Đồng bộ thể chế để doanh nghiệp nhà nước dẫn dắt thành công chuyển dịch năng lượng

Các đại biểu tham dự tọa đàm "“Petrovietnam trong hành trình phát triển cùng đất nước” ngày 6/12 tại Hà Nội. Ảnh: A.N/Bnews

Trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng toàn cầu và thời điểm hoàn thành cam kết Net Zero của Việt Nam ngày càng gần hơn, việc sớm tháo gỡ các rào cản cũng như hoàn thiện thể chế, tạo khung pháp lý đồng bộ, liền mạch để các doanh nghiệp nhà nước, trong đó có “nhạc trưởng” Tập đoàn Công nghiệp-Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) có thể phát huy hết tiềm lực là thực sự quan trọng!

Phó Giáo sư, Tiến sĩ kinh tế Nguyễn Thường Lạng phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: A.N/Bnews

*Tập đoàn “dẫn dắt” chuyển dịch năng lượng

Tại tọa đàm “Petrovietnam trong hành trình phát triển cùng đất nước” ngày 6/12 do Tạp chí Năng lượng Mới (PetroTimes) tổ chức, các đại biểu đã khẳng định vai trò quan trọng của Petrovietnam trong tiên phong, dẫn dắt quá trình chuyển dịch năng lượng quốc gia và tạo ra những động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ kinh tế Nguyễn Thường Lạng cho biết, Petrovietnam đã có bước “thăng hạng” về tư duy và mô hình phát triển của ngành dầu khí - năng lượng Việt Nam. Theo đó, từ điểm xuất phát là một ngành khai thác tài nguyên đơn thuần, Petrovietnam đã xây dựng được một hệ sinh thái công nghiệp - năng lượng có cấu trúc hoàn chỉnh và gắn kết theo chiều sâu. Thực tế là chuỗi khí - điện - đạm là một trục liên hoàn mang lại giá trị lớn, bền vững, ít rủi ro hơn nhiều so với việc phụ thuộc vào xuất khẩu dầu thô. Chuỗi lọc - hóa dầu cũng tạo ra động lực lan tỏa mạnh sang nhiều ngành công nghiệp khác. Vai trò này đặt ra yêu cầu rằng, sự lan tỏa của Petrovietnam cần được đầu tư mạnh hơn nữa, để tạo sự cất cánh nhanh và mạnh cho nền kinh tế. Bởi bất kỳ quốc gia nào muốn tăng trưởng đều cần năng lượng, và sức lan tỏa của ngành công nghiệp - năng lượng phải được đặt ở vị trí lớn nhất trong bảng cân đối liên ngành.

Bên cạnh đó, Petrovietnam bắt kịp xu hướng chuyển dịch năng lượng, như khí hóa lỏng, hydrogen, điện gió ngoài khơi…và đây sẽ là cơ sở tạo ra các chuỗi giá trị mới trong hệ sinh thái Petrovietnam. Điểm thuận lợi là Việt Nam đang thống nhất ý chí trong triển khai Quy hoạch điện VIII; Bộ Chính trị đã ban hành nhiều nghị quyết chiến lược, đặc biệt là Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây vừa là yêu cầu của quốc gia, vừa là động lực để Petrovietnam bứt phá trong vai trò mới, ông Nguyễn Thường Lạng nhấn mạnh.

Bà Phạm Thúy Chinh - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: A.N/Bnews

Cùng quan điểm này, bà Phạm Thúy Chinh - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội nhấn mạnh, Petrovietnam là một trong những trụ cột quan trọng của tăng trưởng và ổn định kinh tế vĩ mô. Tập đoàn duy trì đóng góp ngân sách và GDP ở mức cao, ổn định trong nhiều năm; đồng thời tạo việc làm trực tiếp và gián tiếp cho hàng chục nghìn lao động. Chuỗi giá trị dầu khí - từ thăm dò, khai thác, chế biến đến phân phối các sản phẩm năng lượng - giúp nền kinh tế có được nguồn cung chiến lược, qua đó hỗ trợ tăng trưởng và ổn định giá cả.

