Đổi mới kiểm tra môn Ngữ văn

Một tiết học Ngữ văn tại Trường PTDTBT THCS Pha Long (tỉnh Lào Cai). Ảnh: NTCC.

Đây cũng là chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), từ năm học 2024-2025, các trường không được dùng văn bản hoặc đoạn trích trong SGK làm ngữ liệu kiểm tra định kỳ môn Ngữ văn lớp 9 và 12, nhằm tránh học tủ, học vẹt và chấm dứt “nạn văn mẫu”. Đề thi Ngữ văn tốt nghiệp THPT 2025 sử dụng ngữ liệu ngoài SGK giúp học sinh phát huy tư duy, đọc hiểu và phân tích độc lập, tạo hứng thú học tập, đặc biệt với học sinh có năng khiếu văn. Cách làm này nâng cao tính công bằng, trung thực trong đánh giá, phản ánh đúng năng lực kiến thức và kỹ năng của học sinh.

GS.TSKH Lê Ngọc Trà - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu GDĐT phía Nam cho rằng, nhìn vào tình hình dạy văn ở phổ thông thời gian qua có thể thấy hai điểm nổi bật: Thứ nhất là cách tiếp cận chủ yếu hướng vào tác phẩm hay văn bản, chứ không phải hướng vào người học; thứ hai là chú ý đến việc nhận thức, hiểu biết về tác phẩm (bao gồm cả tri thức về tác phẩm và giá trị chứa đựng trong nó) hơn là quá trình hình thành những năng lực và phẩm chất ở học sinh khi tiếp xúc, đọc tác phẩm, trong khi đây chính là nhiệm vụ đặc trưng của môn Văn, thể hiện sức mạnh và hiệu quả riêng của dạy và học Ngữ văn.

“Môn Văn có vị trí đặc biệt trong nhà trường. Không phải vì nó cao quý hơn các môn khác mà vì tính chất, nội dung và cả cách dạy. Học văn cũng để biết, biết về văn học, biết về xã hội, biết về con người, nhưng quan trọng là học văn để tự giàu có hơn lên, không chỉ giàu có về tri thức mà chủ yếu về năng lực và các giá trị - năng lực giao tiếp ngôn ngữ, năng lực rung động, cảm nghĩ và tư duy cũng như các giá trị nhân văn: lương tri, lòng nhân ái, khoan dung, yêu chuộng tự do” - GS.TSKH Lê Ngọc Trà nêu quan điểm.

Dạy học văn chú trọng vấn đề đọc hiểu chính là khâu đột phá, trong đó hướng vào việc để học sinh trực tiếp tiếp xúc với văn bản là điều quan trọng. Dạy Văn trước hết là dạy kỹ năng giao tiếp bằng ngôn ngữ - dạy nghe, nói, đọc, viết, trong đó đọc và viết là hai khâu quan trọng nhất. Nhưng để thực sự hiểu và cảm được văn bản theo cách nhìn của mỗi học sinh, việc kiểm tra đánh giá cần có những thay đổi.

Từ năm học 2026-2027, học sinh cả nước sẽ sử dụng chung một bộ SGK thống nhất theo quyết định của Chính phủ. Các ngữ liệu trong SGK Ngữ văn chỉ mang tính tham khảo, không được dùng làm ngữ liệu kiểm tra, đánh giá. Điều này đòi hỏi giáo viên chú trọng rèn kỹ năng đọc hiểu, phân tích văn bản mới cho học sinh thay vì chỉ dạy văn bản trong sách. Ngữ liệu kiểm tra cần phù hợp về dung lượng, thể loại và có chú thích rõ ràng với từ ngữ vùng miền, khó hiểu. Việc chấm bài cũng cần hướng dẫn chi tiết, linh hoạt theo yêu cầu chương trình, tránh máy móc.

Theo Chương trình GDPT 2018, việc đánh giá bao gồm cả đánh giá thường xuyên thông qua các hình thức linh hoạt như bài tập, câu hỏi, dự án học tập, thuyết trình… Việc đánh giá định kỳ tại các nhà trường cần được tổ chức đa dạng như bài thực hành, sản phẩm sáng tạo, bài kiểm tra tổng hợp… với mục tiêu rõ ràng, tiêu chí cụ thể, hướng dẫn chấm minh bạch và thông báo trước để học sinh chủ động tham gia. Ngoài ra, các nhà trường cũng cần lồng ghép nội dung đánh giá tích hợp về bảo vệ môi trường, đạo đức, quyền con người, tư tưởng Hồ Chí Minh… nhằm hình thành năng lực công dân và phát triển toàn diện cho học sinh.

Lâm An