Đòn bẩy để doanh nghiệp nhà nước 'vươn mình'

“Cởi trói” về thể chế giúp DNNN phát huy vai trò tiên phong trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ảnh: ST

Cơ chế đã “mở hết cỡ”

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, thời gian qua, số lượng doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ đã giảm từ 583 doanh nghiệp tại thời điểm 31/12/2016 xuống còn 473 doanh nghiệp tại thời điểm 31/12/2024. Dù giảm về số lượng nhưng các doanh nghiệp có vốn nhà nước cơ bản đã thực hiện được nhiệm vụ do chủ sở hữu vốn giao, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội; là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước điều tiết kinh tế, ổn định vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế; có sự tăng trưởng đáng kể về quy mô và đóng góp cho ngân sách.

Bên cạnh những đóng góp tích cực, đánh giá của Bộ Tài chính cũng như kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước nhiều năm qua cũng đã chỉ ra không ít hạn chế, bất cập trong hoạt động của DNNN, làm giảm hiệu quả sử dụng vốn, tài sản nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp. Đề cập đến vấn đề này tại Phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng vừa qua, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Dương Tấn Quân (Đoàn ĐBQH tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) cho biết, Nghị quyết số 12-NQ/TW về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả DNNN đã nêu rõ hạn chế, đó là cơ chế quản trị DNNN chậm được đổi mới, kém hiệu quả, chưa phù hợp với các thông lệ, chuẩn mực quốc tế; tính công khai, minh bạch còn hạn chế.

Làm rõ vấn đề ĐBQH nêu, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng thẳng thắn nhìn nhận, dù đã có những tiến bộ, song DNNN hiện nay chưa áp dụng triệt để nguyên tắc quản trị doanh nghiệp theo thông lệ quốc tế, dẫn đến hoạt động của DNNN chưa hiệu quả. Điều này xuất phát từ nhiều lý do, trong đó có những hạn chế từ quy định của pháp luật. Vì thế, Chính phủ đã trình Quốc hội sửa Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật số 69).

Theo đó, Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp vừa được Quốc hội thông qua ngày 14/6 và có hiệu lực từ ngày 01/8/2025 đã thể hiện rõ quyền, trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc: quyết định hoặc điều chỉnh chiến lược kinh doanh, kế hoạch kinh doanh hằng năm của doanh nghiệp; quyết định huy động vốn; quyết định bảo lãnh cho công ty do doanh nghiệp nắm giữ trên 50% vốn điều lệ vay vốn với tổng giá trị các khoản bảo lãnh không vượt quá giá trị vốn góp thực tế của doanh nghiệp tại thời điểm bảo lãnh. Những quy định này đã thay đổi căn bản so với Luật số 69, phân quyền cho doanh nghiệp ban hành chiến lược kinh doanh 5 năm và kế hoạch kinh doanh hằng năm, tạo sự chủ động trong điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, khắc phục tình trạng chậm trễ trong phê duyệt chiến lược và kế hoạch hiện nay.

Bên cạnh đó, Luật đã giảm bớt một số thủ tục hành chính trong hoạt động quản lý, đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan quản lý nhà nước với cơ quan, người đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước và doanh nghiệp, nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp... Theo báo cáo của Chính phủ, Luật đã cắt giảm 7/24 (khoảng gần 30%) thủ tục, giảm chi phí, thời gian tuân thủ, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp… “Với việc sửa Luật số 69, có thể nói, chúng ta đã “cởi trói” toàn bộ những vấn đề DNNN đang gặp phải, đang có những khó khăn do các quy định của pháp luật, đảm bảo cho DNNN có đủ mọi điều kiện để “đứng dậy”, “vươn mình” và áp dụng các chuẩn mực quản trị doanh nghiệp quốc tế” - Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định.

Cùng với đó, việc sửa đổi các vấn đề gắn với hoạt động của doanh nghiệp tại Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, các luật thuế đã tạo ra sự cải cách mạnh mẽ về thể chế, nhằm khơi thông nguồn lực và tăng cường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Đổi mới tư duy, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng 8%

Với hệ thống thể chế đã được sửa đổi, với vai trò là lực lượng nòng cốt của nền kinh tế, làm thế nào để tăng sự đóng góp của DNNN vào tăng trưởng kinh tế cũng là một trong những vấn đề được các ĐBQH đặt ra trong Phiên chất vấn.

Theo đại biểu Khang Thị Mào (Đoàn ĐBQH tỉnh Yên Bái), năm nay, Chính phủ đã giao nhiệm vụ cho các DNNN tăng trưởng ít nhất 8%, để góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng tối thiểu 8% của cả nước, hướng tới tốc độ tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn tới. “Bộ trưởng có giải pháp gì để DNNN đạt mục tiêu này” - đại biểu đặt câu hỏi.

Trong khi đó, đại biểu Tạ Văn Hạ (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Nam) đề nghị làm rõ tính khả thi của việc giao chỉ tiêu tăng trưởng trên 8% cho DNNN trong bối cảnh nhiều DNNN đang thua lỗ; bởi theo báo cáo của Chính phủ năm 2023 có 134 DNNN lỗ khoảng 115.270 tỷ đồng, tương đương gần 5 tỷ USD.

Trả lời vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nêu rõ, hiện Bộ Tài chính là cơ quan đại diện chủ sở hữu của 18 tập đoàn, tổng công ty, còn lại rất nhiều công ty có vốn của Nhà nước đang ở địa phương, một số cơ quan khác. Ở góc độ Bộ Tài chính, Bộ đã xây dựng các chỉ tiêu tăng trưởng, yêu cầu tất cả các tập đoàn, các công ty phải điều chỉnh lại kế hoạch kinh doanh để đưa mục tiêu tăng trưởng thấp nhất phải từ 8% trở lên.

Đặc biệt, với cơ chế đã rất mở, DNNN được chủ động như doanh nghiệp tư nhân, trong bối cảnh Nhà nước đặt ra mục tiêu tăng trưởng rất cao thì DNNN là lực lượng nòng cốt phải tham gia vào. Điều này đòi hỏi DNNN phải đổi mới tư duy, chủ động tận dụng tối đa nguồn lực, để triển khai các chiến lược, kế hoạch kinh doanh đạt hiệu quả cao nhất về lợi nhuận, doanh thu và tập trung đầu tư trọng tâm, trọng điểm vào các dự án, lĩnh vực cốt lõi, có thế mạnh, không dàn trải.

Người đứng đầu ngành tài chính cũng thông tin, hầu hết các doanh nghiệp do Bộ Tài chính quản lý đều là những doanh nghiệp tương đối tốt, hoàn toàn có khả năng triển khai thành công kế hoạch kinh doanh tăng trưởng 8%, từ đó đóng góp vào tăng trưởng chung của đất nước.

Nhìn về lâu dài, việc nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN, từ đó phát huy vai trò dẫn dắt trong một số ngành, lĩnh vực then chốt, tạo động lực cho các thành phần kinh tế khác cùng phát triển là hết sức quan trọng, để kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tư nhân và kinh tế tập thể tạo thành thế "kiềng ba chân" vững chắc cho nền kinh tế độc lập, tự chủ và hội nhập thành công./.

Đ. KHOA