Nhà máy Lọc dầu Dung Quất. Ảnh: A.N/Bnews

Bên cạnh đó, Petrovietnam có vai trò quan trọng trong thực hiện Chiến lược kinh tế biển bền vững và bảo đảm an ninh - quốc phòng. Đặc biệt, trong bối cảnh thế giới nhiều biến động khó lường, Petrovietnam vẫn duy trì ổn định nguồn cung xăng dầu, khí, điện, cho nền kinh tế, giúp Việt Nam tránh được các cú sốc đột biến về năng lượng như nhiều quốc gia khác. Ngoài ra, việc tiên phong trong đổi mới sáng tạo, khoa học - công nghệ và chuyển đổi số của Petrovietnam không chỉ nâng sức cạnh tranh của doanh nghiệp mà còn tạo thêm năng lực nội sinh cho quốc gia trong lĩnh vực công nghiệp - năng lượng.

Chỉ ra vai trò quan trọng của Petrovietnam trong giai đoạn tăng trưởng mới của đất nước, chuyên gia cao cấp Nguyễn Văn Phụng, nguyên Cục trưởng Cục Thuế Doanh nghiệp lớn (Bộ Tài chính) cho biết, sự kết hợp của “kiềng ba chân” - kỷ luật tài chính, tư duy dài hạn và đầu tư vào con người chính là chìa khóa giúp Petrovietnam tạo dựng được vị thế hiện nay và tiếp tục duy trì hiệu quả trong chặng đường phía trước.

Các đại biểu trao đổi tại Tọa đàm. Ảnh: A.N/Bnews

*Để hệ sinh thái phát huy tối đa hiệu quả

Theo bà Phạm Thúy Chinh, những năm gần đây, các quy định pháp luật về quản lý và đầu tư vốn tại doanh nghiệp đã ngày càng cởi mở hơn, phân cấp, phân quyền mạnh hơn, qua đó không làm lãng phí cơ hội của doanh nghiệp. Minh chứng rõ nhất là Luật Dầu khí năm 2022 đã trao quyền mạnh mẽ hơn cho Petrovietnam; Điều 26 Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp, cho phép trích lại 50% lợi nhuận sau thuế để thực hiện các nhiệm vụ đầu tư chính là cơ hội lớn cho Petrovietnam.

Tuy nhiên, trong bối cảnh các dự án đầu tư của Petrovietnam có quy mô rất lớn so với nhiều ngành, thời gian thu hồi vốn kéo dài, mở rộng ra cả nước ngoài; đồng thời có nhiều hoạt động liên doanh, liên kết với doanh nghiệp trong và ngoài nước, “cần phải có cơ chế tài chính đủ mạnh để thu hút các nhà đầu tư cùng Petrovietnam phát triển năng lượng trong thời gian tới. Nếu thể chế không theo kịp, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội phát triển và làm chậm quá trình chuyển dịch năng lượng”, bà Phạm Thúy Chinh khẳng định.

Chuyên gia cao cấp Nguyễn Văn Phụng-nguyên Cục trưởng Cục Thuế Doanh nghiệp lớn (Bộ Tài chính). Ảnh: A.N/Bnews

Cùng quan điểm này, ông Nguyễn Văn Phụng chỉ rõ, Petrovietnam vẫn đối mặt với nhiều rào cản để có thể hoàn thành sứ mệnh dẫn dắt quá trình chuyển dịch năng lượng quốc gia như kỳ vọng. Theo đó, vướng mắc lớn nhất là khung pháp lý chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ và thị trường năng lượng mới. Rất nhiều lĩnh vực Petrovietnam đang bước vào - đặc biệt là khí LNG, điện khí, hydrogen, công nghệ thu giữ, lưu trữ carbon - đều có chuỗi giá trị hoàn toàn khác với cách làm của ngành dầu khí truyền thống.

Trong khi đó, pháp luật hiện hành lại đang được xây dựng dựa trên các mô hình cũ. Minh chứng rõ nhất là LNG, từ nhập khẩu, tồn trữ, tái hóa khí, vận chuyển, phân phối đến phát điện - tất cả đều là những mắt xích mới, nhưng hiện chưa có hệ thống định nghĩa thống nhất đâu là hàng hóa, đâu là dịch vụ, đâu là hạ tầng năng lượng. Việc thiếu một “khung pháp lý đầy đủ” khiến doanh nghiệp bối rối, cơ quan quản lý lúng túng trong cách áp dụng thuế, phí. Trong lĩnh vực điện khí, các hợp đồng mua bán điện, cơ chế giá, thuế nhập khẩu nhiên liệu, thuế môi trường… vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng lập kế hoạch tài chính của doanh nghiệp.

