Đón Tết, chơi Xuân trong hoàng gia triều Nguyễn

Tái hiện lại cảnh Tết trong hoàng cung triều Nguyễn. Ảnh: ITN.

Con cháu trong các phủ phòng khác, các vị tôn tước, quan lại trong triều đến phủ đệ chúc Tết.

Tết của hoàng gia

Triều Nguyễn mở đầu việc đón năm mới bằng lễ Ban sóc (phân phát lịch cho bá quan và hoàng thân), tiếp đến là lễ Phất thức (quét dọn, lau chùi). Đến ngày 30 Tết, Khâm Thiên Giám chọn giờ lành tiến hành lễ Thượng tiêu (dựng cây nêu).

Cũng trong ngày 30 tháng Chạp, triều đình tiến hành lễ Cáp hưởng - lễ tế cuối năm tại các miếu để mời các bậc tiên đế về ăn Tết. Vua làm chủ tế lễ, thân công, hoàng tử, đại thần cùng đi theo. Đêm Giao thừa, các phủ đệ đều đốt pháo với ngụ ý xua đuổi tà ma, điều xui xẻo, đưa tiễn cái cũ, đón điều mới, may mắn, tốt tươi.

Đầu canh năm của sáng mùng 1 Tết, trống nghiêm hồi thứ nhất, viên quản vệ dàn bày cờ quạt, nghi trượng... Trống nghiêm hồi thứ hai, các quan mặc lễ phục vào chực sẵn trên sân điện Thái Hòa, voi ngựa đứng hầu ngoài cầu Kim Thủy.

Trống nghiêm hồi thứ hai, các hoàng thân, đại thần, tôn tước, văn võ bá quan xếp thành 2 hàng theo phẩm trật lớn nhỏ tại điện Thái Hòa. Tờ mờ sáng, trống nghiêm hồi thứ ba, trên kỳ đài kéo cờ đại và các sắc cờ khánh hỷ. Quan Khâm Thiên Giám báo giờ.

Vua đội mũ cửu long, mặc hoàng bào, thắt đai ngọc lên ngồi ở ngai vàng, ở cửa Ngọ Môn nổi lên 3 hồi trống cùng tiếng súng Thần công nổ vang trời. Sau khi đội nhạc tấu bài Lý bình, các quan cùng dâng những tờ hạ biểu (viết lời chúc phúc) và lạy đủ 5 lạy, đồng thanh tung hô: “Chúng thần cầu chúa thượng vạn tuế, vạn tuế”. Nghi lễ hết sức tôn nghiêm.

Sau lễ mừng, vua truyền chỉ ban tiền thưởng xuân và yến tiệc. Các hoàng thân, hoàng tử mỗi người được ban trên dưới 20 lạng bạc. Tiếp đến, nhà vua đưa các hoàng tử đến cung Từ Thọ (sau này đổi tên thành Diên Thọ) dâng biểu chúc mừng Hoàng Thái hậu và làm lễ Khánh hạ.

Sang mùng 2 Tết, các ông hoàng, bà chúa làm lễ tại phủ đệ. Sau đó, vào Đại nội xin phép vua rước mẹ mình về phủ đệ để con cháu có dịp mừng tuổi, chúc phúc và báo hiếu.

Dịp Tết về thăm con cháu tại phủ đệ, các bà phi, hậu đều chuẩn bị những món quà quý chỉ có ở chốn cung đình để dành tặng làm vật kỷ niệm và mừng tuổi.

Trong hồi ký của nhà văn hóa Bửu Kế đã miêu tả lại sự kiện đón Tết tại phủ Lạc Biên quận công như sau: “Ngài tôi vào tâu xin Hoàng đế cho phép bà tôi ra ngoài để con cháu dâng tuổi. Bà tôi đi một chiếc võng, hai bên có rèm bỏ xuống che kín cả người.

Đòn võng sơn đỏ, hai đầu trở thành hình đầu phụng và đuôi phụng, khác hẳn đòn võng của ngài tôi trổ hình đầu rồng và đuôi rồng… Hai bà nữ quan hầu trầu thuốc và bưng tráp đã đứng khép nép sau lưng bà tôi. Ngài tôi, ả tôi và tôi lần lượt quỳ xuống dâng rượu thọ… Thăm con cháu đâu được một tiếng đồng hồ, bà tôi lại lên võng trở vào Đại nội”.

Tranh vẽ minh họa trò chơi Đầu hồ - một trò chơi phổ biến vào dịp Tết của hoàng cung triều Nguyễn. Ảnh: ITN.

Tết của ông hoàng, bà chúa

Trong ba ngày Tết, các ông hoàng, bà chúa rất bận rộn, chúc Tết, tiếp khách không dứt. Con cháu trong các phủ phòng khác, các vị tôn tước, quan lại trong triều đến phủ đệ chúc Tết.

Đến ngày mùng 3 Tết, những người nghèo khổ kéo nhau đến cổng phủ đệ của các ông hoàng, bà chúa để xin tiền. Các ông hoàng, bà chúa sẵn lòng ban cho họ một ít tiền trong ngày đầu năm mới thể hiện lối sống phong lưu, tấm lòng khoan dung, sẵn lòng ban ơn cho những kẻ nghèo khổ, dẫu có lúc các ông hoàng, bà chúa cũng đang gặp khốn khó trước sự biến đổi của thời cuộc.

Tết cũng là dịp để các ông hoàng, bà chúa gặp gỡ giới văn sĩ, cùng nhau sáng tác thi ca và ngâm vịnh thi phú tại phủ đệ.

Những tên tuổi tác gia trong hoàng tộc triều Nguyễn như: Tùng Thiện vương Miên Thẩm, Tuy Lý vương Miên Trinh, Tương An quận vương Miên Bửu, Công chúa Mai Am, Công chúa Huệ Phố… đã để lại cho hậu thế nhiều tác phẩm văn chương giá trị, tạo nên phong trào văn chương tiêu biểu của giai đoạn này.

Một số ông hoàng, bà chúa tổ chức diễn tuồng, ca Huế trong phủ đệ với những vở tuồng như: Ngự Văn Quân, Vạn bửu trình tường… để cầu chúc một năm mới gặp nhiều điều an lành.

Phủ đệ cũng là nơi tổ chức nhiều trò chơi cung đình và dân gian như Đổ xăm hường - trò chơi gieo các hột xúc xắc để dành những chiếc thẻ khắc chữ màu đỏ ghi các học vị trong hệ thống khoa cử thời xưa (Tú tài, Cử nhân, Tiến sĩ, Hội nguyên, Thám hoa, Bảng nhãn, Trạng nguyên). Khi kết thúc ván chơi, ai đang giữ trong tay gồm những thẻ nào, có được bao nhiêu điểm, tổng số điểm cộng lại sẽ giúp xác định kẻ thắng người thua.

Tiếp đến là trò chơi Đầu hồ - ném mũi tên (phi tiêu) gõ vào “con cóc” (miếng gỗ dẹp đặt giữa bình và vị trí người chơi), sao cho khi bật lên sẽ rơi xuống lọt vào miệng bình. Đây là trò chơi thử thách sự khéo léo, tinh nhạy của người chơi. Ngoài ra còn có chơi Bài vụ, chơi Bài Chòi, thu hút nhiều người tham gia.

Cuộc vui chơi, du xuân kéo dài đến ngày mùng 7 tháng Giêng, hoàng gia triều Nguyễn tổ chức lễ hạ nêu tại phủ đệ, triều đình bắn 9 phát súng lệnh. Kết thúc chuỗi hoạt động vui xuân, đón Tết.

Nguyễn Thanh Điệp