Tiếng khấn của bà Mo vang lên chậm rãi như lời trò chuyện cùng tổ tiên, thần linh đã dõi theo bản mường từ bao đời.
Trong khi bà Mo thực hiện bài cúng, 2 con mày (phụ lễ) ngồi cạnh sẽ rót nước vào chén, quạt mát cho bà Mo.
Các con cháu ngồi phía sau chắp tay vái lạy để tỏ lòng thành kính với các thần linh và tổ tiên, mong các thần linh và tổ tiên ban phước lành đầu xuân cho các gia đình quanh năm gặp nhiều điều may mắn.
Việc thực hiện nghi lễ nhằm mong thần linh và tổ tiên ban phước lành đầu xuân cho các gia đình quanh năm gặp nhiều điều may mắn
Sau khi cúng xong, bà Mo khi đó đã được các thần linh ứng nghiệm nhập vào mình, sẽ cầm đũa gắp thức ăn trong mâm, mỗi cái gật đầu của bà là một sự chứng giám: Lòng thành đã được đón nhận, lời cầu khấn đã được gửi đi.
Ngay sau đó, bà Mo trao lộc. Lộc được phát cho từng con cháu trong họ rồi đến dân bản như lời cầu mong một năm mới bội thu, thóc lúa được mùa, nương rẫy xanh tốt, công việc hanh thông, gia đình ấm êm, hạnh phúc.
Khoảnh khắc ấy đã khiến mọi người xúc động bởi lộc không phải thứ trong tay mà là niềm tin trong lòng.
Sau phần thực hiện nghi lễ là bước vào phần hội với nhiều màn hát múa sôi nổi, vui nhộn
Để mở đầu cho phần vui hội, Bà Mo cất giọng ngâm thơ, bài thơ cổ đã theo người Mường qua nhiều thế hệ, như lời dặn của những người đi trước.
Lời thơ nhẹ mà thấm như nhắc nhở người sống trọn vẹn với lời nói, với việc làm, như dạy con cháu biết mềm để tránh gãy, biết uyển chuyển để được bình an.
Cuộc vui diễn ra tưng bừng, con cháu cùng nhau thể hiện các điệu múa với tên gọi như: Múa nàng Tiên.
Câu chuyện kể rằng mỗi độ xuân về các nàng tiên từ trên trời cao cùng xuống bản mường du xuân hòa vào tiếng chiêng, tiếng cồng, điệu múa mềm như nước suối, trong như mầm cây vừa tách hạt, tươi như hơi thở đầu mùa. Tiếp đó là các điệu múa dân gian quen thuộc như múa Cuối; múa Mới…
Đặc sắc hơn cả là màn tái hiện các linh vật núi rừng như hổ và các loại thú dữ khác. Trong lễ hội, chúng không dữ dằn mà trở nên hiền hòa vui vẻ như những người bạn của con người.
Tiếng trống, tiếng cồng chiêng, tiếng cười nói rộn ràng không khí tưng bừng phấn khởi…
Tất cả hòa vào nhau tạo nên hơi thở rất riêng của bản mường, mạnh mẽ mà dịu dàng; sôi nổi mà ấm áp.
Tiếp đó, bà Mo sẽ thực hiện phần vấn cúng tại cây Bông. Cây Bông được trang trí trong đó đóa hoa, trong đó mỗi đóa hoa lại có 9 tầng tượng trưng cho phúc đức của tổ tiên ban cho con cháu, đồng thời cây bông còn là sản phẩm được làm nên từ trí tưởng tượng phong phú và đôi bàn tay khéo léo của các thế hệ người dân bản Mường.
Sau khi thực hiện xong lễ cúng tại cây bông, bà Mo sẽ dọn trên khu vực mâm lễ để xin phép các vị thần linh cho bà Mo trở lại trạng thái bình thường.
Lễ hội “Ăn Trường” không chỉ là một nghi lễ đầu xuân mà đó còn là cầu bắc giữa hiện tại và cội nguồn, là tiếng gọi của tổ tiên, là cách người Mường gìn giữ bản sắc bằng chính hơi thở cuộc sống, bằng tiếng chiêng, tiếng trống, bằng điệu múa, lời ca…
Lễ hội thể hiện vẻ đẹp độc đáo của văn hóa Mường. Những giá trị ấy cần được giữ gìn, trao truyền và lan tỏa, để bản sắc không chỉ sống trong ký ức mà tiếp tục tỏa sáng trong cuộc sống hôm nay và mai sau.