Kho chứa LNG Thị Vải. Ảnh: A.N/Bnews

Vướng mắc thứ hai là cơ chế ưu đãi cho đầu tư xanh, công nghệ sạch chưa thật sự rõ ràng và đủ mạnh. Nhiều quốc gia đã sử dụng ưu đãi thuế, tín dụng xanh hoặc các cơ chế chia sẻ rủi ro để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực mới. Việt Nam cũng có chủ trương như vậy, nhưng hệ thống chính sách hiện nay vẫn rời rạc và thiếu tính liên thông. Tiếp nữa là tính ổn định của chính sách. Doanh nghiệp muốn đầu tư vào các lĩnh vực có thời gian thu hồi vốn 15-20 năm nên rất cần sự ổn định của chính sách thuế, tài chính. Chỉ khi môi trường chính sách minh bạch và ổn định, doanh nghiệp mới có thể “dám làm lớn”, ông Nguyễn Văn Phụng nhấn mạnh.

Để Petrovietnam có thể dẫn dắt quá trình chuyển dịch năng lượng quốc gia và tiếp tục là trụ cột “5 an” của nền kinh tế (an ninh năng lượng, an ninh kinh tế, an ninh lương thực, an ninh quốc phòng và chủ quyền quốc gia trên biển, đồng thời góp phần bảo đảm an sinh xã hội), Tiến sĩ Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam khẳng định: “Nếu quy chế tài chính được sửa đổi theo tinh thần của Luật số 68/2025/QH15 của Quốc hội (Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp) ngày 14/6/2025, Tập đoàn có thể tháo gỡ được những vướng mắc đang tồn đọng”.

Tiến sĩ Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam. Ảnh: A.N/Bnews

Bên cạnh đó, để các thách thức thành cơ hội trong chuyển dịch năng lượng quốc gia, Petrovietnam cần tập trung thực hiện tốt chiến lược chuyển dịch năng lượng với mục tiêu kép: Phát huy hiệu quả nguồn tài nguyên truyền thống - nâng cao hiệu quả thăm dò, tăng hệ số thu hồi, làm chủ công nghệ; Thận trọng nhưng quyết liệt mở rộng sang các lĩnh vực năng lượng mới, từ năng lượng bắc cầu như LNG đến các nguồn năng lượng mới hoàn toàn như điện gió ngoài khơi, amoniac, hydrogen xanh, hay công nghệ thu giữ - lưu trữ carbon (CCS/CCUS), ông Nguyễn Quốc Thập chỉ rõ.

Nhấn mạnh 20 năm tới là giai đoạn bản lề của ngành công nghiệp - năng lượng và cả nền kinh tế, bà Phạm Thúy Chinh khẳng định hành lang pháp lý vững chắc và sự đồng bộ của thể chế là yếu tố quyết định việc các chuỗi liên kết vận hành trơn tru hay bị đứt gãy tại những điểm then chốt. Vì vậy, giải pháp là xây dựng khung pháp lý thống nhất và liền mạch cho toàn chuỗi, giúp rút ngắn thời gian phê duyệt, minh bạch hóa trách nhiệm và tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Thứ hai, chính sách thuế và tài chính phải phù hợp với đặc thù đầu tư dài hạn của ngành công nghiệp - năng lượng.

Hiện Chính phủ đang xây dựng Đề án Kinh tế nhà nước, trong đó, đặt ra rất nhiều nhiệm vụ, giải pháp để đổi mới và thúc đẩy quản trị doanh nghiệp nhà nước, với vai trò là chủ thể nắm giữ nguồn lực quan trọng. Vì vậy, cùng với việc hoàn thiện thể chế, Petrovietnam cũng cần tiếp tục đổi mới quản trị doanh nghiệp, chuyển dịch tư duy để biến các thách thức thành cơ hội, bà Phạm Thúy Chinh nhấn mạnh.

Anh Nguyễn/Bnews/vnanet.vn